LỊCH SỬ ĐOÀN THANH NIÊN CỘNG SẢN HỒ CHÍ MINH

Trong những năm chiến đấu chống Mỹ, giao thông vận tải đã trở thành một mặt trận nóng bỏng. Các tuyến đường huyết mạch, các bến phà, cầu cống đã bị máy bay địch đánh phá tới trên 80 nghìn trận, chiếm gần 70% số trận chúng đánh phá miền Bắc. Mức độ đánh phá ngày càng ác liệt, qui mô đánh phá ngày càng mở rộng. Chúng sử dụng tất cả những loại máy bay tối tân, hiện đại nhất từ F105, đến F111A, cả siêu pháo đài bay B52… sử dụng đủ các loại bom, kể cả bom từ trường, la de, bom phá, bom bi, bom nổ chậm, đánh phá cả ngày cũng như đêm với nhiều thủ đoạn chiến thuật xảo quyệt, nhằm chặn đứng việc chi viện của hậu phương lớn cho tiền tuyến lớn. Cuộc chiến đấu trên mặt trận giao thông vận tải thật sự “là một thiên anh hùng ca” theo như lời đồng chí Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã nói.
Chiến đấu trên mặt trận giao thông vận tải những năm kháng chiến chống Mỹ có đủ các lực lượng, bộ đội công binh, bộ đội hậu cần, công nhân ngành GTVT, nhân dân các địa phương… đông đảo hơn cả là lực lượng TNXP chống Mỹ, cứu nước.
Thanh niên xung phong chống Mỹ, cứu nước là một lực lượng lao động đặc biệt mang tính chất quần chúng, xung kích và quân sự hóa, với 3 nhiệm vụ được xác định là: sản xuất, chiến đấu và học tập. TNXP chỉ nhận những nhiệm vụ khó khăn gian khổ và cấp bách nhất. Trước hết là nhiệm vụ trung tâm đột xuất: Mở đường mới và đảm bảo giao thông trên các điểm quan trọng. Chỉ tính từ ngày thành lập đội TNXP chống Mỹ, cứu nước đầu tiên đến giữa năm 1968, các đơn vị TNXP nhiệm kỳ I đã mở 15 tuyến đường mới, 200 đoạn đường tránh. Tổng cộng khoảng gần 1.000 km, mở rộng và nâng cấp khoảng 345 km; xây dựng trên 500 công trình bao gồm cầu, cống, ngầm, đập, bến bãi, đường băng sân bay; phụ trách đảm bảo giao thông trên những quãng đường dài khoảng 1300 km. Tổng khối lượng đất đá do lực lượng TNXP chống Mỹ, cứu nước nhiệm kỳ I đào đắp khoảng trên 10 triệu 300 ngàn mét khối.
Với ý chí “Sống bám cầu đường, chết kiên cường dũng cảm” và “Máu có thể đổ nhưng đường không thể tắc”, lực lượng thanh niên xung phong chống Mỹ, cứu nước đã dũng cảm, ngoan cường, mưu trí, sáng tạo, ngày đêm lăn lộn với đường, với cầu, thật sự trở thành lực lượng xung kích đáng tin cậy trên những con đường ra trận.
Đại đội 759 thuộc đội 75 TNXP Quảng Bình thành lập tháng 6-1965 được giao nhiệm vụ đảm bảo giao thông trên tuyến đường 12A. Chỉ tính đến tháng 6-1966, máy bay Mỹ đã đánh vào tuyến đường do đơn vị phụ trách 663 trận, với 5570 quả bom. Bình quân mỗi đội viên trong đơn vị phải hứng chịu 40 quả bom lớn, không thể kể bom bi, rốc két, đạn 20 ly.
Với chiến thuật đánh dứt điểm, địch tập trung đánh phá vào một đoạn đường hiểm yếu, một bên núi cao, một bên vực sâu dài 2 km quanh co. Chúng đánh liên tục 60 ngày đêm. Bình quân 4-5 trận/ngày, trong đó có 43 lần chúng đánh vào đội hình đơn vị. Có lần địch rải xuống tuyến đường 157 quả bom, chỉ 10 quả trúng đường, nhưng khối lượng đất đá phải giải quyết lên tới gần 1.400 m3, vì chúng dùng chiến thuật tập trung đánh vào sườn núi, làm sạt gần nửa quả đồi xuống tuyến đường, đến mức một chiến sĩ thấy đất đồi sụt đến đâu anh trèo vượt lên tới đó. Trèo đến ngọn cây rồi đất vẫn tiếp tục sụt, lấp đến nửa người anh.
60 ngày đêm địch đánh phá liên tục tuyến đường, thì 45 ngày đêm TNXP đại đội 759 rời doanh trại, tổ chức ăn ngủ ngay trên tuyến, với phương châm: Bám sát tuyến đường như quân giải phóng miền Nam bám thắt lưng địch mà đánh. Địch đánh rừng già thì ra đồi trọc, địch đánh đồi trọc thì ra sát tuyến, xây dựng hầm hào kiên cố, bám trụ lâu dài. Tiểu đội 6 do Nguyễn Thị Kim Huế làm tiểu đội trưởng, suốt 60 ngày đêm không lúc nào vắng mặt trên tuyến. Nơi nào khó khăn nguy hiểm, nơi đó có mặt tiểu đội 6. Tất cả đều chung ý chí sắt thép: “Còn đất là còn đường!”.
Lần đầu địch đánh bom nổ chậm vào tuyến đường, đơn vị chưa ai có kinh nghiệm phá bom. Nguyễn Thị Kim Huế không ngần ngại xung phong vào phá. Những đội viên nam thấy thế cũng làm theo. Từ đó bom nổ chậm không còn cản trở được công việc ứng cứu đường của TNXP đại đội 759. Khi địch tập trung đánh dứt điểm, khối lượng phải giải quyết rất lớn. Để kịp thông xe, Nguyễn Thị Kim Huế đưa ra sáng kiến cạp bờ hố bom, mở đường tránh cho xe vượt qua. Đường thông, cả tiểu đội 6 lại tình nguyện gác bom nổ chậm, làm cọc tiêu sống dẫn đường cho xe qua trọng điểm.
Tại Đại hội Anh hùng Chiến sĩ thi đua chống Mỹ, cứu nước lần thứ nhất, đại đội 759 và Nguyễn Thị Kim Huế được Nhà nước tuyên dương Anh hùng, là tập thể và cá nhân đầu tiên được phong tặng danh hiệu Anh hùng của lực lượng TNXP, cổ vũ mạnh mẽ TNXP chống Mỹ, cứu nước hăng hái thi đua lập công.
Cùng đội 75 có Lê Viết Lân, TNXP đại đội 754. Địch đánh bom nổ chậm, có quả trúng gần tim đường. Nếu phá được bom, đường sẽ hỏng, không đảm bảo kịp thông xe. Lân đề xuất phương án tìm cách lăn quả bom ra khỏi tuyến đường và xung phong nhận nhiệm vụ nguy hiểm đó. Lợi dụng một gờ đất, anh dùng xà beng bẩy thử. Bom bị kích thích, nóng dần lên. Không để bom nổ làm hỏng đường, Lân dùng bộc phá buộc vào phía dưới thân bom, châm lửa, để bộc phá nổ hất quả bom lên khỏi mặt đường trước khi nổ. Vừa chạy được 20 mét, bom nổ, hất anh ngã xuống. Khi tỉnh dậy, điều đầu tiên anh hỏi là: “Đường có làm sao không”.
Lê Viết Lân là người phá bom nổ chậm đầu tiên của TNXP. Anh cũng là người đầu tiên tìm được giải pháp giải phóng đôi vai cho đơn vị, đưa năng suất lao động lên 150-180%. Chưa đầy 1 năm gia nhập lực lượng TNXP chống Mỹ, cứu nước, tháng 3-1966, Lê Viết Lân đã được kết nạp vào Đảng Lao động Việt Nam, được bầu là Chiến sĩ thi đua xuất sắc đi dự Đại hội Anh hùng Chiến sĩ thi đua Chống Mỹ, cứu nước lần thứ nhất (1-1967).
Mở đường, giữ đường là những nhiệm vụ chủ yếu của lực lượng TNXP chống Mỹ, cứu nước phục vụ trong ngành giao thông vận tải. Nhiều tuyến đường do TNXP góp phần tạo nên có ý nghĩa rất lớn trong việc phá thế độc tuyến để có thể thực hiện phương châm: “Địch đánh ta cứ đi” thay cho việc “Địch đánh ta sửa ta đi”. Nhiều tuyến đường được mở trong điều kiện khó khăn khắc nghiệt của địa hình, của thời tiết… Như tuyến đường 10 (còn có tên gọi đường 20/7) chạy từ Lèn áng (Lệ Thủy, Quảng Bình) đi dần lên đỉnh Trường Sơn, ở độ cao 1.000 mét so với mặt biển.
Con đường được mở trong điều kiện bí mật hoàn toàn. Đường mở đến đâu được ngụy trang kỹ tới đó. Nhưng kẻ địch vẫn đánh hơi thấy. Thường xuyên chúng cho máy bay do thám OV10 rà thấp và thả cây nhiệt đới (một loại cây có gắn máy phát tín hiệu điện tử từ xa) cùng lực lượng thám báo để phát hiện lực lượng của ta. Hễ phát hiện thấy có hiện tượng khả nghi lập tức chúng phát tín hiệu gọi máy bay phản lực đến đánh phá. Chúng thả xuống tuyến đường đủ các loại bom, đạn. Sử dụng cả siêu pháo đài bay B52 rải thảm liên tục trong 4-5 ngày liền.
Tất cả các đơn vị TNXP tham gia mở đường đều bị đánh phá ác liệt, kể cả nơi ăn ở, đường đi, về. Dụng cụ, đồ đạc, quân trang của nhiều đơn vị bị đánh tan nát. Riêng gạo ăn bị đánh cháy nên thức ăn của anh em từ chỗ 21 kg/tháng phải rút xuống còn 18 kg, rồi 15 kg, 12 kg. Thậm chí có tháng chỉ được ăn 6 kg gạo. Tết Mậu Thân 1968, mồng một Tết, các đội viên nữ mỗi người được chia 1 cái kẹo, còn nam giới mỗi người được chia 1 điếu thuốc lá để ăn Tết.
Lực lượng tham gia mở đường gồm các đại đội xung kích của các đội 43, 41, 45, 39, 37, 35 TNXP của các tỉnh, thành phố: Hà Nội, Hải Phòng, Nam Hà, Thanh Hóa của nhiệm kỳ I. Đến nhiệm kỳ II bổ sung thêm TNXP của các tỉnh Thái Bình, Hải Hưng, Nghệ An, Hà Tây. Ngoài lực lượng thanh niên xung phong còn có các cán bộ, công nhân kỹ thuật của Bộ GTVT và bộ đội biệt phái sang. Thời gian cao điểm có tới 60 đại đội TNXP cùng làm nhiệm vụ mở đường.
Với phương châm “Địch đánh rừng già, ta ra rừng non, địch đánh rừng non ta ra sát tuyến”, các đơn vị TNXP làm nhiệm vụ mở đường luôn nêu cao tinh thần bám chắc tuyến đường. Mọi sinh hoạt đều chuyển xuống dưới hầm. Các đơn vị thường tổ chức thi đua theo từng chủ đề như: “Toàn đoàn quyết chí lập công vượt sông thông tuyến”; “Toàn đoàn cầm vững tay cương quất ngựa lên đường về thăm quê Bác”; “Phen này quyết chí lập công dâng Bác không thua bạn bè”… Nhờ đó năng suất không ngừng tăng, đảm bảo tiến bộ mở đường, góp phần tạo nên mạng lưới đường chiến lược nối liền hậu phương với tiền tuyến, kịp thời phục vụ cuộc tổng tiến công và nổi dậy của quân và dân miền Nam Tết Mậu Thân 1968 và chiến dịch đường 9 - Nam Lào.
Chiến công nổi bật trong mở đường và giữ đường của TNXP chống Mỹ, cứu nước (tập trung) phải kể đến lực lượng tham gia trên tuyến đường Quyết Thắng (còn có tên đường mòn Hồ Chí Minh, đường Thống Nhất). Trong đó chủ yếu là TNXP 2 đội: 23 (TNXP Hà Tĩnh) và 25 (TNXP Nam Hà). Cả 2 đội TNXP 25 và 23 đều có mặt trên tuyến đường từ những ngày đầu, phối hợp cùng bộ đội công binh đồng loạt ra quân “chọc thủng Trường Sơn mở đường thắng lợi”. Nhiều đoạn đường phải mở qua vực sâu, đèo cao xe cơ giới không thi công được. Đoạn vượt dốc Đồng Tiền là một vách đá cheo leo. TNXP phải bám từng vỉa đá, treo mình lơ lửng trên vách, đục đá, nổ mìn tạo thành một hàm ếch, dài tới hơn nửa kilômét.
Một cán bộ kỹ thuật giao thông từng làm đường từ thời thuộc Pháp, khi tham gia khảo sát con đường đã ước tính thông được đường nhanh lắm cũng phải mất 3 năm. Khi con đường được mở xong (tháng 11-1966) ông đã phải kinh ngạc thốt lên: “Chỉ có Đảng Cộng sản Việt Nam mới có thể làm nổi con đường trong thời gian ngắn như vậy!”.
Mở đường đã khó, nhưng giữ vững con đường là một chiến công thấm đẫm máu của không ít TNXP. Ngay khi con đường đang được mở, ngày 13-3-1966, địch đã phát hiện ra con đường vượt qua đỉnh Trường Sơn và lập tức cho máy bay đánh phá. Các đội viên TNXP đội 25 đang thi công trên tuyến, bị đánh vào đội hình. Lần đầu tiên 8 đội viên hy sinh.
Con đường vừa mở, địch đã tập trung đánh phá có tính hủy diệt. Cua chữ A, nằm trên đoạn đường Km 79, chạy quanh co theo bình độ của núi, một bên vách núi cao, một bên vực sâu. Đường gấp khúc, do đó hình thành A mẹ và A con. Một loạt bom thả xuống có thể phá hỏng cả 2A. Mỗi ngày chúng thường đánh vào trọng điểm từ 15-20 trận. Có thời gian chúng đánh liên tục 32 trận bằng máy bay chiến lược B52. Có trận chúng thả xuống hàng trăm tấn bom. Có đêm chúng thả liên tục 500-700 quả pháo sáng. Trọng điểm lúc nào cũng sáng rực như ban ngày.
Từ một rừng cây cổ thụ xanh tươi, cua chữ A biến thành màu đỏ quạch, màu nâu thẫm, màu đen xạm của tro bụi thuốc bom đạn địch. Ngót chục kilômét vuông đồi núi mấp mô dày đặc hố bom như một tổ ong khổng lồ, trơ trụi. Đất đá bị cày xới, biến thành một chất bột đen xỉn, đi bộ lội ngập ống chân.
Cuộc chiến giữ vững cua chữ A trong mọi tình huống trở thành một thử thách khắc nghiệt đối với các đội viên TNXP. Mới đầu đơn vị không muốn các đội viên nữ lên làm nhiệm vụ. Nhưng trong lửa đạn không một ai lại chịu mình phải ở tuyến sau. Khi được lên sát cánh chiến đấu bên cạnh các đội viên nam, các đội viên nữ càng nỗ lực bằng mọi cách để tự khẳng định mình. Gặp bom nổ chậm chị em cũng bàn nhau tìm cách phá để khỏi phải nhờ đến các đội viên nam. Nhưng quả bom trúng tim đường. Nếu cho nổ bom sẽ phá hỏng đường, khối lượng đất đá lớn khó lòng đảm bảo thông xe trong đêm. Nguyễn Thị Liễu, cô gái Nam Hà phải trốn theo đơn vị ngày nào đã đề xuất cách gói mìn theo hình phễu, tra kíp thuận chiều, dùng áp lực của bộc phá đẩy quả bom lên trên mặt đất mới nổ. Cái khó là phải đào một hố sâu phía dưới thân bom. Cuốc xẻng không đào được. Liễu xung phong dùng dao quì xuống bên quả bom, một tay ôm thân bom, tay kia luồn xuống phía dưới moi đất đá để bộc phá. Bom nổ, chỉ để lại một hố sâu bằng chiếc nón trên mặt đường.

Chỉ trong một thời gian ngắn trên tuyến đường Quyết Thắng đã hình thành nhiều trọng điểm hết sức ác liệt, K68, K59, K12 (dốc Đồng Tiền)… Có những trọng điểm nằm trên đoạn đường cua gấp khúc. Chỉ cần một loạt bom cũng có thể phá hỏng tới 3 km đường. Có trọng điểm như ở K59 (km 59) có đêm chúng tập trung đánh phá tới 38 trận (đêm 11-10-1968), làm khoảng 6000 m3 đất đá đổ ụp xuống mặt đường. Trọng điểm K12, vốn từ một vách đá cao dựng đứng được tạo thành con đường xuyên qua một hàm ếch. Kẻ địch nham hiểm dùng rốckét phóng vào vách đá. Mùa mưa đến chúng dùng bom phá đánh xuống đỉnh núi, làm từng khối đá bị rốckét bắn vữa, đổ ụp xuống. Đến nỗi lấp cả nửa dòng suối Xuân Sơn chảy phía dưới con đường. Chúng đã tập trung đánh vào trọng điểm trong một đợt kéo dài 3 tháng 14 ngày (từ 16-7 đến 30-10-1968) tới 16.253 quả bom. Có 4273 quả trúng đường, 500 quả trúng vào lán trại của TNXP.
Trong hoàn cảnh ác liệt TNXP đội 25 luôn “lấy tim đường làm chiến trường, lấy quyết chiến điểm làm trận địa”, ngày đêm bám đường sáng tạo nhiều phương pháp thích hợp, đảm bảo thông xe trong mọi tình huống, nâng chỉ tiêu thông xe từ 15 đến 20 rồi 30 đêm một tháng. Từ sáng kiến của đại đội 5 toàn đội đã áp dụng chiến thuật “3 tổ một đội” và biện pháp 3 nhanh (nghĩa là một đội ứng cứu đường chia làm 3 tổ: tổ trinh sát đi trước đào lỗ chôn mìn, tổ lấp và đốt mìn, tổ san lấp hố bom. Biện pháp 3 nhanh là: tiếp cận nhanh, giải quyết nhanh và rút nhanh). Nhờ đó lực lượng được rải thưa, hạn chế được thiệt hại khi tiếp cận mục tiêu bị địch đánh phá, đồng thời đảm bảo nhanh chóng thông xe. TNXP đội 25 còn sáng tạo phương pháp đánh mìn định hướng, kết hợp máy gạt san lấp, đưa năng suất lấp một hố bom 100 m3 mất 50-60 người làm trong một đêm mới xong, xuống chỉ còn 5-7 người lấp trong 2 tiếng đồng hồ, đảm bảo vượt chỉ tiêu thông xe, dù đường bị địch liên tục đánh phá ác liệt với nhiều thủ đoạn tinh vi, “bom chồng lên bom, đạn cày lên đạn”, cũng chỉ bị tắc giờ, không bị tắc đêm.
Trong những năm kháng chiến chống Mỹ, lực lượng TNXP chống Mỹ, cứu nước (tập trung) đã làm nhiệm vụ đảm bảo giao thông trên 3.000 km đường, trong đó có 2.526 trọng điểm địch thường xuyên đánh phá ác liệt. Nhiều trọng điểm của các tuyến đường đã gắn liền với các đơn vị tiêu biểu và những chiến công nổi bật của TNXP chống Mỹ, cứu nước, như trọng điểm Cầu Cấm nằm trên tuyến đường 1A, do đơn vị TNXP 333, Tổng đội TNXP Nghệ An chốt giữ. Riêng năm 1968 không quân Mỹ đã đánh vào địa bàn hoạt động của đại đội 881 trận, ném xuống 21.104 bom phá các loại, 267 bom bi mẹ, 1127 tên lửa, tàu chiến Mỹ pháo kích vào tuyến đường 54 trận với 1265 quả đại bác.
TNXP đại đội 333 nêu quyết tâm “Dù máu ngừng chảy, quyết không để đường tắc, xe ngừng chạy”, ngày đêm bám đường, bám cầu đảm bảo thông xe thông tuyến trong mọi tình huống. Ngày 27-1-1969, đơn vị vinh dự được Bác Hồ gửi thư khen. Bác viết: “Suốt 4 năm nay, Đội TNXP số 333 nhận nhiệm vụ làm đường, sửa cầu ở một nơi địch thường đánh phá ác liệt, có nhiều khó khăn, gian khổ.
Đội gồm phần lớn là các cháu gái, đã dũng cảm chiến đấu, tích cực lao động, có nhiều sáng kiến, cải tiến kỹ thuật, đảm bảo cầu đường được thông suốt luôn.
Các cháu đã đoàn kết chặt chẽ, giúp đỡ nhau, khiêm tốn học hỏi các chú công nhân và bộ đội, được đồng bào thương yêu. Các cháu đã chăm học chính trị, văn hóa và làm văn nghệ khá, biết giữ gìn sức khỏe tốt, đảng viên và đoàn viên trong đội gương mẫu. Các cháu xứng đáng là những thanh niên ưu tú của nhân dân Việt Nam anh hùng.
Bác rất vui lòng khen ngợi các cháu…”
Cùng trên địa bàn tỉnh Nghệ An, trọng điểm Truông Bồn, nằm trên đường 15, giáp giới giữa 2 huyện Đô Lương và Nam Đàn đã gắn liền với sự tích 12 cô gái của tiểu đội thép đơn vị 300 TNXP Nghệ An dũng cảm hy sinh trong khi đang làm nhiệm vụ.
Truông Bồn là một trọng điểm lợi hại. Hai bên là sườn núi cao, đồi dốc, giữa chỉ có một con đường độc đạo chạy qua dài tới 5 km, là yết hầu của tuyến giao thông, trở thành một túi bom, thành “cửa tử”. Chỉ tính riêng 4 tháng, từ tháng 6 đến 10-1968 máy bay Mỹ đã đánh xuống Truông Bồn 2692 quả bom.
Chính trong những thời điểm địch đánh phá ác liệt, các cô gái Truông Bồn trong tiểu đội thép đã đưa hàng ngàn xe qua trọng điểm. Có những đêm đến 438 lượt xe qua lại, họ vẫn hướng dẫn xe đi an toàn trên quãng đường truông dài 5 km. Trời tối, đèn gầm của xe sợ lộ, không dám bật, các đội viên TNXP lấy bẹ chuối rải trên mặt đường làm cự cho xe vượt qua trọng điểm. Nhưng bẹ chuối trắng cũng bị nát, lấm bùn. Các đội viên TNXP lại lấy thân mình, mặc áo trắng, chạy trước xe để dẫn đường, hết chiếc này đến chiếc khác.
Mỗi trọng điểm trên các tuyến đường đều gắn với những chiến công của TNXP chống Mỹ, cứu nước.
Trọng điểm đèo Đá Đẹo trên đường 15 gắn với tên tuổi người con gái anh hùng Đinh Thị Thu Hiệp, xông xáo giữ kho đạn bị máy bay địch đánh phá mở đường máu cứu hàng, cứu xe.
Trọng điểm đèo Mụ Dạ, trên đường 12, nơi rèn luyện nên người bí thư chi bộ thép Nguyễn Thị Nậy, chỉ một chiến dịch 67 ngày đêm bảo vệ tuyến đường đã có 4 lần bị sức ép, 7 lần bị thương, 9 lần bị vùi lấp vẫn liên tục bám tuyến.
Trọng điểm khe Giao, khe út, đường 21, chiến trường lập công của anh hùng Nguyễn Trí Ân, chỉ được học hết lớp 3 phổ thông, gia nhập lực lượng TNXP mới được học hết lớp 7 BTVH, nhưng không một loại bom hiện đại nào có thể khuất phục được anh. Với cương vị tiểu đội trưởng trinh sát phá bom, anh đã bình tĩnh quan sát chính xác và cắm tiêu báo hiệu 432 quả bom nổ chậm và bom từ trường, tự tay dùng mìn, bộc phá và dụng cụ bằng kim khí phá 32 quả bom nổ chậm và từ trường, cùng đồng đội phá 113 quả, gỡ được 3 quả.
Nổi bật là trọng điểm ngã ba Đồng Lộc, thuộc huyện Can Lộc, Hà Tĩnh. Chỉ tính riêng trong 240 ngày, từ tháng 3 đến tháng 10-1968, không quân Mỹ đã trút xuống ngã ba nhỏ hẹp này 43.600 quả bom, trong đó có 6.000 quả bom từ trường và bom nổ chậm.
Trong thời gian ác liệt đó, La Thị Tám, cô gái tuổi hai mươi, công nhân ngành giao thông Hà Tĩnh được phân công làm nhiệm vụ trinh sát đếm bom. Khó khăn và nguy hiểm. Lúc bom rơi dù ở sát bên mình vẫn phải hết sức tỉnh táo để không bỏ sót một quả bom chưa nổ nào không được đánh dầu trên bản đồ. Và La Thị Tám đã không phụ lòng tin của đơn vị, được Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng.
Cùng chiến đấu trên ngã ba Đồng Lộc và cùng được tặng danh hiệu Anh hùng với La Thị Tám là Đại đội TNXP 551 (đội 55-TNXP Hà Tĩnh) và 10 cô gái Đồng Lộc huyền thoại (đại đội 552, đội 55).
10 Cô gái ngã ba Đồng Lộc gồm:
1. Võ Thị Tần, 22 tuổi, Tiểu đội trưởng
2. Hồ Thị Cúc, 20 tuổi, Tiểu đội phó
3. Võ Thị Hợi, 20 tuổi, Đội viên
4. Nguyễn Thị Xuân, 20 tuổi, Đội viên
5. Dương Thị Xuân, 19 tuổi, Đội viên
6. Nguyễn Thị Rạng, 19 tuổi, Đội viên
7. Nguyễn Thị Nhỏ, 19 tuổi, Đội viên
8. Võ Thị Hà, 19 tuổi, Đội viên
9. Hà Thị Xanh, 19 tuổi, Đội viên
10. Trần Thị Hường, 19 tuổi, Đội viên.
Trong 10 cô gái chỉ có Võ Thị Tần và Hồ Thị Cúc là TNXP nhiệm kỳ I được lưu lại, 8 đội viên còn lại đều thuộc TNXP nhiệm kỳ II, nhập ngũ giữa năm 1968. Tất cả đều ngã xuống trên mặt đường trong khi đang khẩn trương san lấp hố bom để kịp đón đoàn xe quan trọng vượt qua trọng điểm.
Chiến tranh càng khốc liệt công tác vận tải càng đặt ra cấp bách và cũng đặc biệt nguy hiểm. Nhiều tuyến vận chuyển không thể dùng cơ giới, TNXP chống Mỹ, cứu nước (tập trung) là lực lượng chủ yếu trực tiếp chuyển hàng vào chiến trường và chuyển thương binh.
Để làm tròn nhiệm vụ vận chuyển phần lớn đều phải vượt qua những chặng đường hiểm trở, núi cao dốc thẳm, địch thường xuyên rình rập. Có lần đại đội 10, K53 TNXP Hà Tây đang gùi hàng xuyên qua rừng già, tán cây che kín mặt. Nghe tiếng máy bay trực thăng của địch, anh em vẫn yên tâm đi. Không ngờ chúng thả biệt kích thám báo phát hiện ra con đường bí mật. Máy bay phản lực của chúng ập đến trút bom chặn đầu, chặn đuôi. Bom, đạn rốc két đánh thẳng vào đội hình đơn vị, 3 đội viên hy sinh.
Đường bị lộ, đơn vị phải mở con đường bí mật khác đi sâu vào cánh rừng già. Khi đi phải tự mở lối, lúc về phải dựng cây lên để xóa dấu vết. Cứ thế ngày này qua tháng khác, các đội viên TNXP K53 (gồm 3 đại đội của 3 tỉnh: Ninh Bình, Hà Tây, Nam Hà) lặng lẽ làm nhiệm vụ trên một tuyến chuyển tải chỉ với hai vai và đôi chân. Năng suất được nâng dần lên, từ 30-40 kg/người những ngày đầu, lên 60-76 kg/người. Tính ra mỗi người một năm cũng chuyển được trên 10 tấn hàng ra tiền tuyến. Nhưng sự hy sinh cũng không nhỏ. Chỉ riêng đại đội Ninh Bình, có 100 đội viên, đã có 52 người hy sinh tại chiến trường, 20 người bị thương.
Những ngày đầu tham gia lực lượng chuyển tải, TNXP đội 23 (Hà Tĩnh) gặp không ít gian nan. Là đơn vị có nhiệm vụ chuyển tải lương thực cho chiến trường, nhưng đơn vị thường xuyên thiếu gạo ăn (theo kỷ luật chiến trường các đơn vị không được sử dụng hàng kế hoạch). Địa hình khắc nghiệt. Ngày nắng, nắng như đổ lửa. Ngày mưa, mưa tầm tã suốt ngày đêm, áo quần mặc trên người không bao giờ được khô. Các đội viên TNXP vẫn không ngừng tăng cân, tăng chuyến. Vì ai cũng hiểu rõ “mỗi kilôgam lương thực, vũ khí vào chiến trường là quân dân miền Nam bớt xương máu”. Mỗi trạm chuyển tải cách nhau 4 tiếng đồng hồ đi bộ, cả đi và về qui định 1 ngày. Nhưng các đội viên TNXP đã tổ chức đi 2 chuyến, 3 chuyến. Năng suất từ 20-30 kg/người tăng lên 40-50 kg/người. Nhiều đội viên vừa mang vừa vác đến 50-60 kg. Riêng Nguyễn Thị Nguyệt, đại đội 3 năng suất lên 60-70 kg. Kết thúc chiến dịch chị được Nhà nước tặng thưởng Huân chương Chiến công hạng Ba và cũng là đội viên TNXP chống Mỹ, cứu nước đầu tiên được tặng thưởng huân chương.
Trong chiến dịch vận tải đó (chiến dịch kéo dài từ tháng 7 đến tháng 12 năm 1965), TNXP đội 23 đã vận chuyển, giao cho các đơn vị quân đội trên chiến trường 25.000 tấn lương thực, hàng trăm kiện hàng lớn nhỏ, hàng ngàn quả đạn pháo các loại, được đánh giá là đơn vị hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ.
Trên một tuyến chuyển tải khác, đại đội 202, đội 241 TNXP Nghệ An được tăng cường cho tuyến lửa Quảng Bình, thường xuyên phải vượt qua suối sâu, qua đèo Trụt Thai, qua dốc Khỉ… dốc cao gần thẳng đứng, người đi trước như đạp lên đầu người đi sau. Có đoạn chỉ cách vị trí địch 4 km. Chúng dùng một loại máy bay bay thấp và chậm, có trang bị một súng 12,7 ly và một trung liên, thường xuyên săm soi dọc tuyến. Hễ phát hiện được mục tiêu, chúng dừng may bay tại chỗ nhả đạn. Nhiều lần đang cáng thương vượt tuyến gặp pháo kích các đội viên TNXP đã phải nằm đè lên thương binh để thương binh không bị thương lần thứ hai. Một lần như thế, Lê Thị Tứ đã bị thương vào đầu gối. Cô vẫn giấu mọi người tự băng bó cho mình và tiếp tục nhiệm vụ cáng thương. Chỉ với một chiếc gậy Trường Sơn, một nắm cơm vắt, ngày này qua ngày khác, TNXP đại đội 202 đã bền bỉ chuyển từng chuyến thương binh ra tuyến ngoài an toàn. Nhờ rút bớt người đi một ca (trên giao 6 người/ ca, TNXP đại đội 202 đi 4 người/ca) có hôm đơn vị đã chuyển được 15-16 ca thương binh ra tuyến ngoài.
Trên mặt trận chuyển tải, thanh niên xung phong giải phóng miền Nam càng có những đóng góp đáng kể. Chỉ tính riêng ở huyện Đại Lộc (Quảng Nam - Đà Nẵng) trong năm 1966, lực lượng TNXP giải phóng địa phương đã chuyển được 14.360 tấn hàng. Nhiều đơn vị nhờ tổ chức tốt đã đưa năng suất bình quân lên gấp 3-4 lần, từ 2 tấn lên 6-7 tấn/ngày.
Trên tuyến đường 1C dài hàng trăm kilômét, không dân cư, toàn đồng hoang rừng vắng, bị chia cắt thành nhiều tuyến do đồn bốt địch. Chúng lập cả một khu chiến thuật riêng chuyên đánh phá hành lang vận chuyển trên tuyến đường 1C. Có tháng chúng đổ quân đánh phá suốt cả 30 ngày không nghỉ. Có ngày máy bay địch bắn phá tới 15-17 lần. Các tuyến lộ, sông không ngày nào không có tàu hoặc bộ binh địch ngăn đón… Các đội TNXP giải phóng của 6 tỉnh miền Tây Nam Bộ: Hòn Đất, Nguyễn Viết Khái II, Nguyễn Viết Khái III, Mai Thanh Thế, Tây Đô… đã bền bỉ, dũng cảm và mưu trí vừa đánh địch để bảo toàn lực lượng, bảo toàn tuyến chuyển tải, vừa không ngừng tăng năng suất hoàn thành xuất sắc từng nhiệm vụ.

Những ngày đầu mới tập kết, hầu hết đội viên TNXP đều ở độ tuổi từ 15-20, có đến 3/4 là nữ của các tỉnh đồng bằng trù phú, chưa quen cuộc sống khắc nghiệt của vùng rừng núi, mùa mưa lầy lội, ẩm ướt, muỗi, đỉa, vắt… như trấu. Chỉ một đợt sốt rét rừng ở núi Cô Tô đã quật ngã 100% quân số của đơn vị. 11 đội viên đã chết vì không có thuốc điều trị. Hầu hết đội viên nữ đều bị rụng tóc. Có đơn vị phải đóng quân giữa một vùng nước ngập tới bụng, không một gò đất khô, suốt ngày phải ngâm mình dưới nước, kể cả những chị em đến tháng. Cứ như vậy kéo dài trong thời gian 6 tháng. Địch phong tỏa gắt gao. Nhiều lần gạo hết phải ăn cháo, ăn rau bông súng, môn nước, củ nèo. Có lần các đơn vị đóng quân ở vùng núi Cô Tô 27 ngày liền không có gạo ăn, trong đó có 7 ngày liền chỉ được ăn rau muống…
Gian khổ ác liệt nhưng tuyến đường vận chuyển hàng chiến lược không một ngày ngừng hoạt động, liên tục trong một ngàn ngày đêm. Đội Nguyễn Viết Khái II suốt 3 tháng liền (tháng 10, 11, 12-1967) chỉ nghỉ 5 ngày để xây dựng căn cứ. Năng suất lao động ngày càng được nâng cao. Mới đầu 2 đội viên chống 1 xuồng, đã nâng lên 1 đội viên chống 1 xuồng chở 300-400 kg. Từ 2 đội viên đẩy 1 xe (loại xe cút kít) rút xuống 3 người đẩy 2 xe, chở 600-700 kg. Nhiều đội viên đi phục vụ liên tiếp 27 đêm liền trong một tháng.
Không chỉ đảm bảo vận chuyển hàng chiến lược, liên đội còn phải chiến đấu để tự bảo vệ và bảo vệ hàng. Cùng đơn vị bạn diệt hàng ngàn tên địch, bắn rơi hàng chục máy bay. Riêng liên đội trực tiếp chiến đấu 45 trận, loại khỏi vòng chiến đấu trên 200 tên địch, bắn rơi 4 máy bay, bắn bị thương 3 chiếc khác. Đội viên Trần Thị Thoa, 15 tuổi, ở đội Mai Thanh Thế, trong lúc đơn vị đi làm nhiệm vụ, ở nhà một mình, trực thăng địch đổ quân đánh chiếm doanh trại đơn vị, đã kiên cường bám trụ, chiến đấu mưu trí, dũng cảm đẩy lùi cả đại đội địch, bảo vệ được doanh trại. Lê Văn Dè, một mình chiến đấu với 1 tiểu đoàn địch trên bờ xáng trống trải, đẩy lùi nhiều đợt xung phong của 300 tên địch, diệt 17 tên, có 2 tên Mỹ.
Chuyển tải là nhiệm vụ chủ yếu của lực lượng TNXP giải phóng miền Nam. Các liên đội TNXP tập trung dài hạn của miền thường xuyên gắn bó với các đơn vị chủ lực quân giải phóng như hình với bóng. Với phong trào “4 tăng, 5 giảm, 3 rút ngắn, 10 bảo đảm” liên đội 9 luôn tổ chức rút kinh nghiệm, xây dựng những điển hình về thồ hàng, cáng tải thương, thực hiện khẩu hiệu “mạnh vai tải, vững tay thồ, công binh giỏi, chiến đấu cừ” phù hợp với từng đợt phục vụ, đưa năng suất lên ngày một cao, từ 2-5 tấn/ngày, lên 20 tấn/ngày vẫn đảm bảo dẻo dai và liên tục.
Liên đội 7, thời gian đầu phối thuộc với sư đoàn 7 giải phóng chủ yếu cáng thương, tải hàng chiến lược, sau chuyển về đoàn hậu cần chủ yếu thồ hàng. Liên đội đã tổ chức “tuần lễ đồng hóa kỹ thuật” nhằm luyện thuần thục tay thồ. Liên đội thường xuyên chuyển tải hàng trên tuyến hành lang gay go ác liệt. Trung bình mỗi tuần liên đội phải chịu đựng 3 lần máy bay chiến lược B52 rải thảm vào đội hình, phải thường xuyên di chuyển căn cứ, sinh hoạt ăn uống thiếu thôn, thiếu cơm nhạt muối, vẫn đảm bảo 85-90% quân số phục vụ, đưa năng suất bình quân từ 2 bao/người/chuyến lên 3,5 bao/người/chuyến.
Liên đội 5 hoạt động ở một địa bàn chia cắt có nhiều sông ngòi trục lộ. Có đội hàng tháng hoạt động ở một cung đường không liên lạc được với các đơn vị bạn. Có lúc đội hình hành quân của liên đội vừa cắt ngang qua, biệt kích địch đã tới phía sau. Có khi ta và địch đóng quân cách nhau không đầy 10 phút đi bộ, ra giếng lấy nước ăn đụng nhau mới biết… TNXP liên đội 5 vẫn nêu quyết tâm thực hiện “3 điểm cao TNXP làm theo lời Bác”.
Công việc chuyển tải đối với TNXP giải phóng là một cuộc chiến đấu thực sự. Một lần các chiến sĩ TNXP đội 1167 đang chuyển 60 thương binh về tuyến sau. Giữa lúc giặc càn, phải cắt rừng vượt sông vẫn không tránh được đụng đầu với chúng. Không có thuyền, các chiến sĩ trầm mình dưới nước suốt hàng tiếng đồng hồ, dùng dây chăng qua sông để đồng đội cõng thương binh qua. Địa hình trống trải, máy bay địch phát hiện gọi pháo bắn vào đội hình đơn vị đang vượt sông. Có chiến sĩ bị thương vẫn không rời vị trí, đưa hết thương binh qua sông an toàn. Được một đoạn đường, đơn vị lại đụng biệt kích Mỹ, phải vừa chiến đấu vừa đưa thương binh vượt qua.
Cũng đang làm nhiệm vụ khiêng thương binh, TNXP giải phóng đội 1256 bị lọt vào ổ phục kích của địch. Ngay loạt mìn đầu tiên nổ đã có 6 chiến sĩ hy sinh. Kẻ địch dùng cả xe tăng tấn công vào đội hình của đơn vị. Lưới lửa dày đặc. Không thể để thương binh bị thương lần thứ 2, các chiến sĩ đã lần lượt cõng thương binh vượt ra khỏi vùng lửa đạn.
Nhiều đội viên TNXP giải phóng đã nêu cao gương sáng về lòng hy sinh quả cảm. Trong một chuyến công tác, đơn vị của Nguyễn Thị Hoàng Anh (đơn vị 19/8, liên đội 9) bị địch phục kích. Chúng sử dụng cả máy bay, pháo bầy bắn phá vào đội hình của đơn vị, cho cả xe tăng xông thẳng tới hòng diệt gọn. Hoàng Anh đã kiên cường bám trụ. Trong tay chỉ còn 1 trái lựu đạn của một đồng chí bộ đội bị thương vừa trao cho. Hoàng Anh rút sẵn chốt, chờ địch đến. 2 tên Mỹ xông đến định bắt Hoàng Anh. Cô chống cự quyết liệt, 2 tên Mỹ khác thấy vậy xông vào tiếp sức đồng bọn. Chỉ chờ có thế Hoàng Anh bật ngửa người buông tay. Lựu đạn nổ, 4 tên Mỹ chết tại chỗ. Hoàng Anh hy sinh.
Tiêu biểu là tấm gương hy sinh thân mình để bảo vệ thương binh của người đội viên TNXP giải phóng - Đoàn Thị Liên, đội 112. Bình thường Liên là một cô gái dịu dàng, hết lòng thương yêu đồng chí, đồng đội, luôn nhận khó khăn về mình, nhường thuận lợi cho bạn. Trong một năm rưỡi tham gia TNXP giải phóng Đoàn Thị Liên đã phục vụ 12 trận chiến đấu. Nhiều trận, Liên đã xông ra tận trận địa cõng từng thương binh về tuyến sau. Trên đường chuyển thương binh, mỗi lần hạ cáng xuống nghỉ, Liên lại lo đi tìm củi nấu nước phục vụ anh em, nấu cháo cho thương binh…
Trong trận đánh ở Cần Lê, trên đường 13, Đoàn Thị Liên cùng đồng đội bám sát các mũi xung kích. Trận đánh mỗi lúc càng ác liệt, Đoàn Thị Liên vừa cõng được 2 thương binh về hầm, pháo địch bỗng nã xuống tới tấp. Liện bị dính mảnh pháo, ngã khuỵu xuống, trong khi nhiều quả đạn pháo nổ ngay trước cửa hầm nơi có thương binh đang nằm. Liên thấy không yên tâm, cố trườn đến nằm chắn ngang cửa hầm, dùng thân mình che mảnh đạn cho thương binh. Một quả pháo địch nổ gần và Liên hy sinh.
*
* *
Sát cánh chiến đấu cùng lực lượng TNXP trên mặt trận giao thông vận tải là những đoàn viên và thanh niên trong các lực lượng trong và ngoài ngành GTVT, công binh, cầu phà, tàu thuyền… Với ý chí “tim có thể ngừng đập, nhưng mạch máu giao thông không thể tắc” đoàn viên và thanh niên trong ngành giao thông vận tải đã ngày đêm bền bỉ, kiên cường giữ vững từng mét đường, từng nhịp cầu luôn thông suốt trong mọi tình huống.
Tuổi trẻ chi đội 6 đơn vị chuyên sửa chữa, khôi phục xây dựng đường với gần 2.000 đoàn viên và thanh niên đã sáng tạo nhiều biện pháp thích hợp, để tạo ra những tuyến đường nhánh, đường phụ đảm bảo lúc nào đường cũng thông suốt. Khi bom đạn địch đánh nát một đoạn đường, thì những chiếc cầu cạn được khẩn trương lắp đặt để ô tô ray, goòng đẩy tay chuyển tải hàng qua. Máy bay Mỹ nham hiểm thả bom nổ chậm xuyên sâu vào lòng đường sắt. Thanh niên không sợ nguy hiểm người ngồi trên miệng hố bom giữ chân cho người chui vào lòng đất tìm cách phá bom. Đoàn thanh niên ngành đường sắt kêu gọi thành lập đội xung kích phá bom. Lập tức một lúc 700 đoàn viên thanh niên đăng ký.
Đặc điểm của các tuyến đường sắt ở các tỉnh phía Bắc là nhiều ga và nhiều cầu (cứ 3 km đường sắt có 1 cầu), đường sắt đi gần với đường bộ. Nhiều đoạn đường sắt, đường bộ, đường thủy giao nhau tạo nên những điểm nút. Khi địch tập trung đánh phá ác liệt dễ gây ùn tắc, gặp khó khăn trong công tác ứng cứu. Thực hiện chủ trương của ngành “phá thế độc tuyến”, những người thợ cầu trẻ tuổi Việt Nam đã có nhiều sáng tạo tham gia xây dựng những cầu dã chiến, cầu tạm mang lại nhiều hiệu quả thiết thực, đảm bảo thông xe, thông tàu nhanh chóng. Những cầu phà liên hợp được xây dựng, trong đó cầu phà liên hợp SH1 bắc qua sông Hồng có những đóng góp tích cực của đoàn viên thanh niên đội cầu 5.
Trong lúc có đoàn viên và thanh niên đội cầu 10 làm nhiệm vụ trên các tuyến chuyển tải ở miền Tây Hà Tĩnh - Quảng Bình, nêu cao tinh thần tự lực, tự cường và tài trí thông minh sáng tạo, đã phát huy 181 sáng kiến có giá trị góp phần vượt sông, thông tuyến. Lần khôi phục giao thông nào đoàn viên và thanh niên đội cầu 10 cũng phấn đấu vượt trước thời gian, nâng tốc độ xe qua cầu từ 150 xe/đêm lên 300-350 xe/đêm.
Đội nữ thanh niên công nhân làm đường 609, công ty đường 6, trong điều kiện chiến tranh ác liệt, thường xuyên di chuyển đến hầu khắp các tuyến đường, làm nhiệm vụ ứng cứu đường, sửa chữa, nâng cấp… ở bất kỳ địa bàn nào cũng tìm tòi phương thức tổ chức lao động phù hợp, không ngừng nâng cao năng suất, được Nhà nước tuyên dương đơn vị anh hùng.
Trong các lực lượng vận tải đoàn viên và thanh niên là những người luôn đóng vai trò xung kích. Thanh niên ngành đường sắt sẵn sàng “có tàu là đi, có hàng là kéo”. Các tổ lái tàu thanh niên thường xuyên bám máy, bám ban trong mọi tình huống. Ngay từ những ngày đầu xảy ra chiến tranh phá hoại của không quân Mỹ ở miền Bắc, tổ lái máy xe lửa 424, xí nghiệp đầu máy Hà Nội đã tình nguyện vào khu IV phục vụ. 30 lần đầu máy bị máy bay Mỹ đón đánh, anh em vẫn bình tĩnh, mưu trí vượt qua. Phạm Hữu Hi, ban máy thanh niên (đầu máy 424) bị thương vào bụng, không thể tự mình leo lên buồng lái, đã nhờ đồng đội cõng lên tiếp tục lái tàu trong khi máy bay địch vẫn lồng lộn bắn phá.
Trên tuyến Hà-Lào, Nguyễn Tiếp Thìn, một cán bộ Đoàn phụ trách ban máy 418, trong một lần chở hàng đến Lâm Giang, bị máy bay địch chặn đánh, vẫn bình tĩnh lái tàu vào vị trí tập kết an toàn. Sau đó anh cùng đồng đội tổ chức bắn trả máy bay địch. Bị thương cả 2 chân vẫn tiếp tục chỉ huy anh em chiến đấu bảo vệ đoàn tàu. Anh hy sinh, nhưng tấm gương sáng của anh đã được tuổi trẻ toàn ngành noi theo.
Đoàn viên và thanh niên trong các đơn vị vận tải ôtô luôn coi “tàu, xe là vũ khí”. Nhiều lái xe trẻ đã thức trắng liền 48 tiếng đồng hồ, để kịp chuyển hàng lên phía trước. Đoàn viên Nguyễn Minh Ro, một lái xe kiên cường của đoàn ôtô số 8 Quảng Bình, trong điều kiện thường xuyên bị địch đánh phá ác liệt vẫn đảm bảo vượt mức vận chuyển từ 2-10%. Địch đánh vào vị trí giấu xe của đơn vị, Nguyễn Minh Ro không quản nguy hiểm xông vào lửa cứu xe. Một mình anh vẫn cố tìm cách bò lên buồng lái chiếc xe thứ tư, nổ máy lái đi, cho đến lúc hi sinh.
Cao Bá Tuyết cùng đồng đội ở đoàn xe 806 ngày đêm bám đường, bám xe, hàng chưa tới đích chưa một ai chịu rời tay lái, mặc dầu có ngày có tổ lái xe bị máy bay địch đánh phá tới 90 trận vào đội hình. Riêng Bùi Cao ẩm bị 17 vết thương trong một trận đánh phá của địch vẫn giữ vững tay lái, còn theo xe của bạn cho đến khi ngất đi.
Cùng với tuyến chuyển tải bằng đường bộ, việc chuyển tải trên đường mòn Hồ Chí Minh trên biển đã có những đóng góp đáng kể. Sau sự kiện Vũng Rô, kẻ địch tăng cường bố phòng, kiềm tỏa gắt gao. Các chiến sĩ làm nhiệm vụ vận tải trên biển phải tìm cách mở con đường mới. Tàu 42, đoàn 125 được trao nhiệm vụ mở đường. Sau 9 ngày (từ 15-10 đến 24-10-1965) tàu 42 do Thuyền trưởng Nguyễn Văn Cứng chỉ huy đã vận chuyển 60 tấn vũ khí cập bến Rạch Kiến Vàng, Cà Mau an toàn. Tiếp đó tàu 69 và 68 ra đi thắng lợi.

Phát hiện thấy hoạt động dồn dập của các chuyến chuyển tải trên biển của ta, địch đã tổ chức thêm lực lượng đặc nhiệm 116 để ngăn chặn. Các chiến sĩ vận tải trên biển vẫn kiên cường tiếp tục khai thác tuyến đường do tàu 42 mở cuối năm 1965 vận chuyển hàng cho chiến trường mà chủ yếu cho chiến trường quân khu 9. Nhiều chuyến đi phải khôn khéo luồn lách qua đội hình tàu địch, vừa chiến đấu, vừa tìm cách thoát ra khỏi vòng vây của chúng. Có lúc phải lao vào bờ, thậm chí phải phá hủy tàu để đảm bảo bí mật. Nhiều cán bộ chỉ huy và nhiều thuyền viên trẻ tuổi đã dũng cảm hy sinh để bảo vệ tàu và bảo vệ con đường vận chuyển trên biển. Các cuộc chiến đấu trên biển phần lớn đều không cân sức nhưng vẫn gây cho địch những tổn thất. Trong một lần chuyển tải tàu 43 do Thuyền trưởng Nguyễn Đức Thắng và Chính trị viên Trần Quốc Tuấn chỉ huy chở 37 tấn vũ khí vào bến Ba Làng An (Quảng Ngãi) gặp tàu địch, các chiến sĩ trên tàu đã chiến đấu quyết liệt, bắn rơi một máy bay lên thẳng và bắn bị thương 1 chiếc khác. Một tàu chiến của địch cũng bị đạn ĐKZ của tàu ta bắn bị thương.
Ngày 1-1-1967, cán bộ, chiến sĩ đoàn 125 vận tải trên biển đã được Nhà nước ta tuyên dương là Đơn vị anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân.
Tại Đại hội Anh hùng, Chiến sĩ thi đua chống Mỹ, cứu nước lần thứ nhất, Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã đánh giá: “Chủ nghĩa anh hùng cách mạng đặc biệt thấm sâu và nảy nở trong thế hệ trẻ, ở miền Nam cũng như ở miền Bắc. Lứa tuổi hai mươi kế tục một cách trung thành và xuất sắc sự nghiệp cách mạng của chúng ta”.
Cả một thế hệ thông minh, tài trí mang trong mình truyền thống của mấy ngàn năm dựng nước và giữ nước đã đẩy tới cao trào hành động cách mạng “Ba sẵn sàng” và “Năm xung phong” làm nên những sự tích kỳ diệu.
“Tay búa tay súng”, “tay cày tay súng” sẵn sàng vượt qua thử thách giữ vững sản xuất, giành nhiều thắng lợi.
Sẵn sàng khắc phục mọi khó khăn, đi đầu trong sản xuất, công tác, không ngừng vươn lên nâng cao trình độ KHKT, phấn đấu giành năng suất lao động cao và hiệu suất công tác tốt là một cuộc chiến đấu gay go, gian khổ của tuổi trẻ khi miền Bắc nước ta vừa chiến đấu vừa sản xuất, vừa chống Mỹ, cứu nước, vừa xây dựng chủ nghĩa xã hội. Bám máy, bám đồng ruộng, bám cơ quan… trong hoàn cảnh phải đọ sức quyết liệt với những trận đánh phá có tính hủy diệt của không quân nhà nghề Mỹ trở thành một thử thách đối với phẩm chất của thế hệ thanh niên “Ba sẵn sàng”.
Chuyển hướng sản xuất từ thời bình sang thời chiến, ảnh hưởng trước hết đến tình hình sản xuất, công tác của các cơ quan, xí nghiệp, công trường. Một bộ phận máy móc phải sơ tán đến những nơi an toàn, tổ chức lại sản xuất. Những thanh niên có sức khỏe, có tay nghề, phần lớn được bổ sung cho tiền tuyến. Lực lượng ở lại bám máy thiếu và yếu, máy móc phân tán mỗi nơi một thứ, không đồng bộ. Nhiều nhà máy, xí nghiệp phải chuyển hướng sản xuất, thay đổi mặt hàng, vì những mặt hàng truyền thống không còn đủ điều kiện để sản xuất, hoặc không còn phù hợp với thời chiến. Cũng có những nhà máy do yêu cầu của cuộc chiến phải chuyển sang sản xuất những mặt hàng phục vụ cuộc chiến đấu. Chưa nói còn phải sản xuất trong điều kiện địch đánh phá thường xuyên. Một ca sản xuất phải mấy lần ngừng việc. Giờ công có ích giảm đáng kể…
Bước vào cuộc chiến đấu chống Mỹ, giữ vững dòng điện là một đòi hỏi bức thiết. Từ ngày 5-8-1964, Nhà máy Điện Hàm Rồng (Thanh Hóa) đã là mục tiêu đánh phá có tính hủy diệt của không quân Mỹ. Giữ vững dòng điện an toàn trong mọi tình huống là những công nhân cảm tử. Trong một lần tổ máy đang hoạt động, máy bay Mỹ ập đến đánh phá. Đồng chí quản đốc phân xưởng gọi điện thoại cho phép đồng chí đoàn viên đang trực ở tổ máy rút lên đồi để tránh bom đạn địch. Nhưng không thể bỏ vị trí, đồng chí đoàn viên thanh niên đã báo cáo xin phép đồng chí quản đốc: “Máy đang chạy, nên công việc của tôi là ở đây, xin cho tôi ở lại đến cùng!”.
“Xin cho tôi ở lại đến cùng!”, trở thành ý chí của thanh niên công nhân bám máy sản xuất trong mọi tình huống. Thanh niên công nhân Nhà máy Điện Vinh, Nhà máy Điện Uông Bí, Nhà máy Điện Yên Phụ… đã xây dựng cả một hệ thống phòng tránh đến tận từng điểm nóng, cả từ trên tầng cao, đảm bảo kịp thời ứng phó với mọi tình huống xấu nhất, khi bom Mỹ đánh thẳng vào nhà máy. Thanh niên công nhân nhà máy điện Yên Phụ (Hà Nội) ngay từ những ngày đầu khi địch đánh phá miền Bắc đã thành lập các đội “Cảm tử bảo vệ dòng điện” thay nhau vừa trực chiến vừa vận hành máy. Trong suốt thời gian chiến tranh ác liệt, dòng điện từ Nhà máy Điện Yên Phụ vẫn đảm bảo cho sản xuất, sinh hoạt của nhân dân và cho công tác chỉ huy chiến đấu.
Đảm bảo sản xuất trong mọi tình huống, thanh niên công nhân đã nỗ lực không ngừng, từ việc sơ tán máy móc đến nơi an toàn, nhanh chóng ổn định sản xuất. Thiếu nhân lực, nhiều cơ sở Đoàn đã động viên đoàn viên và thanh niên làm thêm ngày công, giờ công. Một tỉnh nhỏ, công nghiệp ít phát triển như Sơn La, để sơ tán máy móc, thiết bị thanh niên công nhân cũng đã phải làm thêm 83 vạn giờ công chống Mỹ.
Để khắc phục tình trạng thiếu nhân lực, do một lực lượng lớn thanh niên được huy động ra tiền tuyến, Thành Đoàn TNCS Hồ Chí Minh thành phố Hà Nội đã phát động phong trào “giỏi một việc, biết nhiều việc” để sẵn sàng thay thế những người đi chiến đấu và phong trào “3 điểm cao thắng Mỹ”… một mặt, động viên tinh thần lao động quên mình của đoàn viên, thanh niên, mặt khác hướng công nhân tiến quân vào khoa học kỹ thuật, khắc phục khó khăn do thiếu nguyên, nhiên, vật liệu, tình trạng máy móc phân tán không đồng bộ, đảm bảo nhịp độ sản xuất trong thời chiến.
Học tập và thi đua với thanh niên công nhân Hà Nội, thanh niên công nhân các tỉnh, thành phố: Hải Phòng, Nam Hà, Nghệ An, Quảng Ninh… đã sáng tạo nhiều phương pháp thiết thực đẩy mạnh sản xuất trong những điều kiện khó khăn, thiếu thốn. Thanh niên công nhân Hà Nam Ninh (Hà Nam, Nam Định, Ninh Bình) đã “nhường thuận lợi cho bạn, nhận khó khăn về mình”, “vượt khó, làm nhanh”, “nhận giờ cao điểm, nhận nơi trọng điểm”. Nhiều cơ sở Đoàn đã tổ chức những đội thanh niên xung kích đảm nhận sản xuất trong những giờ nghỉ, ngày nghỉ, thành lập các đội thanh niên cảm tử bám máy sản xuất ngay cả khi địch đánh phá ác liệt.
Bằng nhiều biện pháp tích cực, Đoàn thanh niên trong các cơ sở sản xuất công nghiệp coi việc bám máy của người công nhân là nhân tố trước hết đem lại năng suất cao trong một ca sản xuất, đã động viên đoàn viên và thanh niên tranh thủ mọi thời gian có thể để làm ra sản phẩm. Thanh niên mỏ than Hà Tu (Quảng Ninh) đã đề ra sáng kiến tăng thêm giờ công hữu ích vì nước vì dân. Đoàn vận tải của mỏ mỗi ca chạy thêm 15 phút vì sự nghiệp giải phóng miền Nam, nhờ đó chạy tăng thêm được 3 chuyến mỗi ca. Tổ khoan của mỏ phấn đấu tăng từng thước khoan sâu. Thực chất đó là những biện pháp để tận dụng hết thời gian có ích trong một ca sản xuất và thực tế đem lại hiệu quả rõ rệt. Từ bình quân khoan 500m/ngày, tổ đã nâng lên 700m/ngày.
Việc nhận công trình, sản phẩm mang tên thanh niên càng trở nên phổ biến. Hầu như ở cơ sở sản xuất công nghiệp nào, Đoàn cũng nhận những công trình sản phẩm theo từng cấp quản lý. Hình thức ca, máy thanh niên, lò thanh niên… cũng phát triển khá phổ biến. Về sau để đi vào nền nếp và để nâng cao chất lượng của các ca, máy thanh niên, Ban thanh niên công nhân của Trung ương Đoàn đã nghiên cứu và đề ra những tiêu chuẩn như tổ sản xuất, những ca, máy thanh niên, đoàn viên và thanh niên phải chiếm đa số, có nhiệt tình, ham tìm tòi, sáng tạo, luôn giành được năng suất cao. ở vùng than Quảng Ninh, tổ đi lò nhanh Đào Xuân Ngọc, với việc tổ chức lao động hợp lý, mạnh dạn áp dụng nhiều biện pháp kỹ thuật tiên tiến đã trở thành con chim đầu đàn, dẫn đầu năng suất đi lò. Tổ rèn 5 phân xưởng cơ khí, Công ty Gang Thép Thái Nguyên là một đơn vị sản xuất gồm toàn đoàn viên, thanh niên, nhưng công việc thường phụ thuộc vào đơn vị khác. Nhiệm vụ sản xuất phần lớn đột xuất, mặt hàng luôn thay đổi, trong khi trình độ tay nghề của công nhân còn thấp. Đoàn viên và thanh niên trong tổ thấy chỗ yếu của mình, thường xuyên tổ chức những hội nghị chuyên đề kỹ thuật, mời các bác thợ bậc cao đến trao đổi kinh nghiệm, bàn bạc sắp xếp thợ theo từng cặp, khi phân công công việc đều dựa theo khả năng của từng cặp để giao. Nhiều sản phẩm đòi hỏi độ chính xác cao, nhờ việc tổ chức hợp lý, tổ vẫn hoàn thành, chất lượng đảm bảo, có sản phẩm tăng năng suất tới 436%.
Nét nổi bật của thanh niên công nhân thời đánh Mỹ là ham tìm tòi, ham sáng tạo. Đáng chú ý là trình độ tay nghề của thanh niên công nhân thời kỳ này rất thấp, bình quân chỉ trên dưới bậc 2. Hầu như trong các ngành công nghiệp thời kỳ này không có một thợ bậc 6, bậc 7 nào ở độ tuổi thanh niên. Nhưng với tinh thần dám nghĩ dám làm nhiều đoàn viên và thanh niên đã vượt lên trên những hạn chế về kiến thức, tay nghề luôn tìm tòi phát huy sáng kiến, cải tiến kỹ thuật, hợp lý hóa sản xuất đem lại nhiều hiệu quả thiết thực. ở nhà máy chế tạo điện có thanh niên đang hưởng 85% lương bậc 1 vẫn phát huy sáng kiến đưa năng suất lên tới 300%. Cả năm 1966 thanh niên công nhân nhà máy này đã có 156 sáng kiến cải tiến. Năm 1967 con số đó là 575. Có đoàn viên phát huy tới 4-5 sáng kiến, cải tiến như trường hợp Trần Độ, tổ trưởng sản xuất nguội. Đó còn là trường hợp của những đoàn viên, thanh niên như Đậu Ngọc Xuân, Vũ Ngọc Thìn (Cảng Hải Phòng) luôn chịu khó học hỏi để sử dụng thành thạo các loại thiết bị hiện đại, phục vụ kịp thời đòi hỏi của sản xuất và chiến đấu. Nguyễn Hữu Trường, Ngô Viết Dưỡng (Vĩnh Phú), Ngô Trung Loan (công ty xây dựng than điện)… những thanh niên công nhân tay nghề chỉ bậc 1, bậc 2, trình độ văn hóa có người chưa tốt nghiệp phổ thông cơ sở, nhưng với lòng say mê nghề nghiệp, chịu khó tìm tòi đã phát huy được nhiều sáng kiến, cải tiến có giá trị, góp phần giải tỏa nhiều khó khăn, ách tắc trong sản xuất. Có sáng kiến làm lợi cho công quĩ hàng ngàn đồng (thời giá của những năm sáu mươi), tăng năng suất tới 300-400%.
Thanh niên nông thôn với “tay cày, tay súng” đã cùng với giai cấp nông dân tập thể phấn đấu quyết liệt, giành thắng lợi vẻ vang. Chính trong những năm tháng đế quốc Mỹ đánh phá ác liệt nhất đồng ruộng miền Bắc đã đạt được mục tiêu 5 tấn thóc 1 hécta.
Từ những phong trào: làm thủy lợi, bèo hoa dâu, cấy theo lối mới, đến các phong trào: phá giờ cao điểm, đường cày đảm đang, tuổi trẻ “Ba sẵn sàng” trên mặt trận sản xuất nông nghiệp đã tiến lên xây dựng “cánh đồng 5 tấn thắng Mỹ” với nhiều biện pháp tổng hợp, nhằm góp phần thực hiện mục tiêu của Đảng; 5 tấn thóc, 2 con lợn, 1 lao động làm một héc-ta gieo trồng.
“Cánh đồng 5 tấn thắng Mỹ” là một phương thức hoạt động sáng tạo của thanh niên nông thôn trên đồng ruộng. Đến năm 1967 đã có 85% cơ sở Đoàn ở nông thôn đảm nhận xây dựng cánh đồng 5-10 tấn thắng Mỹ. Đó là những cánh đồng đòi hỏi phải áp dụng đồng bộ nhiều biện pháp kỹ thuật, từ việc cải tạo đồng ruộng, áp dụng biện pháp tưới tiêu theo khoa học, đến việc cấy dày vừa phải. Thông qua hoạt động trên cánh đồng 5-10 tấn thắng Mỹ, đoàn viên và thanh niên được rèn luyện về kỹ năng lao động, góp phần hình thành một đội ngũ những người làm nghề nông mới.

Vũ Thắng (Kiến Xương - Thái Bình) là một hợp tác xã nông nghiệp nằm ở “rốn nước” chưa mưa đã bị úng ngập, độ pH trên đồng ruộng có cánh đồng lên tới 7,8. Người dân Vũ Thắng có thói quen chỉ cần cắm cây mạ xuống rồi phó mặc đồng ruộng cho trời đất, bỏ làng kéo nhau lên rừng kiếm sống. 3 tháng sau mới trở về, được ăn thì thu hoạch, mất mùa lại kéo nhau đi. Thực hiện chủ trương của Đảng phấn đấu giành mục tiêu 5 tấn/ha gieo trồng/năm, nhân dân và thanh niên Vũ Thắng đã lấy thủy lợi, cải tạo đồng ruộng làm mục tiêu đột phá. Nhiều cán bộ, trong đó có cán bộ Đoàn thanh niên đã tìm đường đến hợp tác xã Hồng Thái, một điển hình làm thủy lợi của tỉnh Hải Hưng (nay là Hải Dương và Hưng Yên) từng được Bác Hồ về thăm, để học hỏi kinh nghiệm. Đoàn viên và thanh niên Vũ Thắng đã thật sự trở thành lực lượng xung kích đi đầu trong cải tạo đồng ruộng quê hương. Đoàn đã tổ chức nhiều đêm “Hội hoa đăng” thắp đèn chai trên đồng để làm thủy lợi. Đoàn viên và thanh niên Vũ Thắng cũng là những người đi đầu áp dụng các biện pháp kỹ thuật canh tác tiên tiến, từ việc ngâm ủ giống, đến cấy lối mới, tưới tiêu hợp lý… Trong đó đoàn viên Hoàng Thị Huyền, một cán bộ kỹ thuật nông nghiệp của hợp tác xã luôn đứng mũi chịu sào, tổ chức cho đoàn viên và thanh niên đi đầu thực hiện thành công nhiều biện pháp kỹ thuật đồng bộ, trước hết trên những thửa ruộng đối chứng, sau đó nhân rộng ra ruộng đại trà, góp phần đưa Vũ Thắng trở thành hợp tác xã đạt được mục tiêu 5 tấn thóc/ha/năm đầu tiên trên miền Bắc và giữ vững là lá cờ đầu trong thâm canh tăng năng suất cây lúa trong nhiều năm, không ngừng đưa năng suất lên ngày một cao, 7-8 tấn rồi 9,7 tấn… ha/năm.
Thực hiện nhiều biện pháp đồng bộ trong thâm canh tăng năng suất cây trồng đòi hỏi đồng ruộng phải có độ đồng đều nhất định. Trước hết về khâu làm đất, thanh niên hợp tác xã Thọ Bình (Hưng Yên) và thanh niên ở nhiều địa phương khác đã tổ chức nhiều chiến dịch “kê” ruộng bằng biện pháp san lấp gò cao, thùng đấu, đặc biệt lấy bùn ao đổ lên mặt ruộng. Có những thửa ruộng đã được “kê” lên tới 10 centimét, đảm bảo cho việc tưới tiêu và áp dụng các biện pháp khoa học khác được thuận lợi.
Phân bón cũng là một biện pháp được đoàn viên và thanh niên coi trọng trong quá trình phấn đấu thâm canh tăng năng suất cây trồng. Nhiều cơ sở Đoàn thường xuyên tổ chức các chiến dịch làm phân bón, vừa tận dụng các nguồn phân, đồng thời áp dụng nhiều biện pháp kỹ thuật tiên tiến trong việc ủ phân và chế biến phân, kể cả việc ủ phân tại ruộng. Coi bèo hoa dâu là nhà máy phân đạm tự nhiên, nhiều cơ sở Đoàn đã có nhiều biện pháp đồng bộ trong việc nhân, ủ bèo, phấn đấu đạt từ 1 đến 2,5 diện tích bèo trên một đơn vị diện tích gieo cấy. Đáng chú ý là việc nhân thả bèo hoa dâu mùa hè, thật sự là một nỗ lực đáng kể của đoàn viên và thanh niên trong việc tận dụng nguồn phân tự nhiên. Nhiều đoàn viên và thanh niên đã ngày đêm lăn lộn chăm chút từng cánh bèo, lúc đưa vào bóng râm lúc thả ra ruông đảm bảo cây bèo phát triển ngay cả khi thời tiết nóng nực. Không chỉ ở vùng có kinh nghiệm nuôi thả bèo như Thái Bình, Nam Hà… mà ngay cả những tỉnh chưa có truyền thống sử dụng bèo hoa dâu trong thâm canh cây lúa như Nghệ An đoàn viên và thanh niên cũng kiên trì nuôi thả được bèo hoa dâu trong mùa hè.
Bên cạnh thời tiết khắc nghiệt thì bom đạn Mỹ nhiều phen cũng gây khó khăn cho các ruộng bèo phát triển. Nhiều ruộng bèo được đoàn viên và thanh niên mất nhiều công sức gây dựng được đã bị bom Mỹ quật nát. Đoàn viên và thanh niên hợp tác xã Đông Phương Hồng và ở nhiều nơi khác đã phải kiên trì nhặt từng cánh bèo hoa dâu do bom Mỹ quật nát đem rửa sạch tiếp tục ươm thả, đảm bảo diện tích cấy lúa được phủ kín bèo. Nhiều nơi đoàn viên và thanh niên còn tận dụng những hố bom để ươm thả bèo hoa dâu trước khi đưa ra đại trà làm cho diện tích bèo hoa dâu tăng lên đáng kể, tạo ra một nguồn phân đạm tự nhiên đảm bảo tăng năng suất cây trồng.
Khai thác nguồn phân tự nhiên, thanh niên Ninh Bình, còn có sáng kiến trồng điền thanh mô, một biện pháp tận dụng diện tích gieo trồng một loại cây phân xanh có hiệu quả cao, đảm bảo khi lúa được thu hoạch, cây điền thanh cũng phát triển có thể vùi ngay xuống ruộng làm phân bón.
Trong điều kiện chiến tranh ác liệt, nhiều cơ sở Đoàn thanh niên ở nông thôn vẫn tổ chức đoàn viên và thanh niên đi đầu trong việc thâm canh tăng năng suất cây trồng, coi đó vừa là nghĩa vụ của người ở hậu phương đối với tiền tuyến, vừa để góp phần xây dựng cơ sở vật chất của chủ nghĩa xã hội. Thanh niên chi đoàn Yên Vực (Thanh Hóa), phần lớn là nữ, sống giữa một “túi bom” phía Bắc cầu Hàm Rồng phải đào hầm chữ A trên đồng để tránh bom đạn địch khi cần thiết, vẫn kiên trì áp dụng các biện pháp kỹ thuật canh tác tiên tiến để làm ra 5 tấn thóc trên một hécta trong một năm. Thanh niên Thanh Trạch (Quảng Bình), thanh niên Nghệ An, Hà Tĩnh, thanh niên Vĩnh Linh trong điều kiện phải đối phó với các hoạt động đánh phá của máy bay Mỹ, nhiều cánh đồng bị bom đạn Mỹ cày đi cày lại, chúng thả bom từ trường vào ruộng lúa… không những vẫn đảm bảo diện tích cày cấy mà còn áp dụng nhiều biện pháp kỹ thuật canh tác tiên tiến, làm ruộng thí nghiệm, chăm sóc ruộng cao sản… đạt nhiều hiệu quả. Đinh Như Gia, một Đội trưởng sản xuất trẻ tuổi của đồng đất Vĩnh Linh thường xuyên phải đối mặt với những trận đánh phá có tính hủy diệt của máy bay Mỹ vẫn kiên gan tổ chức đoàn viên và thanh niên ra đồng, lợi dụng các kẽ hở trong qui luật đánh phá của máy bay Mỹ và tàu chiến Mỹ để cày cấy ngay trên những cánh đồng đầy bom đạn giặc, đảm bảo năng suất lúa tăng liên tục và bền vững. Và anh đã trở thành Anh hùng nông nghiệp đầu tiên của Vĩnh Linh ngay trong những năm đầu của cuộc kháng chiến chống Mỹ.
Năm 1966, nhân kỷ niệm lần thứ 53 Ngày truyền thống vẻ vang của Đoàn (26.3.1931 - 26.3.1966) trong thanh niên nông thôn ngoại thành Hà Nội xuất hiện phong trào “3 sào, 5 việc”, 3 và 5 là tượng trưng cho ngày kỷ niệm Đoàn lần thứ 35 (3 sào là nhận chăm sóc 3 sào ruộng xa, ruộng xấu và làm 5 việc như làm cỏ, bón phân, tưới tiêu nước, phòng trừ sâu bệnh)... Chương trình phát thanh Thanh niên của Đài tiếng nói Việt Nam và sau đó các báo đều đưa tin kịp thời việc làm thiết thực này, cổ vũ thanh niên nông thôn các nơi khác cùng làm theo. Một phong trào nhận ruộng xa, ruộng xấu chăm sóc phát triển sâu rộng trong đoàn viên và thanh niên ở hầu khắp các địa phương và kéo dài trong nhiều năm. Trên các cánh đồng tấm biển: “Nhận ruộng chăm sóc của thanh niên” được cắm phổ biến. Trên các thửa ruộng nhận chăm sóc của thanh niên đều áp dụng nhiều biện pháp thâm canh đồng bộ. Nhiều biện pháp kỹ thuật như bón phân, làm cỏ đều được thực hiện tăng hơn ruộng đại trà.
Thanh niên xung phong phục vụ chiến đấu trong phong trào “Năm xung phong” của thanh niên miền Nam.
Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IV Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh tiến hành từ ngày 20 đến ngày 22-11-1980 tại Thủ đô Hà Nội.
Từ những thửa ruộng nhận chăm sóc, nhiều cơ sở Đoàn ở nông thôn đã tiến hành xây dựng những cánh đồng, những khu ruộng thanh niên. Cũng với phương thức nhận ruộng xa, ruộng xấu để chăm sóc, nhưng với qui mô lớn hơn, mang tính tập thể, nên có điều kiện áp dụng các biện pháp thâm canh đồng bộ. Lao động trên những cánh đồng, những khu ruộng thanh niên, đoàn viên và thanh niên không chỉ được làm việc theo sự phân công mà còn được học tập nâng cao trình độ nghề nông. ý thức rõ trách nhiệm của mình, các tổ chức cơ sở Đoàn thanh niên nông thôn thường xuyên coi việc rèn luyện kỹ năng lao động và trang bị kiến thức khoa học kỹ thuật cho đoàn viên thanh niên là một biện pháp có tính quyết định đến việc thâm canh tăng năng suất cây trồng và vật nuôi. Nhiều hình thức tổ chức rèn luyện kỹ năng lao động cho thanh niên đã làm hình thành cả một phong trào có sức cuốn hút đông đảo nhiều người tham gia, như phong trào “đường cày đảm đang”.
Từ trước, ở Thanh Hóa cũng như ở nhiều nơi khác, phụ nữ thường ít phải làm những công việc nặng nhọc, như cày bừa, trên đồng uộng. Khi phần lớn nam thanh niên phải ra mặt trận, công việc đồng áng phụ nữ phải đảm đang. Không còn cách nào khác, chị em phải đứng ra tập đảm nhận trọng trách này. Phá bỏ cả một tập tục có từ lâu đời, chị em phải vượt qua không ít khó khăn, kể cả dư luận xã hội. ở nhiều cơ sở chị em phải tổ chức học cày vào ban đêm. Nhờ đó nhiều nữ thanh niên nông thôn đã trở thành lao động chủ lực trong các hợp tác xã sản xuất nông nghiệp.
Phong trào học tập, rèn luyện nâng cao trình độ nghề nông trở thành phổ biến trong thanh niên nông thôn. Các cơ sở Đoàn thường xuyên phối hợp với ngành nông nghiệp tổ chức cho thanh niên học tập nắm vững kỹ thuật thâm canh, trước hết đối với cây lúa và con lợn.
Với đội ngũ những người làm nghề nông ngày càng có kiến thức, những cánh đồng 5-10 tấn thắng Mỹ, hoặc những khu đồng, cánh đồng thanh niên đã thật sự mang lại hiệu quả nhiều mặt, trong đó có việc góp phần nâng độ đồng đều của đồng ruộng, trong từng vùng, từng tỉnh - một biện pháp quan trọng góp phần giành mục tiêu 5 tấn thóc trên một hécta gieo trồng một năm, trong điều kiện vừa sản xuất vừa chiến đấu. Qua nhiều vụ thu hoạch, những cánh đồng 5-10 tấn thắng Mỹ những khu đồng thanh niên, tuy phần lớn đều xây dựng từ những khu ruộng xấu, vẫn cho năng suất cao hơn hẳn ruộng đại trà từ 10-15%, có nơi thu hoạch trội hơn tới 1-1,5 tấn thóc trên 1 hécta.
Nhờ những nỗ lực đó, cùng với Thái Bình, tỉnh đầu tiên đạt mục tiêu 5 tấn thóc trên 1 hécta, các tỉnh, thành phố khác, ngay trong những năm tháng khẩn trương kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, đều có những điển hình thâm canh đạt năng suất cao. Quỳnh Lưu, Đô Lương là những huyện của tỉnh Nghệ An nằm trong vùng đánh phá ác liệt của máy bay Mỹ, nhưng thanh niên nông thôn cùng bà con xã viên vẫn bám đồng ruộng thâm canh cây trồng. Thanh niên đã tổ chức những đội xung kích cày cấy và thu hoạch ở những khu vực địch thường xuyên đánh phá ác liệt. Nhiều lần vào thời điểm lúa chín, không quân Mỹ đã thả bom nổ chậm, bom từ trường vào ruộng lúa, thanh niên nông thôn Nghệ An vừa tổ chức lực lượng phá bom, vừa thành lập những đội cảm tử đến gặt lúa tại những nơi nguy hiểm, không bỏ phí một hạt thóc. Nhiều hợp tác xã ở Quỳnh Lưu, Đô Lương, Diễn Châu... đã đạt mục tiêu 5 tấn.
Sơn La là một tỉnh miền núi cao, nhưng từ những năm 1966-1967 phong trào xây dựng cánh đồng 5 tấn thắng Mỹ cũng đã được triển khai ở nhiều vùng nông thôn, góp phần cùng các biện pháp thâm canh khác để đến năm 1968 cũng đã có 10 hợp tác xã đạt mục tiêu 5 tấn thóc trên 1 hécta. Đến năm 1972 Sơn La đã có 7 xã và 54 hợp tác xã đạt mục tiêu 5 tấn thóc và trên 5 tấn/ha, trong đó có nhiều hợp tác xã của đồng bào các tỉnh Thái Bình, Hải Hưng lên khai hoang, nhờ áp dụng những kinh nghiệm thâm canh từ ở quê nên năng suất đạt tới 8 tấn đến 9,6 tấn/ha như các hợp tác xã Hải Sơn, Hưng Sơn, Song Mai (Sông Mã).
Phấn đấu giành mục tiêu 5 tấn thóc/ha, thanh niên nông thôn còn đẩy mạnh chăn nuôi, phấn đấu góp phần đưa chăn nuôi trở thành ngành sản xuất chính. ở nhiều cơ sở thanh niên thường đảm nhận xây dựng những ô chuồng tăng sản. Một số cơ sở cụ thể hơn, xây dựng những dãy chuồng “trăm con, vạn cân” (nuôi 100 con lợn đạt bình quân xuất chuồng 100kg/con). Tiêu biểu có Ngô Thị Phú, thanh niên nông thôn ngoại thành Hà Nội, nhờ áp dụng các biện pháp kỹ thuật tiên tiến vào chăm sóc đàn lợn, nên đã trở thành kiện tướng chăn nuôi xuất sắc trong nhiều năm.
Cùng với thanh niên nông thôn “tay cày tay súng”, thanh niên vùng biển sẵn sàng “tay lưới tay súng”, bám biển ngày đêm vừa chiến đấu vừa sản xuất. Tiêu biểu là thanh niên Cảnh Dương (Quảng Bình), thanh niên Hải Thịnh (Hải Hậu, Nam Định), thanh niên vùng biển Vĩnh Linh... vừa làm nhiệm vụ sản xuất, vừa làm nhiệm vụ tiếp tế cho các chiến sĩ đang chiến đấu trên các đảo xa, trong đó có đảo Cồn Cỏ. Nhiều lần các tay lưới thanh niên đã phải chiến đấu liên tục với máy bay, tàu chiến Mỹ để bảo vệ tàu, thuyền và các công cụ sản xuất, bảo vệ tính mạng của ngư dân.

Trong thư gửi cán bộ, cô giáo, thầy giáo, công nhân, nhân viên, học sinh nhân dịp bắt đầu năm học mới, ngày 16 tháng Mười, 1968, Bác Hồ dạy: “Dù khó khăn đến đâu cũng phải tiếp tục thi đua dạy tốt và học tốt”.
Phong trào thi đua “Dạy tốt và học tốt” trở thành mục tiêu phấn đấu không ngừng của tuổi trẻ trong các trường học. Tổ chức Đoàn trong các trường đại học, trung học chuyên nghiệp, trường dạy nghề cũng như ở các trường phổ thông… đã đóng góp vai trò tích cực trong việc sơ tán trường lớp đến nơi an toàn, lên rừng núi, về nông thôn, xây dựng cơ sở mới để tiếp tục dạy và học. Thanh niên, sinh viên Trường Đại học Bách Khoa và nhiều trường khác ở Hà Nội nêu khẩu hiệu “vác trường lên vai đi sơ tán”, dù trong hoàn cảnh nào cũng tiếp tục học tốt, dạy tốt, cũng tiếp tục nghiên cứu khoa học thiết thực phục vụ sản suất và chiến đấu.
Ở Vĩnh Linh, Quảng Bình… các lớp học được mở ngay trong hầm địa đạo. Thầy và trò Nghi Hương (Nghi Lộc, Nghệ An) nêu quyết tâm “đội bom đi học”. Trong điều kiện bị địch đánh phá thường xuyên vẫn đảm bảo việc dạy và học. Phong trào có sức cổ vũ hàng triệu học sinh, thầy cô giáo bất chấp bom đạn ác liệt tới trường tới lớp, chỉ với một túi vải đựng sách vở, một chiếc mũ rơm đội đầu. Chiếc mũ bện bằng rơm dùng để đội đầu che bom bi rất có hiệu quả đã gắn bó, trở thành hình ảnh sau này trở thành những người nổi tiếng như Nghệ sĩ nhân dân Đặng Thái Sơn cũng đã từng đội mũ rơm đi học trong nhiều năm.
Nhiều trường hợp mặc dù đã sơ tán đến các vùng xa, các tiết học vẫn phải đứt quãng nhiều lần vì máy bay Mỹ đến quần đảo, đánh phá. Có lớp học đã trúng bom ngay giữa giờ lên lớp. Nhiều thầy cô giáo và học sinh chết và bị thương. Nhiều lớp học phải đào hầm từ trong lớp thông ra ngoài để kịp sơ tán học sinh, vẫn không tránh khỏi thương vong.
Trong điều kiện khó khăn ác liệt, vai trò của tổ chức Đoàn trong các trường học càng được củng cố và phát huy tác dụng góp phần cải tiến chương trình, nội dung, phương pháp giảng dạy và học tập. ý thức tự chủ trong học tập của đoàn viên, thanh niên học sinh không ngừng củng cố và nâng cao làm cho phong trào học tập và rèn luyện phấn đấu trở thành con người mới phát triển toàn diện của thanh niên ngày càng đi vào chiều sâu. Số học sinh đến trường hàng năm vẫn không ngừng tăng. Riêng tỉnh Nam Hà số học sinh năm học 1965-1966 tăng 3,6% so với năm học 1964-1965. ở xã Nghĩa Phong (Nghĩa Hưng) trong một năm học, trường bị đánh phá tới 22 lần, học sinh vẫn tới trường, tới lớp đầy đủ, vẫn nêu cao tinh thần dạy tốt và học tốt.
Chất lượng học tập không ngừng được nâng lên. Bắc Lý (Lý Nhân, Hà Nam) giữ vững lá cớ đầu trong học tập và quản lý trường lớp. Các trường Lê Hồng Phong (Nam Định), Lam Sơn (Thanh Hoá), Phan Đình Phùng (Nghệ An)… cùng các trường học ở Hà Nội, Hải Phòng, trở thành những điểm sáng về nâng cao chất lượng học tập và giảng dạy. Năm 1966 trong cuộc thi học sinh giỏi môn Văn toàn miền Bắc có 73 em dự thi. Đội tuyển học sinh giỏi của Nam Hà chiếm 24 em. Đội ngũ giáo viên trẻ không ngừng được bổ sung và có ý thức vươn lên về mọi mặt. Chỉ một huyện Lý Nhân (Hà Nam) năm học 1965-1966 trong số 16 chiến sĩ thi đua của ngành giáo dục, thì 14 là đoàn viên, thanh niên. Trong 5 giáo viên dạy giỏi toàn tỉnh, thanh niên chiếm 3.
Phong trào học tập bổ túc văn hoá, Trường Đoàn Văn hoá Kỹ thuật, Trường thanh niên Dân tộc vừa học vừa làm… được giữ vững và phát triển. Xã Cẩm Bình (Hà Tĩnh), Trường Thanh niên lao động xã hội chủ nghĩa Hoà Bình trở thành những lá cờ đầu trong việc chuyển hướng mục tiêu giáo dục đào tạo. Chi đoàn Đồng Mỹ (Nam Hà) hầu hết đoàn viên và thanh niên đã tham gia học bổ túc văn hoá. Chi đoàn 3 điều tra rừng có 280 thanh niên, cả 280 đã đi học và đi dạy BTVH, trong đó có 150 đồng chí học cấp III,197 đồng chí là công nhân có trình độ trung cấp kỹ thuật, 32 cán bộ có trình độ kỹ sư.
Tỉnh Sơn La trong hoàn cảnh chiến tranh khẩn trương, gần 2 vạn đoàn viên, thanh niên các dân tộc vẫn thường xuyên theo học các lớp BTVH ngoài giờ. Các trường Thanh niên lao động xã hội chủ nghĩa, trường BTVH tập trung… hàng năm thu hút hàng ngàn đoàn viên, thanh niên theo học.
Phong trào học tập BTVH đặc biệt nổi bật trong lực lượng TNXP chống Mỹ, cứu nước (tập trung). Với 3 nhiệm vụ được xác định trong đó có nhiệm vụ học tập, ngay từ đầu lực lượng TNXP chống Mỹ, cứu nước đã được bố trí đội ngũ giáo viên chuyên trách đến tận đại đội. Nghị quyết Hội nghị chuyên đề về BTVH trong TNXP chống Mỹ, cứu nước (tập trung) do Trung ương Đoàn và Bộ Giáo dục chủ trì trong các ngày 2-5/4/1967 chỉ rõ mục tiêu phấn đấu chung của TNXP là: “nhanh chóng thanh toán cấp I, thực hiện vững chắc việc phổ cập cấp II, tích cực chuẩn bị điều kiện để từng bước phát triển tốt cấp III”. Mỗi đội TNXP đã thành lập một trường BTVH, trực thuộc ngành giáo dục địa phương nơi đóng quân, mỗi đại hội có một phân hiệu. Sau mỗi nhiệm kỳ 3 năm mỗi đội viên TNXP phấn đấu lên được 3 lớp. Nhiệm kỳ I khi mới thành lập có tới 47% đội viên còn ở trình độ văn hoá cấp I, khi hết nhiệm kỳ 3 năm, con số đó chỉ còn 5%. Có nhiều đội viên, đạt kết quả cao trong học tập, 2 năm lên được 3 lớp. Một số anh chị em khi ra đi chưa đọc thông thạo, lúc xuất ngũ đã có trình độ văn hóa lớp 4, lớp 5. Một số đội viên khi gia nhập lực lượng TNXP chống Mỹ, cứu nước (tập trung) còn mù chữ, sau một nhiệm kỳ 3 năm đã tốt nghiệp cấp II BTVH, được cử đi học các trường trung cấp. Tiêu biểu như Phan Văn Lục, khi đi TNXP còn mù chữ, nhưng vì xấu hổ đã khai học hết cấp II, được tập thể động viên, Lục phấn đấu học hết cấp II, được cử đi học công nhân kỹ thuật. Trần Thị Thu Hương cũng từ một đội viên không biết chữ, sau khi hết nghĩa vụ 3 năm đã có trình độ học vấn cấp II BTVH được cử đi học Trung cấp Hàng hải…
Phong trào xây dựng Trường Đoàn BTVH vừa học vừa làm xuất hiện khá phổ biến trong những năm chống chiến tranh phá hoại ác liệt của Mỹ. ở nhiều xã gọi là Trường Đoàn văn hoá kỹ thuật, được tổ chức gắn liền với đội chuyên giống. Các chi đoàn ở các đội sản xuất cơ bản của các hợp tác xã chủ động luân phiên cử đoàn viên và thanh niên đến tham gia học tập và lao động, ở đội chuyên giống. ở đây đoàn viên và thanh niên được học tập văn hoá và kỹ thuật (thường qua 4 vụ lúa) các học viên trở về làm nòng cốt trong các đội sản xuất cơ bản, số khác lại được chuyển đến học tập. ở Nam Hà thường xuyên Trường Đoàn văn hoá kỹ thuật thu hút trên 3 vạn học viên theo học.
Cùng với việc đẩy mạnh thi đua dạy tốt và học tốt, công tác chăm lo, giáo dục thiếu niên nhi đồng được các cấp bộ Đoàn hết sức coi trọng. Các tổ chức cơ sở của Đoàn ngay từ đầu đã triển khai nhanh chóng chủ trương chuyển đội vào trường học, kịp thời bổ sung đội ngũ cán bộ phụ trách Đội thiếu niên, nhi đồng là những giáo viên đầy nhiệt tình. Các cơ sở Đoàn đã kết hợp chặt chẽ với nhà trường trong việc giáo dục các em ý thức công dân, tổ chức cho các em thi đua học tập và lao động, tham gia phục vụ chiến đấu tùy theo điều kiện cụ thể. Các hoạt động theo chủ đề được triển khai sâu rộng, thu hút hầu hết thiếu niên, nhi đồng tham gia; “Vì miền Nam rực lửa chiến công, nguyện làm chiến sĩ nhỏ thắng Mỹ”, “Nói lời hay làm việc tốt, phấn đấu trở thành Cháu ngoan Bác Hồ”… Các tổ chức Đoàn cơ sở còn tổ chức cho các em tham gia công tác Trần Quốc Toản, giúp đỡ các gia đình thương binh, liệt sĩ, gia đình bộ đội và TNXP, xây dựng hợp tác Măng Non, tạo điều kiện thuận lợi để các em làm quen dần với lao động và những vấn đề của KHKT. Riêng tỉnh Hà Nam, năm học 1965-1967 có 1.100 hợp tác xã. Đến tháng 10-1968 toàn tỉnh có 8 vạn thiếu niên tham gia hợp tác xã Măng Non. Trên 6.000 thiếu niên đã chăm sóc hàng vạn trâu bò béo khoẻ, hơn 2.000 em đã được khen thưởng về thành tích chăm sóc trâu bò. Có em được Bác Hồ thưởng Huy hiệu của Người.
Phong trào phấn đấu trở thành Cháu ngoan Bác Hồ đã có sức cuốn hút mạnh mẽ hàng triệu thiếu niên, nhi đồng nỗ lực vươn lên trong học tập và rèn luyện về mọi mặt. Nhiều em đã lập được thành tích xuất sắc trong học tập, công tác và tham gia lao động sản xuất, phục vụ chiến đấu. Nguyễn Bá Ngọc hy sinh thân mình bảo vệ nhiều em nhỏ trong lửa đạn. Hoa Xuân Tứ, bị tàn tật vẫn nêu tấm gương sáng về học tập. Nguyễn Thị Vệ, Nguyễn Thị Kiều Anh và hàng nghìn đội viên khác đã nêu gương tốt về tính thật thà và tinh thần dũng cảm, ý chí học tập, rèn luyện, thực hiện tốt 5 điều Bác Hồ dạy.
Đứng trước những đòi hỏi của nhiệm vụ cách mạng trong giai đoạn mới, Đoàn TNLĐ Việt Nam đã hết sức coi trọng giáo dục, rèn luyện thế hệ thanh niên mới phát triển toàn diện, kế tục trung thành và xuất sắc sự nghiệp cách mạng của Đảng và Bác Hồ. Nghị quyết Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đoàn lần thứ 8 (khoá III) khẳng định nhiệm vụ giáo dục của Đoàn là “nhằm đào tạo thanh niên thành lớp người phát triển toàn diện, có đầy đủ khả năng kế tục sự nghiệp cách mạng, lớp người có khí phách và đạo đức cộng sản, trung thành vô hạn với Tổ quốc và lý tưởng cộng sản, căm thù sâu sắc bọn đế quốc và bọn bóc lột, đồng thời nắm vững kiến thức văn hoá, khoa học kỹ thuật tiên tiến và có sức khỏe.
Lấy việc nâng cao giác ngộ chính trị, tư tưởng cho đoàn viên, thanh niên làm yếu tố cơ bản, tổ chức các cơ sở Đoàn đã thường xuyên tổ chức cho thanh niên học tập, tìm hiểu đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước, đồng thời đưa thanh niên vào thực tiễn đấu tranh cách mạng, thông qua các hoạt động sản xuất, chiến đấu, qua việc thực hiện chính sách cụ thể, qua các cuộc vận động lớn của Đảng và Nhà nước như “3 xây 3 chống”, “cải tiến quản lý hợp tác xã”, “xây dựng kinh tế văn hoá miền núi”, “Đoàn tham gia xây dựng Đảng và kếp nạp đảng viên lớp Hồ Chí Minh”… Đoàn đã góp phần làm cho đoàn viên và thanh niên nâng cao một bước về trình độ hiểu biết đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước và trình độ quản lý. Mặt khác Đoàn quan tâm giáo dục cho đoàn viên, thanh niên tinh thần lao động mới, ý thức làm chủ tập thể, đồng thời nghiêm khắc phê phán những biểu hiện của chủ nghĩa cá nhân, chủ nghĩa tự do, và những ảnh hưởng của tư tưởng tư sản… Việc giáo dục về Đảng, về Đoàn, giáo dục về truyền thống cách mạng, giáo dục về văn hoá, KHKT, TDTT, nếp sống cấp bộ Đoàn ngày càng quan tâm và có nhiều biện pháp tiến hành tốt.
Các tổ chức cơ sở Đoàn đã kết hợp một cách chặt chẽ công tác giáo dục với công tác tổ chức và hoạt động thực tiễn, làm cho 3 mặt hoạt động của Đoàn gắn bó chặt chẽ với nhau, bổ sung cho nhau đưa thanh niên tiến lên thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ cách mạng, rèn luyện thanh niên thành lớp người kế tục sự nghiệp cách mạng của Đảng và dân tộc. Việc hình thành một hệ thống các hình thức, phương pháp giáo dục thích hợp với đặc điểm từng lứa tuổi, từ giáo dục tập trung theo những bài học cơ bản, giáo dục thông qua hoạt động thực tiễn, thông qua các phong trào hành động cách mạng, giáo dục cá biệt, thể dục thể thao,v.v… là một bước tiến trong công tác giáo dục của Đoàn.

Phương thức giáo dục bằng điển hình trong nhiều năm đã đạt được những hiệu quả nổi bật, không những có tác động trực tiếp đến hành động cách mạng của đoàn viên, thanh niên, lôi cuốn họ vào những mũi nhọn của sản xuất, chiến đấu, học tập và xây dựng cuộc sống mới mà còn góp phần quan trọng hình thành những phẩm chất của con người mới, theo gương các điển hình tiên tiến. Phát hiện điển hình, bồi dưỡng và nhân điển hình, tạo thành phong trào quần chúng học tập và làm theo điển hình là một mặt công tác đã được các cấp bộ Đoàn vận dụng sáng tạo. Trong nhiều năm liền hầu như ở địa phương nào cũng xuất hiện những điển hình tập thể và cá nhân tiêu biểu, như tập thể đoàn viên và thanh niên hợp tác xã Vũ Thắng (Thái Bình), Yên Vực (Thanh Hoá), tổ đi lò nhanh Đào Xuân Ngọc, tổ lái máy xúc EKG Vũ Xuân Thủy (Quảng Ninh), tổ chức Đoàn Nhà máy xi măng Hải Phòng,v.v…
Những điển hình cá nhân xuất hiện ngày một nhiều đã góp phần giáo dục tình cảm cách mạng và cổ vũ tuổi trẻ vươn tới những hành động cao đẹp. Nguyễn Văn Trỗi, với 9 phút cuối cùng làm nên lịch sử. Nguyễn Viết Xuân với ý chí “nhằm thẳng quân thù, bắn!”… trong nhiều năm đã là những hình ảnh gần gũi của tuổi trẻ “Ba sẵn sàng”. Và được tặng cờ và huy hiệu mang hình Nguyễn Văn Trỗi là một vinh dự và tự hào của những tập thể và cá nhân nguyện “Sống như anh”.
Với “Cuộc đời đẹp nhất là ở trên trận tuyến chống quân thù” và “Nước còn giặc còn đi đánh giặc”, tấm gương Lê Mã Lương và nhiều đoàn viên, thanh niên khác thật sự đã làm dấy lên một phong trào tòng quân sôi nổi vào thời điểm cuộc chiến đấu giải phóng miền Nam đang đòi hỏi sự chi viện sức người sức của rất lớn. Ngay cả trong điều kiện thiên tai gây lụt lớn năm 1971, được cổ vũ bởi tấm gương Lê Mã Lương, ở những vùng ngập lụt nặng như Hải Hưng, thanh niên vẫn hăng hái lên đường nhập ngũ, đảm bảo chỉ tiêu giao quân. Nhiều đoàn viên và thanh niên đã hoãn đi học đại học, đi nước ngoài để được đi chiến đấu.
Những cơ quan báo chí, xuất bản của Đảng và Nhà nước, đặc biệt là của Đoàn như báo Tiền Phong, báo Thiếu niên Tiền Phong, chương trình Phát thanh Thanh Niên, Nhà xuất bản Kim Đồng… đã góp phần to lớn trong việc giáo dục, rèn luyện thanh niên, động viên cổ vũ thanh niên học tập và làm theo những điển hình tiên tiến.
Xây dựng nếp sống thời chiến là một yêu cầu khách quan của cuộc chiến đấu. Tác phong thời chiến, nếp sống quân sự hoá, sống giản dị, gọn gàng, có lệnh là lên đường, cần thiết là cầm súng bước vào chiến hào… trở thành quen thuộc đối với nhiều đoàn viên và thanh niên. Súng luôn luôn ở bên người, kể cả khi đi làm, đi hội họp, và cả khi đi cùng người yêu. Nhà thơ Nguyễn Đình Thi viết: “Anh ôm em, ôm cả khẩu súng trường trên vai em!”. Hình tượng của thơ mà cũng rất thật của cuộc đời.
Cùng với việc xây dựng nếp sống thời chiến, Đoàn còn chú trọng cùng với các ngành liên quan, xây dựng gia đình văn hoá mới, nếp sống lành mạnh. Những công trình vệ sinh, hố xí, giếng nước, nhà tắm… phát triển. ở xã Quảng An (Hà Nội) và nhiều nơi khác thanh niên đã đi đầu thực hiện cưới xin theo đời sống mới. Thanh niên các dân tộc ở Sơn La đã đi đầu phá bỏ nhiều tập tục lạc hậu mê tín dị đoan, chống tệ tảo hôn, ở rể, chống bắt ép con gái Mèo làm vợ, phê phán tập tục quần hôn của thanh niên người Dao, chống các tập tục kiêng kỵ có hại cho sản xuất và sức khoẻ, xây dựng cuộc sống khẩn trương, lành mạnh, giản dị và tiết kiệm phù hợp với điều kiện của cuộc sống chiến đấu.
Trên những nẻo đường ra trận, trong các hầm lò, xưởng máy, trên những cánh đồng 5 tấn thắng Mỹ, tiếng hát lời ca đã trở thành nhu cầu không thể thiếu của mọi người sau những giờ phút chiến đấu, lao động căng thẳng. Tiếng hát báo hiệu sự sinh sôi, tiếng hát mang lại niềm tin và sức mạnh. Từ trong những nhu cầu đó đã ra đời phong trào “Tiếng hát át tiếng bom”. Các chiến sĩ trên đảo Cồn Cỏ anh hùng, chiến đấu căng thẳng ngày đêm, vẫn say sưa hát về “con cua đá”, một hình ảnh rất quen thuộc, rất gần gũi với các chiến sĩ trên đảo. Có biết bao nhiêu bài hát đã đi vào tình cảm của lớp thanh niên chống Mỹ, thúc giục họ xốc tới lập công. Các bài hát: “Bác vẫn cùng chúng cháu hành quân”, “Chiếc gậy Trường Sơn”… trở nên phổ biến trên khắp mọi nẻo đường ra trận. Nhiều nhóm văn nghệ xung kích, chuyên nghiệp và nghiệp dư, đã len lỏi trên khắp các trận địa, trong những thôn xóm, hát cho các chiến sĩ, cho đồng bào nghe giữa 2 đợt đánh phá của địch.
Phong trào rèn luyện 5 môn quân sự phối hợp: Chạy, nhảy, bơi, bắn, võ dân tộc, phong trào rèn luyện thân thể theo tiêu chuẩn được phát triển rộng khắp, mang tính quần chúng sôi nổi: “Vai trăm cân, chân vạn dặm”, “dẻo tay cày, hay tay súng”,v.v… góp phần tạo nên những gương mặt thể thao tiểu biểu. Tháng 11-1966, Vũ Thị Sen vận động viên bơi lội trưởng thành từ phong trào quần chúng của xã Nghĩa Phú (Nam Định) tham gia đội tuyển bơi lội nước ta đi thi đấu tại Đại hội thế vận Ganêpho châu á, giành thành tích vẻ vang. Nguyễn Thị Hồng Tiến, nhiều năm dẫn đầu giải điền kinh của ngành đường sắt: Vũ Thị Soa, cô thanh niên xung phong từng chốt giữ trên những trọng điểm địch thường xuyên đánh phá ác liệt, trở thành vô địch Giải việt dã báo Tiền Phong trong nhiều năm: Phạm Thị Điệp, Ngô Thị Phú.. trở thành những kiện tướng bơi lội ưu tú, từng mang lại vinh quang cho Tổ quốc trong những kỳ thi thể thao quốc tế… và hàng ngàn vận động viên khác đã trưởng thành nhanh chóng như một thành quả đáng tự hào của tuổi trẻ “Ba sẵn sàng”.
Thừa thắng xốc tới, tuổi trẻ cùng quân và dân tổng tiến công và nổi dậy Xuân Mậu Thân 1968. Ban Bí thư Trung ương Đảng ra nghị quyết về công tác thanh niên trong tình hình mới.
Sau thất bại của cuộc phản công chiến lược mùa khô 1966-1967, vùng kiểm soát của Mỹ-Nguỵ bị thu hẹp, chính quyền Sài Gòn khủng hoảng triền miên, ngụy quân sa sút ý chí tinh thần. Cuối năm 1967, Giônxơn đưa thêm 100.000 quân chiến đấu vào miền Nam Việt Nam đưa tổng số quân Mỹ trực tiếp tham chiến ở miền Nam Việt Nam lên trên nửa triệu tên, vẫn không cứu vãn nổi tình thế. Quân và dân ta ở cả hai miền Nam-Bắc liên tiếp giành được những thắng lợi có ý nghĩa quyết định.
Nhìn thấu rõ tương lai của cuộc kháng chiến, mừng Xuân Mậu Thân 1968, trong thư chúc Tết đồng bào và chiến sĩ cả nước, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã kêu gọi:
Xuân này hơn hẳn mấy xuân qua
Thắng trận tin vui khắp nước nhà
Nam - Bắc thi đua đánh giặc Mỹ
Tiến lên!
Toàn thắng ắt về ta!
Lời chúc năm mới, cũng là lời hịch xung trận. Phát huy sức mạnh tổng hợp và thừa thắng xông lên, Đảng ta chủ trương đưa cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước bước vào một giai đoạn mới. Tháng 12-1967, Bộ Chính trị BCH Trung ương Đảng ra nghị quyết, chỉ rõ: “Chuyển cuộc chiến tranh cách mạng miền Nam của ta sang một thời kỳ mới: thời kỳ giành lấy thắng lợi quyết định”.
Nắm vững thời cơ và ý đồ chiến lược của Đảng, tháng 11-1967, Thường vụ BCH Trung ương Đoàn TNND cách mạng đã họp và quyết định động viên thanh niên thừa thắng xốc tới cùng quân và dân toàn miền tổng công kích, tổng khởi nghĩa. Trung ương Đoàn thiết tha kêu gọi: “Thời cơ hiện nay đang mở ra cho mỗi thanh niên, mỗi cán bộ, mỗi đoàn viên ánh sáng huy hoàng, soi đường cho chúng ta xông lên lập công lớn. Giặc Mỹ và tay sai đang choáng váng, chúng ta hãy bồi cho chúng những đòn chí mạng. Chúng ta phải nỗ lực phi thường, làm việc không tiếc sức, quyết không chút ngại khó khăn gian khổ, sẵn sàng hy sinh cho sự nghiệp cao cả giải phóng dân tộc. Mỗi cán bộ, đoàn viên và thanh niên trong giờ phút thiêng liêng này phải đứng ở hàng đầu trong hàng trận chống Mỹ, cứu nước”.
Hưởng ứng lời kêu gọi của Đoàn, hầu hết cán bộ, đoàn viên và thanh niên các cơ quan xung quanh Trung ương cục miền Nam đã hăng hái tình nguyện tăng cường cho 5 phân khu xung quanh Sài Gòn và các khu Đoàn, Tỉnh Đoàn. Thành Đoàn Sài Gòn - Gia Định cử nhiều cán bộ, đoàn viên cơ sở về vùng căn cứ học tập chính trị và huấn luyện quân sự, chuẩn bị các kho bí mật, phương tiện vận chuyển để kịp thời chuyển thuốc nổ, vũ khí vào nội thành cất giấu trong những ngày giáp Tết.
Đoàn viên và thanh niên ở các địa phương đã tham gia nhiều đường dây vận tải vận chuyển hàng ngàn tấn vũ khí từ các trạm trên đường hành lang biên giới về địa điểm tập kết vùng ven bằng các hệ thống công khai, bí mật vào các kho nội thành. Các tỉnh còn huy động hàng ngàn thanh niên tham gia dân công, cùng thanh niên xung phong phục vụ hoả tuyến. Khắp trong các tỉnh, thành phố đã dấy lên phong trào tòng quân sôi nổi. Hàng vạn đoàn viên và thanh niên đã lên đường bổ sung cho quân chủ lực miền, khu để thành lập các sư đoàn và trung đoàn mạnh của quân giải phóng. Riêng ở Bến Tre đã thành lập được 5 tiểu đoàn bổ sung cho lực lượng của miền. Các Tỉnh Đoàn khu V có nhiều hình thức động viên thanh niên tòng quân, Quảng Nam tổ chức “dạ hội tòng quân”, Quảng Ngãi tổ chức “Ngày hội toàn dân bàn việc nước, tính việc nhà”… Năm 1967 Đoàn khu V có 12.577 thanh niên tòng quân, 5.506 thanh niên gia nhập lực lượng TNXP giải phóng miền Nam, 57.306 nam nữ thanh niên tham gia du kích, trong đó có 2.028 du kích mật. Cao điểm năm 1968 toàn khu đã động viên 25.144 thanh niên tòng quân.
Một lực lượng đáng kể thanh niên “Ba sẵn sàng” từ hậu phương lớn miền Bắc cũng không ngừng được bổ sung cho chiến trường miền Nam, góp phần tăng cường sức mạnh của các lực lượng vũ trang trên chiến trường, cả về số lượng và chất lượng. Đầu năm 1965 đã có 46.796 cán bộ và chiến sĩ quân đội nhân dân biên chế thành 7 trung đoàn, 20 tiểu đoàn bộ binh, pháo binh, đặc công bổ sung cho các chiến trường ở miền Nam. Chuẩn bị cho giai đoạn mới của cuộc chiến đấu 54.794 cán bộ, chiến sĩ, phần lớn trưởng thành từ phong trào “Ba sẵn sang” lại được chi viện cho các chiến trường, cùng hàng vạn TNXP mở đường, đưa hàng vạn tấn vũ khí, lương thực, thực phẩm, thuốc men… kịp thời phục vụ cuộc chiến đấu. Sau đó năm 1968, khi cuộc Tổng tiến công và nổi dậy đang diễn ra quyết liệt, 57.667 cán bộ và chiến sĩ lại được chi viện cho chiến trường Nam Bộ và cực Nam Trung Bộ. Năm 1969 có 43.219 người được chi viện cho chiến trường Nam Bộ, 35.501 người cho chiến trường khu V…
Trừ một số nơi ở khu V và Tây Nguyên nổ súng sớm, cuộc tổng tiến công và nổi dậy của quân và dân miền Nam đã đồng loạt nổ súng đúng giao thừa Mậu Thân, 1968. Sài Gòn, Huế, Quảng Trị, Tam Kỳ, Quảng Ngãi, Phan Thiết, Vĩnh Long, Cần Thơ, Thủ Dầu Một, Tây Ninh… Chỉ trong 7 ngày đầu của cuộc tập kích chiến lược, thanh niên đã cùng quân và dân miền Nam tấn công 64 thành phố, thị xã, diệt 5 vạn tên Mỹ - ngụy và chư hầu. Các chiến sĩ trẻ tuổi trong các đơn vị chủ lực, bộ đội địa phương đã chiến đấu vô cùng anh dũng, chẳng những đánh trúng, đánh mạnh, mà còn anh dũng chọc thủng các phòng tuyến địch, đánh lâu ngày trong thành phố, diệt nhiều sinh lực tinh nhuệ của Mỹ - ngụy. Tại Sài Gòn (ngày nay là thành phố Hồ Chí Minh) quân ta tấn công toà đại sứ Mỹ, Bộ Tổng tham mưu ngụy, Đài phát thanh, Trung tâm truyền tin Phú Lâm, sân bay Tân Sân Nhất, trại thiết giáp Phù Đổng…
Với truyền thống “đánh đâu thắng đấy” các chiến sĩ trẻ chi đoàn 61 quân giải phóng luôn là những mũi nhọn xung kích của đơn vị. Trong đợt đánh vào sân bay Tân Sơn Nhất, chỉ 5 phút các chiến sĩ đã dũng cảm phá bung 22 lớp rào dây kẽm gai, tạo điều kiện cho đơn vị tiến vào làm chủ đường băng, đánh vào nhà của giặc lái và nhân viên kỹ thuật. Nhiều chiến sĩ trẻ đã hi sinh anh dũng, trong tư thế sẵn sàng nhả đạn. Nhà thơ Lê Anh Xuân đã coi đó là “Dáng đứng Việt Nam tạc vào thế kỷ”.
Thừa thắng, các chiến sĩ trẻ chi đoàn 61, tiếp tục đánh cho địch những đòn choáng váng. Ngày 19 tháng 2 chặn đánh một tiểu đoàn địch ở cửa ngõ Sài Gòn, diệt một đại đội. Ngày 24 tháng 2, đánh giáp lá cà diệt một đại đội ngụy và 10 tên Mỹ. Ngày 13 tháng 3, 29 chiến sĩ của đơn vị đã đánh bại 2 tiểu đoàn địch, diệt 200 tên.

Cùng với các chiến sĩ trẻ chi đoàn 61 đánh chiếm sân bay Tân Sơn Nhất, một đơn vị nhỏ quân giải phóng gồm toàn những chiến sĩ tuổi từ 19 đến 20, được nhân dân che chở và giúp đỡ đã đánh chiếm cầu chữ Y chỉ trong một thời gian ngắn. Kẻ địch ngoan cố, dùng đủ mọi cỡ hoả lực, điều đến những đơn vị thiện chiến, tổ chức nhiều đợt phản kích, vẫn không đánh bật được chiến sĩ ta ra khỏi cầu. Trong khi đó khoảng 20 chiến sĩ trẻ của ta tiến đánh toà đại sứ Mỹ ngay trung tâm Sài Gòn. Cuộc chiến đẫu diễn ra trong nhiều giờ, giành giật nhau từng góc tường, từng cầu thang gác. 6 chiến sĩ trẻ khác chiến đấu trong một khách sạn đang làm dở suốt 36 tiếng đồng hồ, đánh lui nhiều đợt phản kích của địch. Và ở Đài phát thanh của ngụy quyền Sài Gòn, đội 4, biệt động thành Sài Gòn được ém quân sẵn chỉ cách Đài 100m, có lệnh tiến công, các chiến sĩ đã nhanh chóng tiếp cận đánh chiếm mục tiêu và giữ vững trong 3 giờ 10 phút. Địch huy động hàng tiểu đoàn thiện chiến đến tìm cách giải toả. Các chiến sĩ ta dũng cảm đánh lui nhiều đợt phản kích của chúng, diệt 1 đại đội lính dù, 1 trung đội bảo an, phá huỷ 1 xe thiết giáp, 1 xe GMC. 7 chiến sĩ của đội vượt được vào tuyến trong, phá hủy hoàn toàn hệ thống máy móc của đài, làm sập tầng trệt và một phần lầu 2. Các chiến sĩ lần lượt hy sinh. Còn lại 4 người, sau khi đạn hết, cuộc chiến đấu không cân sức, các chiến sĩ đã dùng bộc phá phá huỷ đài và hy sinh anh dũng. Đội trưởng Trần Phú Cường (tức Năm Mộc) đã được tuyên dương Anh hùng lực lượng vũ trang. Toàn đội được tặng thưởng Huân chương Quân công Giải phóng hạng Nhì.
Nhà báo Mỹ Don Oberdoiter trong cuốn “Tết - viết về Mậu Thân” đã có những nhận định: “Có lẽ trận tấn công được tổ chức tốt nhất ở vùng trung tâm thành phố là trận đánh chiếm đài phát thanh, một cơ sở hết sức quan trọng trong bất cứ đảo chính hay nổi dậy nào…”.
Trong những ngày tiến công và nổi dậy của quân và dân toàn miền, Thành Đoàn Sài Gòn kịp thời thành lập ủy ban thanh niên, sinh viên, học sinh cứu trợ đồng bào bị nạn, lập các trung tâm trợ giúp nhân dân, đồng thời là nơi thu gom, nuôi giấu thương binh ta và chiến sĩ lạc đơn vị. Lợi dụng tổ chức công khai này, Thành Đoàn Sài Gòn đã móc nối cơ sở, xây dựng các căn cứ lõm ở các khu lao động, như ở liên phường 3A (Bàn Cờ - Vườn Chuối), liên phường 3B (Nguyễn Thông - Lê Văn Duyệt), liên phường 4A (Trương Minh Giảng - Trương Tấn Bửu), liên phường 4B (Gia Định).
Tại Huế, đêm 31-1-1968 quân và dân ta đồng loạt tiến công 40 mục tiêu. Rạng sáng ngày 1-2 ta làm chủ hầu hết thành phố, cờ Mặt trận DTGP miền Nam tung bay trên cột cờ thành nội. Sáng 3-2 ta phát động nhân dân nổi dậy lập chính quyền cơ sở . Mặt trận liên minh dân tộc dân chủ và hoà bình thành phố Huế ra đời, kêu gọi các tầng lớp nhân dân đoàn kết chống Mỹ.
Sau những ngày đầu choáng váng vì bị đòn bất ngờ, trưa 7-2-1968 địch huy động 11 tiểu đoàn ngụy, 3 tiểu đoàn lính thủy đánh bộ Mỹ, có pháo và xe tăng yểm trợ phản công chiếm lại Huế. Nhiều trận chiến đấu ác liệt nổ ra. Tiểu đoàn 11 cô gái sông Hương phối hợp với các chiến sĩ phân đội K10, ngày11 và 12 tháng 2 đã tổ chức nhiều trận đánh, bẻ gãy tất cả các đợt phản kích của địch hòng chiếm lại sân vận động Huế. Tiếp đó dưới sự chỉ huy của Phạm Thị Liên, một cô gái mới 20 tuổi, đánh thắng liền 7 trận ở Vân Dương, giữ vững cầu Lò Trâu, góp phần tiêu diệt 120 tên Mỹ. Kẻ địch điên cuồng cho một tiểu đoàn Mỹ phản kích, Phạm Thị Liên cùng đồng đội bình tĩnh chờ địch vào gần mới nhất loạt nổ súng, băm nát đội hình chúng, buộc chúng phải rút chạy. Phạm Thị Liên và tiểu đội chiến đấu của cô được tặng phần thưởng xứng đáng: Huân chương Chiến công Giải phóng hạng Nhất.
Cuộc tiến công chiến lược mùa Xuân Mậu Thân, 1968 nổ ra đều khắp. Nhiều cơ sở Đoàn được chuẩn bị tốt đã tổ chức đoàn viên và thanh niên phối hợp cùng các cánh quân giải phóng đánh chiếm nhiều mục tiêu quan trọng, tiếp đó đánh địch phản kích, giữ vững trận địa nhiều ngày. ở Mỹ Tho, các cơ sở Đoàn ở vùng ven thành phố đều được củng cố, có từ 10 đến 30 đoàn viên. Các cơ sở không lộ đều được phân công đánh chiếm các vị trí địch. Được lệnh tổng công kích, các đơn vị mũi nhọn của thành phố chia làm 3 hướng vừa dẫn đường cho bộ đội chủ lực tiến đánh vào thành phố vừa diệt địch trong các đồn bốt vùng ven. Địch phản kích quyết liệt. Chúng cho lữ đoàn 7 ngụy và 2 chi đoàn thiết xa vận đánh vào lực lượng của ta trong thành phố. Đoàn viên và thanh niên trên các đường phố phối hợp cùng các chiến sĩ trẻ trong các đơn vị quân giải phóng bám trụ trong từng góc tường, hẻm phố… đánh diệt từng cánh quân địch, gây cho chúng những tổn thất nặng nề, 1 tiểu đoàn Mỹ, 1 tiểu đoàn ngụy bị diệt gọn, 20 xe M113 bị bắn cháy.
Phối hợp với các cánh quân đánh chiếm các căn cứ địch trong thành phố, đoàn viên và thanh niên trong các đơn vị du kích của các địa phương vận động nhân dân nổi dậy phá thế kìm kẹp của địch, đẩy mạnh hoạt động đánh phá giao thông, ngăn chặn địch ứng cứu cho nhau. Lộ 4 (ngày nay là quốc lộ 1, còn có tên gọi lộ Đông Dương) bị bắn phá nhiều lần. Từ ngày 1 đến ngày 16 tháng 2 năm 1968 giao thông trên lộ 4 bị cắt đứt nhiều đoạn, từ huyện Cái Bè đến Châu Thành (Tiền Giang ngày này).
Trong chiến đấu, nhiều đoàn viên và thanh niên đã lập công xuất sắc. Tại Đà Nẵng, Phạm Chu với khẩu B40 tiến vào Nam Ô diệt 1 cụm 5 tên Mỹ, truy lùng diệt nhiều tên ác ôn ngoan cố. Tại Quảng Ngãi, 8 dũng sĩ trẻ đơn vị trinh sát tỉnh đội đánh vào sân bay diệt 200 tên. Nguyễn Thị Phúc, Chính trị viên đại đội đặc công Phù Mỹ (Bình Định) tính đến Tết Mậu Thân đã đánh 52 trận, dũng cảm mưu trí diệt gần 100 tên giặc, được tuyên dương Anh hùng lực lượng vũ trang. A Sâu, một thanh niên người dân tộc cùng đơn vị đánh vào thị xã Kon-Tum, bị đánh bao vây. Từ trên nóc chợ, A Sâu vừa di chuyển vừa đánh địch, diệt nhiều tên. Chọn thời cơ anh nhảy xuống vào giữa đội hình địch, chúng chưa kịp phản ứng, anh ném 2 trái lựu đạn làm chúng hoảng loạn rồi nhanh trí vượt khỏi vòng vây. Nguyễn Văn Vân cán bộ Đoàn ở Thủ Dầu Một, vận động 3 đợt được hơn 300 thanh niên đi dân công tải thương, cùng anh em đào hầm bí mật nuôi giấu thương binh nặng, bảo vệ và chuyển an toàn thương binh về hậu cứ. Nguyễn Du, 19 tuổi, quê Thái Bình trong đơn vị bổ sung cho Khánh Hoà, Tết Mậu Thân cùng đơn vị tiến vào Nha Trang, tới ven thành phố đụng địch, khi chúng rút chạy, Du lạc đơn vị, được nhân dân nuôi giấu, anh vẫn không chịu rời bỏ súng, sẵn sàng chiến đấu khi gặp địch. Cũng tại Nha Trang một phân đội của trung đoàn 52 đánh chiếm chợ Đầm, tuy chỉ có một tổ chốt lại nhưng địch phản kích quyết liệt 5 ngày đêm liền vẫn không chiếm lại được chợ. Các chiến sĩ lần lượt hi sinh, chỉ còn 1 người vẫn chiến đấu hết đạn. Trước khi bị giặc bắt anh đã phá hủy súng không để vũ khí rơi vào tay giặc.
Nhiều em thiếu nhi nhỏ tuổi nhưng chí không nhỏ, đã sát cánh chiến đấu bên cạnh các anh chị lớn tuổi và lập được nhiều chiến công. Nguyễn Văn Hoà làm nhiệm vụ dẫn đường cho bộ đội, đã mượn súng của các chiến sĩ đánh trận đầu diệt 8 tên Mỹ, lấy súng đạn của chúng trang bị cho mình. Lê Thị Minh, 13 tuổi, 5 lần vào căn cứ Nước Mặn trinh sát để bộ đội pháo kích, liên tiếp bị địch bắt tra tấn dã man nhưng nhất định không khai, mưu trí trốn thoát trở về đơn vị.
Địch tập trung lực lượng phản kích quyết liệt. Chúng điều đến Huế những đơn vị khét tiếng tàn bạo, sử dụng cả máy bay ném bom có tính hủy diệt… Nhưng Huế vẫn kiên cường đứng vững trong 26 ngày đêm. ở Sài Gòn các đợt hoạt động hè thu tiếp tục gây cho địch những đòn choáng váng. Nhiều vị trí quan trọng của chúng trong nội đô bị tiến công. Rạng sáng 5-5-1968 trận tiến công đánh chiếm toà hành chính quận 5 của ngụy bắt đầu bằng một trận đánh ác liệt tại góc đường Hồng Bàng - Phước Hưng (nay là đường An Dương Vương - Phước Hưng). 13 chiến sĩ thuộc đội vũ trang Ban Hoa vận của thành phố đã chiến đấu một mất một còn với lực lượng địch đông gấp bội. Phần lớn họ là những thanh niên con em hoặc người thân của một gia đình người Hoa có bà mẹ tên là Lục Tài Chi. Người nhiều tuổi nhất là Tăng Bôi, con rể tương lai của gia đình, chỉ huy đơn vị, 31 tuổi. Người trẻ nhất là Lưu Hương, chỉ mới 15 tuổi, là con dâu tương lai của gia đình. Còn Hồ Đạt Thành, Hồ ái Quần con bà Lục Tài Chi đều đang tuổi thanh niên. Mặc dầu được chuẩn bị chu đáo, vũ khí được ém sẵn gần mục tiêu, nhưng do địch tập trung lực lượng lớn, các chiến sĩ trong đội vũ trang đã phải giành giật với địch từng mét đường. 13 chiến sĩ chỉ còn lại 9 người có khả năng chiến đấu, 4 người bị thương nặng. Đạn hết. Các chiến sĩ sẵn sàng giương lê đánh giáp là cà với địch.
Trong cuộc tiến công chiến lược mùa Xuân Mậu Thân, 1968 phải kể đến tinh thần bền bỉ và kiên cường của các chiến sĩ trên mặt trận Làng Vây - Khe Sanh. Được mở ra nhằm thu hút và giam chân phần lớn lực lượng địch ở hướng Bắc Quảng Trị, tạo điều kiện cho quân và dân toàn miền Nam tổng công kích, tổng khởi nghĩa. Chiến dịch đường số 9 - Khe Sanh đã nổ súng tiến công trong đêm 20 rạng ngày 21 tháng 1 năm 1968. Ngay trận đấu mở màn chiến dịch các chiến sĩ trẻ tiểu đoàn 7 trung đoàn 66/304 phối hợp chặt chẽ với pháo binh chiến dịch đã làm chủ quận lỵ Hương Hoá. Tiếp đó trung đoàn 24/304 bằng một trận chiến đấu hiệp đồng binh chủng đã tiêu diệt cứ điểm Làng Vây bằng 3 hướng đột phá, mở rộng bàn đạp vây hãm Tà Sơn và đánh quân địch phản kích tăng viện.
Thực hiện ý đồ chiến dịch, việc vây lấn Tà Cơn dài ngày (từ 10-2 đến 31-3 và từ 8-5 đến 15-7-1968) là một thử thách đối với mỗi chiến sĩ trẻ trong các đơn vị tham chiến. Các chiến sĩ trẻ nêu khẩu hiệu: “Phải gây ác liệt đối với quân Mỹ”, “Phải biến Tà Cơn thành địa ngục trần gian, thành lò lửa thiêu quân Mỹ trên đường số 9”. Trận địa vây lấn của các chiến sĩ ta ngày càng siết chặt. Buộc bọn chỉ huy Mỹ, dù đang bị căng ra trên khắp các chiến trường đối phó với những đợt tiến công của quân và dân trên toàn miền cũng phải tổ chức lực lượng hành quân giải toả và thay quân vào những ngày tháng tư và đầu tháng 5, để cuối cùng không chịu nổi sức ép trên chiến trường, quân Mỹ phải rút chạy vào giữa tháng 7, sau 5 tháng bị vây hãm.
Những chiến sĩ trẻ trên mặt trận đường số 9 - Khe Sanh lần đầu tiên đánh hiệp đồng binh chủng lớn, đã tỏ rõ là những thanh niên tài trí thông minh, chiến đấu ngoan cường dũng cảm. Tiêu biểu như Bùi Ngọc Dương, một thanh niên Hà Nội, sinh viên Trường Đại học Bách Khoa, vào bộ đội theo tiếng gọi “Ba sẵn sàng”, anh được điều về một đơn vị công binh, từng chiến đấu ở chiến trường nước bạn Lào. Cuối năm 1967, đơn vị anh được lệnh trở về miền Nam chiến đấu. Nhận nhiệm vụ mở đường cho xe tăng ta tiến đánh cứ điểm làng Vây. Khi xe tăng ta vào tới trung tâm căn cứ địch thì bộ binh vẫn bị kìm chân ở ngoài hàng rào, Bùi Ngọc Dương đã xin cho đơn vị ở lại chiến đấu phối hợp với bộ đội xe tăng. Bị thương gãy cánh tay phải, anh đề nghị đồng chí tiểu đoàn trưởng chặt đứt hộ và tiếp tục kẹp AK vào nách, tựa người vào thành xe tăng bắn thẳng vào đội hình địch. Lần thứ tư bị thương nặng ở chân, không đứng dậy được, anh vẫn kiên gan chịu đựng, tiếp tục chỉ huy đơn vị. Nói về tấm gương kiên cường của anh, xã luận báo Nhân Dân, cơ quan của Đảng ngày 30-3-1968 đã viết: “ở anh và trong tư thế xung phong của anh là khí phách của Lý Tự Trọng, gương sáng của La Văn Cầu, tinh thần của Phan Đình Giót, dũng khí của Nguyễn Văn Trỗi, ý chí của Nguyễn Viết Xuân, là sức bật của những dũng sĩ đường số 9: Trần Minh Nghĩa, Bùi Ngọc Đủ…”.
Đứng trước tình hình phát triển của sự nghiệp cách mạng, để tăng cường công tác vận động thanh niên, ngày 25 tháng 9 năm 1968 Ban Bí thư Trung ương Đảng đã ra nghị quyết số 181-NQ/TW về công tác thanh niên.

Đánh giá về tình hình thanh niên, nghị quyết của Ban Bí thư Trung ương Đảng viết: “Được Đảng ta tổ chức và lãnh đạo, được Đoàn thanh niên giáo dục, được kế thừa truyền thống vẻ vang của dân tộc ta, của giai cấp công nhân ta và được rèn luyện trong đấu tranh cách mạng, thanh niên ta đã xứng đáng là đội quân xung kích của cánh mạng và là lực lượng hậu bị của Đảng”. Và: “Được đào tạo và rèn luyện trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước và xây dựng chủ nghĩa xã hội, một thế hệ thanh niên mới đang hình thành với những phẩm chất cách mạng tốt đẹp”.
Đánh giá về công tác Đoàn, nghị quyết khẳng định: “Dưới sự lãnh đạo của các cấp uỷ Đảng, mấy năm qua Đoàn Thanh niên Lao động đã có nhiều tiến bộ trên các mặt công tác”. Nghị quyết cũng nhận định” nhiều cấp ủy Đảng đã quan tâm lãnh đạo công tác thanh vận và Đoàn Thanh niên Lao động hơn trước. Nhiều cấp ủy Đảng đã nhận thức rõ hơn về khả năng, vai trò của thanh niên và đã tăng cường lãnh đạo việc giáo dục, đào tạo thanh niên, đưa thanh niên vào hành động thực hiện các nhiệm vụ cách mạng, xây dựng tổ chức Đoàn…”
Bản nghị quyết đã chỉ ra những thiếu sót của phong trào thanh niên và công tác Đoàn, đồng thời nêu lên nhiệm vụ công tác thanh niên của Đảng và công tác Đoàn Thanh niên Lao động trong tình hình mới: “Ra sức đào tạo bồi dưỡng thế hệ thanh niên mới phát triển toàn diện để giữ vững vai trò là lực lượng xung kích cách mạng đi đầu trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước và xây dựng chủ nghĩa xã hội, đồng thời trở thành lớp người kế tục một cách trung thành và xuất sắc sự nghiệp cách mạng vẻ vang của Đảng, xây dựng và củng cố Đoàn thanh niên vững mạnh, thực sự là tổ chức thanh niên cộng sản, xứng đáng là cánh tay và đội hậu bị của Đảng”.
Về những nhiệm vụ cụ thể, bản nghị quyết đã nhấn mạnh phải: “Tăng cường giáo dục chủ nghĩa cộng sản cho thanh niên, nhằm rèn luyện, bồi dưỡng và đào tạo thế hệ thanh niên mới”, đồng thời “phát huy mạnh mẽ vai trò xung kích của thanh niên đi đầu thực hiện mọi nhiệm vụ cách mạng của Đảng và Nhà nước”. “Hết sức quan tâm đến quyền lợi của thanh niên, phát huy vai trò làm chủ tập thể của thanh niên”, “ra sức củng cố, xây dựng Đoàn thanh niên vững mạnh và phát huy vai trò của thanh niên trong việc xây dựng Đảng” cũng như phải “Tăng cường công tác giáo dục thiếu niên, nhi đồng” và “công tác Trần Quốc Toản”.
Nghị quyết 181 của Ban Bí thư Trung ương Đảng là một bước cụ thể hoá công tác vận động thanh niên của Đảng trong tình hình mới. Các cơ quan Đoàn đã tiến hành tổ chức cho đoàn viên học tập thấm nhuần nghị quyết của Đảng, biến thành hành động cách mạng trong lao động, chiến đấu, học tập, rèn luyện và xây dựng cuộc sống mới. Các cấp bộ Đảng quán triệt nghị quyết của Ban Bí thư đã cụ thể hoá công tác vận động thanh niên bằng những chủ trương, biện pháp cụ thể, tạo điều kiện cho thanh niên phấn đấu trưởng thành. Nhiều cấp ủy Đảng đã định kỳ nghe Đoàn thanh niên báo cáo và cho ý kiến cụ thể về hoạt động của Đoàn và phong trào thanh niên, tổ chức để đoàn viên và thanh niên được tham gia đóng góp ý kiến xây dựng Đảng.
Công tác phát triển Đảng trong thanh niên được các cấp ủy Đảng quan tâm và có nhiều biện pháp tích cực. Tỉ lệ đoàn viên ưu tú được kết nạp vào Đảng không ngừng được tăng lên, thường chiếm từ 70-75% số người được kết nạp vào Đảng hàng năm.
Phấn khởi và tự hào, đoàn viên và thanh niên ở cả hai miền Nam - Bắc không ngừng phấn đấu vươn lên, phát huy vai trò xung kích cách mạng, kiên cường đứng vững trên mọi trận tuyến, kể cả khi Mỹ dồn sức bình định cấp tốc, hy vọng giành lại thế chủ động trên chiến trường. Cả một thế hệ thông minh, tài trí, mang trong mình truyền thống của 4000 năm dựng nước, giữ nước đã kết thành một khối kiên quyết “Đánh cho Mỹ cút, đánh cho ngụy nhào” theo lời Bác Hồ dạy, góp phần tạo ra sự thay đổi so sách lực lượng, buộc địch phải đổi hướng chiến lược và xuống thang. Ngày 1-11-1968 Mỹ tuyên bố ngừng ném bom miền Bắc không điều kiện và bắt đầu rút quân Mỹ về nước, thực hiện Việt Nam hoá chiến tranh.

Ngày 2-9-1969 giữa lúc cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước của nhân dân ta đang bước vào giai đoạn quyết định, toàn Đảng, toàn dân, toàn quân và thế hệ trẻ nước ta, chịu một tổn thất lớn lao: Chủ tịch Hồ Chí Minh, lãnh tụ vĩ đại của nhân dân Việt Nam, nhà hoạt động lỗi lạc của phong trào cộng sản quốc tế, người sáng lập Đảng, Nhà nước, quân đội và Đoàn ta, người thầy, người Bác vô cùng kính yêu đã đào tạo, bồi dưỡng các thế hệ thanh niên Việt Nam thành những chiến sĩ cách mạng kiên cường, không còn nữa!
Toàn thể cán bộ, đoàn viên, thanh niên và đội viên thiếu niên, nhi đồng nước ta vĩnh biệt Người với nỗi xót thương vô hạn.
Trải qua gần nửa thế kỷ đấu tranh oanh liệt, Đoàn ta và tuổi trẻ Việt Nam, luôn được sự quan tâm chăm sóc và sự lãnh đạo trực tiếp của Đảng và của Bác Hồ kính yêu.
Đánh giá đúng đắn khả năng cách mạng to lớn của thanh niên, Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt quan tâm tổ chức, bồi dưỡng đoàn viên, thanh niên thành đội quân xung kích của cách mạng, lực lượng hậu bị của giai cấp và dân tộc. Từ “Bức thư tâm huyết” gửi thanh niên Việt Nam hồi đầu thế kỷ đến lời di chúc cuối cùng, Bác Hồ luôn dành cho thế hệ trẻ Việt Nam tình cảm thương yêu trìu mến và sự ân cần chăm sóc lớn lao.
Được Đảng và Bác Hồ giáo dục và rèn luyện, các thế hệ thanh niên nước ta đã trưởng thành nhanh chóng và có những cống hiến xứng đáng. Bác Hồ và Đảng đã coi sự trưởng thành của lớp thanh niên nước ta là một trong những thành quả vĩ đại của cách mạng, có quan hệ trực tiếp đến sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay và mai sau, làm cho Người khi còn sống “rất tự hào, sung sướng và thấy mình như trẻ lại”. Vĩnh biệt chúng ta, Bác Hồ kính yêu đã để lại cho thanh niên, thiếu niên và nhi đồng nước ta “muôn vàn tình thương yêu”. Người đánh giá: “Đoàn viên và thanh niên ta nói chung là tốt, mọi việc đều hăng hái xung phong, không ngại khó khăn, có chí tiến thủ”, và căn dặn: “Đảng cần phải chăm lo giáo dục đạo đức cách mạng cho họ, đào tạo họ thành những người thừa kế xây dựng chủ nghĩa xã hội vừa “hồng” vừa “chuyên”.
Người khẳng định: “Bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau là một việc rất quan trọng và rất cần thiết” (Di chúc).
Thực hiện Di chúc thiêng liêng của Bác, đáp ứng nguyện vọng của thế hệ trẻ và theo đề nghị của Đoàn TNLĐ Việt Nam, nhân dịp kỷ niệm lần thứ 40 ngày thành lập Đảng (3.2.1930 - 3.2.1970), Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã ra nghị quyết cho Đoàn thanh niên và Đội thiếu niên, Đội nhi đồng được mang tên Bác:
- Đoàn Thanh niên Lao động Việt Nam nay là Đoàn Thanh niên Lao động Hồ Chí Minh.
- Đội Thiếu niên Tiền phong Việt Nam nay là Đội Thiếu niên Tiền Phong Hồ Chí Minh.
- Đội Nhi đồng Việt Nam nay là Đội Nhi đồng Hồ Chí Minh.
Từ ngày 30 tháng 6 năm 1970, Tổ chức Đoàn thành niên nhân dân cách mạng và Tổ chức Đội thiếu niên, nhi đồng miền Nam cũng được chính thức mang tên Bác.
Tổ chức Đoàn và tổ chức Đội được mang tên Bác là vinh dự lớn lao đồng thời là trách nhiệm nặng nề trước Tổ quốc và nhân dân. Đoàn ta được mang tên Bác Hồ càng làm nổi rõ mục đích và tính chất của Đoàn là đội tiền phong chiến đấu của thanh niên, đi đầu phấn đấu cho lý tưởng cách mạng cao cả là độc lập, tự do, thống nhất, chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản và rèn luyện nên những lớp chiến sĩ cộng sản trẻ tuổi kiên cường theo mẫu mực của Bác Hồ vĩ đại. Đó là sự đánh giá cao của Tổ quốc, của nhân dân, của thời đại đối với những cống hiến và con đường tu dưỡng, rèn luyện của thế hệ trẻ trong thời đại Hồ Chí Minh.
Hội nghị lần thứ 13, Ban Chấp hành Trung ương Đoàn, với niềm xúc động sâu sắc đã thiết tha kêu gọi toàn thể cán bộ, đoàn viên và thanh niên “Hãy ra sức thi đua sẵn sàng chiến đấu, đẩy mạnh sản xuất, công tác và học tập. Chúng ta quyết học tập và làm theo 5 điều Bác dạy, rèn luyện lập trường tư tưởng, trau dồi đạo đức phẩm chất cách mạng, nâng cao trình độ về mọi mặt, phấn đấu trở thành lớp người thừa kế xây dựng chủ nghĩa xã hội vừa “hồng” vừa “chuyên” như Bác đã dạy”.
Hội nghị cũng kêu gọi các em thiếu niên, nhi đồng “Hãy học tập và làm theo 5 điều Bác dạy, thi đua làm nghìn việc tốt, ra sức xây dựng Đội vững mạnh, phấn đấu trở thành “Cháu ngoan Bác Hồ”.
“Sống, chiến đấu, lao động và học tập theo gương Bác Hồ vĩ đại” trở thành nguyện vọng tha thiết và quyết tâm phấn đấu của thế hệ trẻ nước ta. Đây là sự biểu hiện cụ thể lòng thương nhớ và biết ơn của thế hệ trẻ đối với Chủ tịch Hồ Chí Minh, quyết mãi mãi làm theo lời dạy của Người và đi theo con đường mà Người đã vạch ra.
“Sống, chiến đấu, lao động và học tập theo gương Bác Hồ vĩ đại” trở thành khẩu hiệu hành động cụ thể, thân thiết và gần gũi nhất đối với mỗi đoàn viên và thanh niên.
Nhận rõ vinh dự và trách nhiệm, Đoàn ta đã tổ chức đợt sinh hoạt chính trị tập trung sâu rộng về Bác Hồ trong đoàn viên và thanh niên cả nước. Ban Chấp hành Trung ương Đoàn vạch rõ rằng học tập và làm theo di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh và 5 điều Bác dạy thanh niên, 5 điều Bác dạy thiếu niên, nhi đồng là đợt sinh hoạt chính trị mở đầu nhằm “làm cho đoàn viên, thanh niên, thiếu niên và nhi đồng thấm nhuần công lao, sự nghiệp, đạo đức của Bác. Từ đó nâng cao lòng tự hào, tin tưởng, đoàn kết quyết tâm phấn đấu, không sợ khó khăn gian khổ, hoàn thành mọi nhiệm vụ công tác để ngày càng xứng đáng với Bác hơn nữa”.
Kỷ niệm lần thứ 39 ngày truyền thống vẻ vang của Đoàn (26.3.1931 - 26.3.1970), Ban Chấp hành Trung ương Đoàn đã tổ chức trọng thể lễ đón nhận nghị quyết của Ban Chấp Trung ương Đảng cho phép tổ chức Đoàn và tổ chức Đội được mang tên Bác Hồ vĩ đại. ý thức rõ trách nhiệm của thế hệ thanh niên trong thời đại Hồ Chí Minh, đoàn viên và thanh niên cả nước hứa:
- Mãi mãi nêu cao chí khí cách mạng “Trung với nước, hiếu với dân, nhiệm vụ nào cũng hoàn thành, khó khăn nào cũng vượt qua, kẻ thù nào cũng đánh thắng”, quyết chiến đấu đến cùng vì độc lập, tự do của Tổ quốc, vì chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản.
- Không ngừng học tập và rèn luyện đạo đức cách mạng để xứng đáng là thế hệ thanh niên Hồ Chí Minh vinh quang.
- Ra sức xây dựng và củng cố Đoàn, tích cực tham gia xây dựng Đảng, làm cho Đoàn thanh niên xứng đáng là đội tiền phong chiến đấu và trường học cộng sản chủ nghĩa của thế hệ trẻ nước ta, và là cánh tay đắc lực và đội hậu bị tin cậy của Đảng.
Giáo dục, rèn luyện thế hệ thanh niên đáp ứng đòi hỏi của nhiệm vụ cách mạng đang đặt ra luôn là nhiệm vụ trước hết của tổ chức Đoàn. Nghị quyết hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đoàn lần thứ 8 (khóa III) chỉ rõ nhiệm vụ công tác giáo dục của Đoàn là: “Nhằm đào tạo thanh niên thành lớp người phát triển toàn diện, có đầy đủ khả năng kế tục sự nghiệp cách mạng, lớp người có khí phách cách mạng và đạo đức cộng sản, trung thành vô hạn với Tổ quốc và lý tưởng cộng sản, căm thù sâu sắc bọn đế quốc và bọn bóc lột, đồng thời nắm vững kiến thức văn hoá, khoa học kỹ thuật tiên tiến và có sức khoẻ”.
Lấy việc nâng cao giác ngộ chính trị, tư tưởng cho đoàn viên thanh niên là cơ bản, tổ chức Đoàn đã thường xuyên tổ chức cho thanh niên học tập, tìm hiểu đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước, đồng thời đưa thanh niên vào thực tiễn đấu tranh cách mạng. Thông qua hoạt động sản xuất, chiến đấu, qua việc thực hiện các chính sách cụ thể, qua các cuộc vận động lớn của Đảng và Nhà nước như “3 xây, 3 chống”; “cải tiến quản lý”, “xây dựng kinh tế văn hoá miền núi”,v.v… làm cho nhận thức của cán bộ, đoàn viên và thanh niên ngày một nâng cao, là một biện pháp thường xuyên mang lại hiệu quả thiết thực, phù hợp với mọi đối tượng, mọi lứa tuổi. Mặt khác, Đoàn quan tâm giáo dục tinh thần lao động mới, ý thức làm chủ tập thể và nghiêm khắc phê phán những biểu hiện chủ nghĩa cá nhân, chủ nghĩa tự do, những ảnh hưởng của tư tưởng tư sản… Việc giáo dục về Đảng, về Đoàn, giáo dục về truyền thống cách mạng, về văn hoá, khoa học kỹ thuật, thể dục thể thao nếp sống mới xã hội chủ nghĩa… được các cấp bộ Đoàn ngày càng quan tâm và có nhiều hình thức phong phú. Từ cuối những năm sáu mươi, công tác giáo dục của Đoàn càng đi vào nề nếp, 5 bài học giáo dục cơ bản được các cơ sở Đoàn tổ chức định kỳ hàng năm cho tất cả đoàn viên thanh niên cùng tham gia nghiên cứu, học tập.
Việc hình thành một hệ thống các hình thức, phương pháp giáo dục thích hợp với đặc điểm lứa tuổi, từng đối tượng thanh niên, từ giáo dục tập trung theo 5 bài giáo dục cơ bản, tổ chức những đợt sinh hoạt chính trị theo từng chuyên đề, khi có những nghị quyết của Đảng, nhất là những nghị quyết, chỉ thị về công tác thanh niên; những bài nói, những lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh, thư của Bác gửi cho thanh niên… đến giáo dục cá biệt, giáo dục qua hoạt động văn hoá, văn nghệ, thể dục thể thao,v.v... là một bước tiến trong công tác giáo dục của Đoàn.
Đợt sinh hoạt chính trị về việc tổ chức Đoàn và tổ chức Đội được mang tên Bác và học tập Di chúc của Bác đã đem đến cho đoàn viên và thanh niên những nhận thức sâu sắc về Bác Hồ, về Đảng. Lúc còn sống, Hồ Chí Minh là Cha, là Bác, là Thầy dạy thanh niên, chỉ cho thanh niên con đường tiến tới, vạch cho thanh niên phương hướng hành động. Vĩnh biệt toàn Đảng, toàn dân và thanh niên nước ta Người để lại tấm gương vĩ đại nhất, trong sáng nhất, đẹp đẽ nhất về tư tưởng, đạo đức, tác phong và ý chí cách mạng, cổ vũ thanh niên kiên quyết tiến lên hàng đầu, làm người chiến sĩ cách mạng kiên cường, mang lá cờ trăm thắng của Đảng, của Bác tới đích thắng lợi cuối cùng.
Nhận thức được nâng cao, đoàn viên và thanh niên càng mong muốn được cống hiến nhiều nhất cho Tổ quốc và chủ nghĩa xã hội. Trên 3 triệu đoàn viên và thanh niên đã đăng ký chương trình hành động cách mạng và kế hoạch tu dưỡng, rèn luyện theo tấm gương vĩ đại của Bác Hồ. Hàng vạn thanh niên, nhận rõ sứ mệnh lịch sử của thế hệ mình và thấm nhuần Di chúc thiêng liêng của Bác Hồ đã phấn đấu đứng vào hàng ngũ chiến đấu của Đoàn.
Hiệu quả trong hoạt động giáo dục của Đoàn đã được chứng minh bằng những phong trào cách mạng rộng lớn, mà đỉnh cao là hàng triệu đoàn viên và thanh niên đã sôi nổi khí thế “Ba sẵn sàng” và “Năm xung phong” lập nên những chiến công sáng ngời chủ nghĩa anh hùng cách mạng Việt Nam. Càng trong thử thách ác liệt, phẩm chất của những người đoàn viên thanh niên có giác ngộ càng được bộc lộ rõ. Thanh niên đảo Hòn Mắt, một hòn đảo chưa đầy 2 kilômét vuông, nhưng là một túi bom của Mỹ. Đi qua về lại chúng đều trút bom và bắn rốc két xuống đảo. Phạm Quốc Bùi mới ra đảo, lần đầu giáp trận, tỏ ra ngán ngại, cho rằng chiến đấu ở đảo dễ bị hy sinh và không ai biết đến. Lập tức Đoàn đứng ra tổ chức diễn đàn về lẽ sống và cái chết của người đoàn viên thanh niên trước vận mệnh của Tổ quốc. Nhiều đoàn viên và thanh niên cho rằng chiến đấu không phải vì danh hiệu mà vì một lý tưởng cao đẹp, dù có phải hi sinh cũng phải biết hi sinh thế nào cho xứng đáng. Bản thân Phạm Quốc Bùi cũng nhận ra chân lý và trở thành một pháo thủ xuất sắc. Có trận địch tập trung đánh vào trận địa ác liệt, anh bị hất ngã, đã vùng dậy, động viên anh em giữ vững trận địa.
Tuổi trẻ đồn công an Nà Ngòi, trong điều kiện hoạt động ở một vùng đồng bào dân tộc thiểu số, còn nhiều phong tục tập quán lạc hậu, nhờ làm tốt công tác giáo dục chính trị tư tưởng, tất cả đoàn viên và thanh niên của đồn đều thấy rõ nguồn gốc sâu xa những lạc hậu mà đồng bào dân tộc phải gánh chịu, đã kiên trì bám sát dân, vận động từng người bỏ tệ nghiện ngập, bỏ cả việc cúng ma, từ đó tiến lên vận động nhân dân phối hợp tiêu diệt bọn phỉ hoạt động lén lút trong rừng, bảo vệ cuộc sống bình yên cho dân bản.

Cùng với công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, việc xây dựng Đoàn vững mạnh về mặt tổ chức là một yêu cầu khách quan không ngừng nâng cao sức mạnh chính trị của tổ chức Đoàn, đáp ứng đòi hỏi của nhiệm vụ cách mạng trong giai đoạn đầy thử thách quyết liệt. Tổ chức Đoàn thật sự trở thành hạt nhân đoàn kết, tập hợp xung quanh mình mọi tầng lớp thanh niên yêu nước, yêu chủ nghĩa xã hội trong nhiều hình thức thích hợp, trong đó đáng chú ý là tổ chức đội TNXP chống Mỹ, cứu nước cơ sở.
Chiến tranh đã làm đảo lộn sinh hoạt của các cơ sở Đoàn và gây thêm khó khăn trong mọi hoạt động của thanh niên. Không ít cán bộ Đoàn có năng lực, có kinh nghiệm và nhiệt tình đã được bổ sung vào các lực lượng vũ trang hoặc đi thanh niên xung phong. Việc động viên một lực lượng lớn thanh niên ra mặt trận đã ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng công tác Đoàn và phong trào thanh niên ở các vùng nông thôn. Tỷ lệ đoàn viên ở cơ sở bị giảm sút. Phần lớn cán bộ nam đi chiến đấu, do đó số bí thư Đoàn xã là nữ có thời kỳ chiếm tới 63%.
Tập hợp hết thảy đoàn viên và thanh niên vào tổ chức, cùng hướng tới hành động vì cuộc chiến đấu chống Mỹ, cứu nước là một đòi hỏi cấp bách. Cùng với việc kéo dài tuổi đoàn viên tới 30 và hạ thấp tuổi kết nạp vào Đoàn những thanh niên 15, BCH Trung ương Đoàn còn chủ trương thành lập đội TNXP chống Mỹ, cứu nước cơ sở bên cạnh đội TNXP chống Mỹ, cứu nước tập trung, thu hút hầu hết đoàn viên và thanh niên đóng góp phần công sức của mình vào sự nghiệp cách mạng của Đảng, của dân tộc.
Với đội TNXP chống Mỹ, cứu nước cơ sở, nhiều cơ sở Đoàn đã có những thay đổi phương thức hoạt động phù hợp, góp phần động viên tuổi trẻ phấn đấu tăng năng suất lao động, tích cực bảo vệ sản xuất, sẵn sàng chiến đấu. Nhiều người do những hoàn cảnh khác nhau đã bỏ sinh hoạt Đoàn, khi có đội TNXP chống Mỹ, cứu nước đã trở lại sinh hoạt. Có người đã trưởng thành nhanh chóng. Phan Thị Lan ở chi đoàn Tứ Thôn (Thái Bình) khi có con, chồng đi chiến đấu xa, đã tự bỏ sinh hoạt Đoàn. Được Đoàn động viên và làm tốt công tác hậu phương, Lan trở lại sinh hoạt, lúc đầu chỉ là tham gia các hoạt động của đội TNXP chống Mỹ, cứu nước cơ sở, phấn đấu tốt, trở thành đảng viên, được giao làm đội phó, rồi đội trưởng sản xuất, tổ trưởng Đảng. Trường hợp Trịnh Thị Luật (Nam Định) lại khác. Là một thanh niên công giáo, vốn có nhiều mặc cảm, nhưng thực tế hoạt động của Đoàn đã cuốn hút Luật. Cô tham gia công tác xã hội, làm đội phó sản xuất, mạnh dạn áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật, được kết nạp vào Đảng Cộng sản Việt Nam, làm đội trưởng một đội sản xuất lớn toàn bà con theo đạo.
Đi đôi với việc tập hợp, đoàn kết mọi lực lượng thanh niên trong đội hình TNXP chống Mỹ, cứu nước cơ sở, các cơ sở Đoàn đã chú trọng xây dựng và củng cố tổ chức vững mạnh. Phong trào xây dựng Đoàn cơ sở và chi đoàn 4 tốt được mở rộng có tác dụng nâng cao chất lượng hoạt động của các tổ chức Đoàn ở cơ sở. ở Nam Hà (nay là Nam Định và Hà Nam), bước vào năm 1966 công tác tổ chức của Đoàn. Tỉ lệ đoàn viên chỉ chiếm 21% tổng số thanh niên. Số chi đoàn đạt tiêu chuẩn 4 tốt chỉ chiếm 6,2% và chỉ có 25% số Đoàn xã có đủ điều kiện phát thẻ đoàn viên.
Bằng nhiều hình thức và biện pháp thích hợp, các cấp bộ Đoàn Nam Hà luôn gắn chặt giữa phát triển và củng cố tổ chức, coi tổ chức có ý nghĩa quyết định đối với mọi mặt công tác Đoàn và phong trào thanh niên. Hầu hết các cơ sở Đoàn đều có qui hoạch phát triển đoàn viên. Chất lượng đoàn viên mới vì thế không ngừng được nâng lên. Phần lớn số này một thời gian sau khi được kết nạp, thông qua rèn luyện trong thực tế, đều được công nhận là đoàn viên 4 tốt, góp phần đưa tỉ lệ đoàn viên đạt tiêu chuẩn 4 tốt lên 47,5% (năm 1967), số chi đoàn đạt 4 tốt từ 81,42% năm 1966 lên 33,5% năm 1967.
Cuộc vận động xây dựng chi đoàn, phân đoàn 4 tốt, phấn đấu trở thành đoàn viên 4 tốt với những nội dung cụ thể và có biện pháp chỉ đạo thích hợp, được duy trì trong nhiều năm đã góp phần đáng kể củng cố và phát triển tổ chức Đoàn ở cơ sở. Nhiều chi đoàn đã đóng vai trò nòng cốt trong hoạt động sản xuất cũng như chiến đấu ở địa phương, đơn vị. Chi đoàn Nam Ngạn (Thanh Hoá) tính đến năm 1973 đã góp phần xây dựng nên tập thể dân quân anh hùng, 8 năm liền đạt danh hiệu “Đơn vị quyết thắng”, 11 đoàn viên được kết nạp Đảng, 1 đoàn viên được tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang, 7 đoàn viên được tặng thưởng Huân chương các loại, 42 lượt đoàn viên và thanh niên được tặng danh hiệu Chiến sĩ thi đua. Chi đoàn được Trung ương Đoàn tặng cờ mang chân dung Nguyễn Văn Trỗi. Đơn vị dân quân Nam Ngạn, trong đó đoàn viên và thanh niên đóng vai trò nòng cốt, được Nhà nước tặng danh hiệu đơn vị anh hùng.
Thông qua thực tiễn sản xuất và chiến đấu cũng như học tập và rèn luyện, công tác phát triển đoàn viên mới được các cơ sở Đoàn thường xuyên coi trọng. Sau khi Bác Hồ qua đời, đầu năm 1970, cùng với đợt sinh hoạt chính trị sâu rộng trong thanh niên cả nước, BCH Trung ương Đoàn quyết định phát triển lớp đoàn viên Hồ Chí Minh. Hàng vạn thanh niên ưu tú được rèn luyện và trưởng thành trong chiến đấu, lao động và học tập, công tác đã được đứng vào hàng ngũ của Đoàn.
ở các tỉnh, thành phố trên chiến trường miền Nam, trong hoàn cảnh vừa chiến đấu, vừa xây dựng và phát triển tổ chức, từ tháng 2-1967, Đoàn TNND cách mạng quyết định phát triển lớp đoàn viên Hồ Chí Minh trong 2 năm. Đến khi tổ chức Đoàn được mang tên Bác, BCH Trung ương Đoàn TNND cách mạng lại chủ trương đẩy mạnh công tác phát triển Đoàn lên một bước mới, không chỉ trên địa bàn các vùng giải phóng hoặc ở các cơ quan, mà đi sâu vào vùng yếu, nhất là ở các thị xã, thị trấn và ở các thành phố lớn, làm tăng đáng kể số lượng đoàn viên hoạt động tại chỗ, đặc biệt là ở nhiều ấp, xã… vốn là những sơ cở trắng trong nhiều năm. Đến cuối năm 1969, trên toàn miền Nam đã có 39.762 đoàn viên so với 36.260 đoàn viên năm 1968 (không kể số đoàn viên trong lực lượng vũ trang và thanh niên xung phong). Do đó số xã, ấp “trắng” thu hẹp dần. Các tỉnh, thành đều thành lập thêm nhiều chi đoàn, phân đoàn hợp pháp, làm cho tổng số chi đoàn của toàn miền lên đến 2.529 (còn thiếu cơ sở nội thành và không kể chi đoàn trong lực lượng vũ trang). Nhiều chi đoàn nhỏ, linh hoạt, hoạt động bí mật trong thành phố được thành lập. Khả năng của các đoàn viên “mật” được phát huy tác dụng không chỉ làm nòng cốt trong chiến đấu, còn góp phần đáng kể xây dựng và củng cố tổ chức Đoàn. Nhiều đoàn viên “mật” được điều đến các vùng yếu, giáp ranh, phát triển cơ sở mới, lấp vùng “trắng”. Chỉ trong 6 tháng đầu năm 1971 ở tỉnh Bến Tre đã phát triển được 37 chi Đoàn “mật”, số ấp trắng từ 87 xuống còn 48. Cũng thời gian đó ở Mỹ Tho (ngày này thuộc tỉnh Tiền Giang) đã phát triển 349 đoàn viên “mật”, lập thêm 27 chi đoàn “mật”, xóa được 87 ấp “trắng”.
Nhiều thanh niên trong vùng địch tạm chiếm từ lâu vốn thiết tha với cách mạng, với Đảng, với Đoàn, được Đoàn trực tiếp dìu dắt giáo dục và được đứng vào hàng ngũ chiến đấu của Đoàn, nay càng hăng say, tận tụy vì cách mạng. Không ít đoàn viên được kết nạp lớp đoàn viên Hồ Chí Minh đã phấn đấu trưởng thành nhanh chóng. Nhiều người được đứng vào hàng ngũ của Đảng. Trong số 400 đoàn viên ở cơ sở của tỉnh Lâm Đồng, số đoàn viên là đảng viên dự bị chiếm 68%. Nhiều người trở thành cán bộ chi đoàn, phân đoàn. Số đông trở thành những chiến sĩ kiên cường, tham gia tích cực các mặt công tác cách mạng, đạt danh hiệu dũng sĩ. Trong đó các đoàn viên lớp Hồ Chí Minh tại thành phố Sài Gòn đã góp phần cùng đơn vị biệt động của thành, mưu trí, táo bạo đánh sập toà báo chính luận của ngụy quyền tay sai dám xúc phạm đến lãnh tụ kính yêu của toàn dân tộc. Các chiến sĩ còn đánh sập cư xá Mỹ diệt hàng trăm tên sĩ quan cấp cao đang tụ tập bàn mưu kế gây tội ác, đánh tầng 3 cư xá quân cảnh của lính đánh thuê Thái Lan,v.v…
ở Mỹ Tho đội biệt động của Thành Đoàn dưới sự chỉ huy của Huỳnh Văn Long đã mưu trí đưa mìn vượt qua sông Bảo Định để đánh sập Nhà hàng Việt Hải, nơi bọn sĩ quan Mỹ và bọn ác ôn thường đến ăn nhậu, diệt 30 tên ( có 8 tên Mỹ). Trong chiến công có sự đóng góp tích cực của Trịnh Văn Vũ, một thiếu niên mới 13 tuổi. Lợi dụng lứa tuổi địch còn ít để ý, Vũ đã khôn khéo áp sát mục tiêu, điều tra, nghiên cứu kỹ trận địa, vận chuyển mìn, lựu đạn, súng ngắn. .. để các chiến sĩ biệt động đánh địch.
Đáng chú ý là trong đợt thi đua “Học tập và làm theo Di chúc Bác Hồ”, trên chiến trường Tây Nguyên, một du kích trẻ, mới 16 tuổi, chỉ với 3 viên đạn súng trường đã bắn rơi chiếc máy bay trực thăng chở tên tướng 3 sao Giôn Đinla, Tư lệnh công binh Mỹ tại chiến trường miền Nam Việt Nam và tên tướng 2 sao A Đam cùng đi. Đó là chiến sĩ du kích Puil Glỡ, người làng Maih, xã Ia Rung (Chưpăh - Gia Lai). Puih Glỡ sinh ra trong một gia đình có 5 anh em thì anh, chị và mẹ đã phải chết đói và bệnh tật. Cha bị địch bắt, bị chúng đánh đập thành tật. Ngày anh tham gia vào đội du kích, cha anh dặn: “Mày đi du kích đánh Mỹ, đánh ngụy phải đi đến cùng, không được bỏ về làng”. Năm 11 tuổi Glỡ vào ở với đội du kích địa phương, từng nhiều lần vào tận nơi bọn lính Mỹ trú quân, lân la làm quen với chúng, nắm tình hình mọi mặt bố phòng của địch, làm dấu vào từng ngón tay, số quân, số súng, hầm hào, hàng rào sắt đường đi, bãi mìn… báo lại cho đội du kích, chính xác đến từng chi tiết. Đơn vị bố trí lực lượng đã đánh là thắng. Ngày 12-5-1970, đang trên đường đi công tác, Glỡ bất ngờ bắn rơi chiếc máy bay trực thăng chở tên tướng 3 sao Giôn Đinla cùng đồng bọn khi chúng sà thấp quan sát vùng Tây Bắc thị xã Peiku. Tiếp đó khi 3 chiếc phóng pháo của địch từ hướng Pleiku bay tới sà xuống thấp tìm kiếm chiếc máy bay đã bị bắn rơi trước đó, Glỡ, cũng với 3 loạt đạn bắn vỗ mặt, đã làm một chiếc trực thăng của Giôn Đinla, bổ nhào xuống đất cách chiếc trực thăng chỉ vài trăm bước chân.
Chuyển hướng “Việt Nam hoá chiến tranh” lấy bình định nông thôn làm nòng cốt, địch huy động 70% quân chủ lực và hầu hết bảo an, dân vệ cùng hàng vạn cảnh sát dã chiến và trên 40 ngàn cán bộ bình định càn quét, đánh phá, chà đi xát lại các vùng đông dân với những biện pháp tàn bạo, thâm độc hơn hẳn bất cứ thời kỳ nào trước đây.
Năm 1969 chúng tập trung sức vào việc đẩy lùi các đơn vị chủ lực của ta ra khỏi các vùng đông dân, đồng thời ráo riết đánh phá cơ sở cách mạng, gom dân, đóng đồn bốt lấn chiếm, xây dựng bộ máy kìm kẹp, vơ vét người, của nhằm giành và tạo cho được thế kiểm soát nhân dân nông thôn để khôi phục, củng cố ngụy quân, ngụy quyền cơ sở, tăng cường hệ thống phòng thủ, bảo vệ an toàn cho các thành thị để đưa quân chủ lực ngụy cơ động ra phía trước thay thế dần cho quân Mỹ rút. Chúng triển khai chương trình “Phượng hoàng” để tiêu diệt cơ sở ta bằng mọi thủ đoạn thâm độc, ác hiểm ở cả thành thị lẫn nông thôn.
Với chiến lược “quét và giữ” ráo riết của Mỹ-Ngụy, các cơ sở của Đoàn cũng như các cơ sở cách mạng của Đảng đứng trước nhiều khó khăn. Phần lớn căn cứ của cơ quan Tỉnh Đoàn, Huyện Đoàn bị đẩy lùi ra xa. Một bộ phận không nhỏ thanh niên phải rời bỏ địa bàn đi nơi khác.

Bên cạnh những khó khăn chung, thanh niên ở các địa phương còn phải đối phó với kế hoạch bắt lính đôn quân tàn bạo của địch nhằm tăng cường quân ngụy thay dần cho quân Mỹ. Chúng coi đó là vấn đề cấp bách. Với bộ máy kìm kẹp gắt gao, chúng thúc ép, cưỡng bức thanh niên vào các tổ chức “phòng vệ dân sự”, “nhân dân tự vệ”. Thực hiện cái gọi là “tự phòng”, ngụy quyền cố sức xây dựng một lực lượng hậu bị hơn 1 triệu người. Chúng chia tổ chức phòng vệ dân sự ra làm 3 loại: Số lớn tuổi, từ 40 trở lên, nếu chịu nộp mỗi tháng từ 500 đến 700đ thì được miễn canh gác; lứa tuổi thanh, thiếu niên chúng bắt tập quân sự, trang bị một số súng và lựu đạn (thường là súng xấu và đạn ít) bắt canh gác ở những nơi công cộng vào ban đêm. Chúng lựa một số thanh niên có sức khoẻ tổ chức thành lực lượng phòng vệ xung kích phiên chế thành từng toán (gọi là nhân dân tự vệ chiến đấu và nhân dân tự vệ nòng cốt) trang bị súng tốt và có nhiều đạn. Chúng cho số liên toán trưởng, liên toán phó luân phiên đi học chính trị, quân sự và đưa bọn bảo an, dân vệ kìm kẹp, bắt thanh niên phòng vệ đi canh gác, phục kích, giữ đồn, rồi làm dân vệ, bảo an. Sau này Mỹ-Ngụy bắt buộc bộ máy kìm kẹp ở xã, ấp bắt lính mở các cuộc hành quân cảnh sát với lực lượng ít, kết hợp do thám chỉ điểm nơi thanh niên trốn để bắt êm. Đồng thời chúng lùng bắt táo bạo ở những nơi có đông thanh niên, bao vây cả chùa chiền, thánh thất để bắt thanh niên tu sĩ vào lính.
Ở các vùng tôn giáo chúng lợi dụng danh nghĩa “bảo vệ đạo” để thu hút thanh niên vào các tổ chức bán vũ trang và các sắc lính làm nhiệm vụ tại địa phương để từng bước đôn quân. Ở thành thị chúng đánh trượt học sinh qua các kỳ thi cử. Có nơi chúng đánh trượt tới 1/2, thậm chí 2/3 để bắt lính. Chúng còn lũng đoạn bọn tay sai ở các xí nghiệp sa thải công nhân, để chúng dễ bề đẩy vào lính.
Chưa bao giờ cuộc đấu tranh giành và giữ thanh niên lại trở nên quyết liệt như trong thời kỳ đế quốc Mỹ thực hiện chiến lược “Việt Nam hoá chiến tranh”. Theo thống kê của khu Đoàn miền Trung Nam Bộ, của tổ chức Đoàn Bắc Long An, của Tỉnh Đoàn Tây Ninh đã có 35.000 thanh niên đấu tranh chống bắt lính quyết liệt. Riêng các tỉnh thuộc T.2 (Mỹ Tho, Kiến Phong, Kiến Tường, Long An, Bến Tre) có 130.000 lượt thanh niên tham gia đấu tranh chống bắt lính bằng mọi hình thức. ở các địa phương khác đã có trên 30.000 lượt thanh niên chống bắt lính thắng lợi, đồng thời làm tan rã 35.000 phòng vệ dân sự.
Đứng trước tình hình kẻ địch ngày càng điên cuồng thực hiện kế hoạch đôn quân bắt lính, tháng 2-1970, Hội nghị Thường vụ Trung ương Đoàn TNND cách mạng lần thứ 4 đã ra nghị quyết về nhiệm vụ “giành giữ, bảo vệ thanh niên, chống địch đôn quân, bắt lính, phá vỡ phòng vệ dân sự…”
Khi bàn đạp đứng chân đã vững, các cơ sở Đoàn đã tổ chức các cuộc vận động giúp đỡ thanh niên trốn lính và lính trốn. Nhiều cán bộ Đoàn đã tranh thủ mọi hoàn cảnh để vận động thanh niên không đi lính làm bia đỡ đạn cho Mỹ-Ngụy.
Phong trào chống bắt lính lan rộng khắp nơi. Hình thức chống bắt lính ngày càng phong phú. Thanh niên theo đạo Cao Đài ở Bến Tre đã tuyệt thực đấu tranh chống bắt lính. ở Mỹ Tho, thanh niên trong các khu tập trung khi địch bắt lính đã đấu tranh buộc địch phải thả hầu hết số anh chị em bị bắt. Có lúc địch dụ dỗ hàng ngàn anh em thanh niên vào chùa thầy Khanh để úp bộ bắt anh em vào lính. Được cán bộ Đoàn động viên, hướng dẫn hàng trăm thanh niên đã tìm cách rời bỏ chùa, nhờ đó thoát được âm mưu bắt lính của địch. Hình thức chống bắt lính cao nhất của thanh niên là tập hợp lại thành tổ chức có vũ trang để cùng nhau canh gác và tự vệ. Có nhiều xã anh em đã tự tổ chức thành từng tiểu đội, trung đội chống bắt lính, vừa tham gia sản xuất, vừa bố trí chiến đấu, sống chết có nhau quyết không để cho địch bắt. Tháng 3-1972 ở tỉnh Kiến Phong đã xuất hiện một kiểu chống bắt lính bằng bạo lực của khoảng 200 thanh niên. Anh em tự tổ chức ra một khu trốn lính có bố phòng cẩn mật. Họ hùn tiền mua súng đạn để tự vệ. Địch cho quân đến càn anh em đã chiến đấu suốt cả một ngày, diệt gần 50 tên. Khi bọn trên quận biết tin cho thêm lính tăng viện, anh em lại tạo ngay thế hợp pháp đấu tranh trực diện với chúng.
Thanh niên trong các thành thị miền Nam, nhất là ở thành phố Sài Gòn đã kiên quyết đấu tranh chống chế độ quân sự hoá học đường của Mỹ-Ngụy. Cuộc đấu tranh kéo dài trong nhiều năm. Đến tháng 8-1970 các phòng quân sự ở các phân khoa Đại học Cần Thơ, Huế, Đà Lạt, Sài Gòn đã bị thanh niên học sinh các trường đốt sạch. Cuối tháng 8 năm đó, sinh viên Phạm Hạnh bị chết ở quân trường Quang Trung, sinh viên đã biến đám tang anh thành một cuộc biểu tình với khẩu hiệu: “Chương trình quân sự hoá học đường là âm mưu khát máu của đế quốc Mỹ” và “Mỹ cút, ngụy nhào, quân sự học đường dẹp”… 1.700 học sinh, sinh viên đã xô xát với một tiểu đoàn lính ngụy canh giữ quân trường để đưa tang anh.
Phong trào đòi “tự trị đại học”, chống “quân sự hoá học đường” của học sinh, sinh viên ngày càng phát triển. Nhiều cuộc biểu tình bằng xe máy, tán phát hàng vạn truyền đơn, liên tục nổ ra. Địch đàn áp, bắt nhiều sinh viên lãnh đạo phong trào như các anh Nguyễn Ngọc Phương, Trần Khiêm, Dương Văn Đầy, Nguyễn Tấn Tài… Ngày 11-3-1970 chúng bắt anh Huỳnh Tấn Mẫn, Chủ tịch Tổng Hội sinh viên Sài Gòn. Phong trào đấu tranh đòi thả sinh viên, học sinh bị bắt nổ ra rầm rộ. Một đoàn các giáo sư và dân biểu quốc hội của chế độ ngụy đã vào nhà tù thăm học sinh, sinh viên bị bắt, sau đó công bố rộng rãi trên báo chí bằng chứng cụ thể về bọn mật vụ, công an đã dùng nhục hình tra tấn 41 học sinh vừa bị bắt. Bãi khoá nổ ra ở các trường đại học, trung học. Số học sinh, sinh viên Sài Gòn tham gia lên tới 6 vạn người.
Thanh niên học sinh, sinh viên còn sáng tạo nhiều hình thức đấu tranh gây ấn tượng mạnh. Trong đó có phong trào “Hát cho đồng bào tôi nghe, nghe đồng bào tôi nói”, không chỉ ảnh hưởng trong các giới đồng bào ở Sài Gòn mà đã lan rộng ra nhiều thành phố và vùng nông thôn rộng lớn.
*
* *
Cùng với các cuộc đấu tranh giành và giữ thanh niên, đoàn viên và thanh niên trong các lực lượng vũ tranh giải phóng đã góp phần cùng quân và dân kiên cường bám trụ, ngăn chặn đánh phá lấn chiếm, tiêu hao, tiêu diệt ngày càng nhiều sinh lực địch, từng bước làm phá sản chiến lược “quét và giữ” của chúng, tiến lên giành thế chủ động trên chiến trường.
Cuộc chiến đấu thời kỳ này không chỉ trong phạm vi chiến trường miền Nam Việt Nam. Từ ngày 30-4-1970 Mỹ-Ngụy mở cuộc hành quân “Bình Tây” đánh vào 6 tỉnh phía Đông-Bắc Campuchia, đồng thời sử dụng lực lượng phỉ ở Lào, có lính đánh thuê Thái Lan và hàng ngàn lần máy bay Mỹ yểm trợ, mở các cuộc hành quân lấn chiếm nhiều bản làng, thực hiện cái gọi là “đô thị hoá” cưỡng bức ở Lào: Cả Đông Dương trở thành một chiến trường. Tuổi trẻ Việt Nam dưới ngọn cờ của Đảng, sát cánh cùng quân và dân hai nước Lào và Campuchia anh em ngoan cường, dũng cảm đập tan âm mưu mở rộng chiến tranh của đế quốc Mỹ. Sau khi giải phóng Atôpơ, phối hợp với lực lượng yêu nước Campuchia, lực lượng vũ trang Tây Nguyên đã đánh địch ở các tỉnh phía Đông-Bắc Campuchia, tiêu diệt hàng chục tiểu đoàn quân Lon-non và quân ngụy Sài Gòn, giải phóng một vùng đất đai rộng lớn từ Đông-Bắc Campuchia - Nam Lào, đến Tây Nguyên. Níchxơn bị thua đau, buộc phải tuyên bố rút quân khỏi Campuchia đúng 2 tháng sau khi hùng hổ mở cuộc hành quân “Bình Tây”. Cuối năm 1970, chúng lại ngoan cố phản kích một lần nữa để càng chuốc lấy thất bại thảm hại, bị loại khỏi vòng chiến đấu 54.000 tên, trong đó có 13.770 tên Mỹ, 620 máy bay bị bắt rơi và phá huỷ; 3.375 xe, 66 tàu, xuồng chiến đấu bị bắn cháy, v.v…
Trên chiến trường Lào, cuộc hành quân Cù Kiệt của địch kéo dài hơn nửa năm, từ tháng 8-1969 đến tháng 2-1970, bị đập tan ở cánh đồng Chum, Xiêng Khoảng. Tiếp đó một bộ phận quan trọng lực lượng phỉ Vàng Pao và lính đánh thuê Thái Lan bị tiêu diệt ở Xảm Thông - Long Chẹng và bị truy kích ở vùng Pắc-Bang (Uđômxay). Đêm 28 rạng ngày 29-4-1970 lực lượng địch ở Atôpơ và Xaravan (Nam Lào) bị tiêu diệt, 2 thị xã này và một số vùng lân cận hoàn toàn được giải phóng.
Trên chiến trường miền Nam, cùng với việc đánh bại những cuộc hành quân chặn của địch ở phía trước, tuổi trẻ cùng quân và dân các địa phương tiếp tục bao vây dài ngày, tiêu diệt hàng loạt căn cứ quan trọng của địch ở các khu giáp ranh vùng đồng bằng và ven đô thị: Đắc Xiêng (Bắc Kon-Tum), Cốc Bài, Đá Bàn (Tây Trị-Thiên). ở thành phố Huế ta vây và tiêu diệt ở điểm cao 935. ở Quảng Nam buộc chúng rút ở Hiệp Đức, loại hơn 4.100 tên, có 200 tên Mỹ; 159 máy bay, 59 xe tăng, xe bọc thép bị phá hủy.

Trong chiến đấu, nhiều đoàn viên, thanh niên đã tỏ rõ tài trí và tinh thần quả cảm đánh địch nhiều trận hết sức độc đáo. Trường hợp đội an ninh vũ trang tỉnh Mỹ Tho chiến đấu trong điều kiện không cân sức để bảo vệ căn cứ Tỉnh ủy ở Long Tiên khi bất ngờ bị lực lượng lớn địch tấn công là một trận đánh khá táo bạo. Lực lượng chênh lệch 1 phải chọi với 50, không thể đối mặt chặn đánh địch, các chiến sĩ trẻ trong đơn vị, trong đó có Ba Điện (sau này là Anh hùng lực lượng vũ trang) và Tư Bốn (tức Anh hùng lực lượng vũ trang Nguyễn Việt Thành hiện nay) đã lựa chọn một phương pháp đánh địch chưa có tiền lệ trong chiến tranh hiện đại, nhưng lại phù hợp với điều kiện tác chiến để bảo vệ căn cứ khi địch đông gấp bội: Chỉ đánh bằng lựu đạn! Lựu đạn cài ở “bãi chết”, lựu đạn được phóng tới mục tiêu bằng giàn thun… Kẻ địch không tài nào phán đoán được hướng tấn công của đối phương, càng không thể nắm được lực lượng của đội an ninh vũ trang. Trong khi chỉ với những vạch làm điểm chuẩn dưới chân và nút áo của người kẹp lựu đạn (chủ yếu do Tư Bốn đảm trách) các chiến sĩ an ninh vũ trang được một chiến sĩ ngồi trên cây cao rậm rạp “chấm toạ độ” cũng có thể cho lựu đạn nổ chụp hoặc phang thẳng vào đội hình địch, gây sát thương cho chúng trên diện rộng. Địch tìm cách đối phó. Nhưng vỏ quýt dày có móng tay nhọn. Với phương châm “lấy của địch đánh địch” các chiến sĩ của ta đã xoay hướng trái gài vào mìn Playmore của địch. Sáng ra chúng tới chỗ cũ gỡ trái thì mìn nổ. Thế là “gậy ông lại đập lưng ông”.
Nam thanh niên chiến đấu thông minh, tài trí. Nhiều nữ thanh niên chiến đấu trong vòng vây của địch cũng tỏ rõ phẩm chất của mình, chiến đấu ngoan cường và dũng cảm. Dương Thị Lệ là Thường vụ Ban Chấp hành Đoàn xã Tam Hiệp, tham gia đội du kích của xã được cử làm xã đội phó, kiêm nhiệm vụ y tá của đội. Với túi đồ nghề và khẩu carbine trong tay, Lệ đã cùng đội du kích chiến đấu nhiều trận. Trong trận chiến đấu đánh trả một tiểu đoàn bảo an càn quét lấn chiếm, Lệ đã cùng đội du kích dũng cảm đánh bật nhiều đợt tấn công của địch. Chúng không tiến nổi phải bung ra đồng trống. Chớp thời cơ, Dương Thị Lệ đã cầm cờ lao lên thúc giục toàn đội xung phong rượt địch, diệt nhiều tên. Bọn địch hoảng sợ phải bỏ dở cuộc càn chạy về lộ 4. Sau này Dương Thị Lệ đã được tuyên dương Anh hùng lực lượng vũ trang.
Tiêu biểu là người con gái anh hùng Lê Thị Hồng Gấm. Là một người con gái lớn lên trên vành đai diệt Mỹ Bình Đức (một tên khác của căn cứ Đồng Tâm - Mỹ Tho), Lê Thị Hồng Gấm đã từng chứng kiến nhiều cảnh dã man, tàn bạo của địch đối với đồng bào, đồng chí mình. Gấm đã tình nguyện gia nhập lực lượng du kích ở địa phương, thường xuyên đứng chân trên vành đai, chiến đấu nhiều trận, diệt 20 tên địch vừa Mỹ vừa ngụy. Ngày 18 tháng 4 năm 1970, Lê Thị Hồng Gấm được lệnh dẫn một số cán bộ đi nghiên cứu tình hình. Chuẩn bị vượt qua một khoảng đồng trống, bất ngờ gặp lực lượng địch đi càn. Với quyết tâm bảo vệ cán bộ, một mình một súng, Gấm đã đánh trả bọn địch đông gấp nhiều lần, diệt nhiều tên và bắn bị thương một máy bay lên thẳng của chúng. Lực lượng không cân sức cuối cùng chị đã hy sinh. Tấm gương của Lê Thị Hồng Gấm cùng với nhiều tấm gương khác như Nguyễn Văn Trỗi, Nguyễn Viết Xuân, Lê Mã Lương… từng cổ vũ lớp lớp thanh niên hai miền Nam Bắc nỗ lực vươn lên lập công, góp phần đánh thắng giặc Mỹ xâm lược.
Cùng với đòn tiến công quân sự, hàng triệu lượt đồng bào và thanh niên đã nổi dậy giành quyền làm chủ. 6 tháng đầu năm 1970 hơn 5 triệu lượt đồng bào và tuổi trẻ đồng bằng sông Cửu Long đã nổi dậy giành quyền làm chủ ở nhiều vùng. ở Trung Trung Bộ có hơn 80 vạn thanh niên cùng nhân dân nổi dậy, làm tan rã hơn 40.000 tên trong bộ máy ngụy quyền tay sai, giải phóng thêm 270.000 người. Trong ngày lễ Phật Đản năm 1970 có tới 25 vạn đồng bào phật tử ở Sài Gòn, Huế, Đà Nẵng… đã xuống đường đòi hoà bình, chấm dứt chiến tranh xâm lược, lên án Mỹ-Ngụy giết hại Việt kiều ở Campuchia. Phối hợp với các cuộc đấu tranh trên, hơn 70.000 công nhân, thuộc 118 nghiệp đoàn Sài Gòn đã bãi công. Tiếp đó 100.000 công nhân Sài Gòn - Chợ Lớn lại bãi công đòi quyền dân sinh dân chủ, đòi Mỹ rút về nước.
Thời gian từ sau khi Mỹ buộc phải ngừng ném bom miền Bắc, phong trào “Ba sẵn sàng” của tuổi trẻ miền Bắc phải trải qua những thử thách để đứng vững và phát triển trong điều kiện mới đầy khó khăn, vừa phải tranh thủ hàn gắn vết thương chiến tranh, đẩy mạnh sản xuất, vừa phải luôn luôn nâng cao cảnh giác, sẵn sàng đối phó với mọi kiểu chiến tranh đế quốc Mỹ có thể gây ra, đồng thời hết lòng, hết sức chi viện cho cách mạng miền Nam và chi viện cho chiến trường 2 nước bạn Lào và Campuchia.
Tháng 12 năm 1969, Ban Thường vụ Trung ương Đoàn Thanh niên Lao động Việt Nam quyết định chuyển hướng phong trào “Ba sẵn sàng” nhằm đáp ứng tình hình và nhiệm vụ mới. Trong khi tiếp tục giáo dục đoàn viên và thanh niên phát huy hơn nữa chủ nghĩa anh hùng cách mạng, ý chí quyết chiến, quyết thắng, tinh thần cảnh giác sẵn sàng chiến đấu, Trung ương Đoàn rất coi trọng hướng nhiệm vụ trung tâm của phong trào “Ba sẵn sàng” lúc này là lao động sản xuất, học tập, tu dưỡng và rèn luyện.
Lao động có tổ chức, có kỹ thuật và năng suất cao là một đòi hỏi cấp bách. Trong điều kiện sản xuất của những năm khôi phục kinh tế, hàn vết thương chiến tranh không chỉ cần tinh thần sẵn sàng đảm nhận công việc khó khăn phức tạp mà còn phải tìm tòi những hình thức thích hợp, những phương pháp có hiệu quả nhằm động viên đoàn viên và thanh niên tác động vào những khâu yếu nhất trong khoa học công nghệ và quản lý. Khẩu hiệu hành động “kỹ thuật cao, lao động giỏi” và sau đó là cuộc vận động “hai mũi tiến công thắng Mỹ” là quá trình phát triển phong trào “Ba sẵn sàng” trong thanh niên công nhân. Cuộc vận động được bắt đầu từ những nhà máy, xí nghiệp ở Hà Nội và nhanh chóng lan ra ở nhiều nhà máy, xí nghiệp công trường khác. Từ các cuộc vận động trên, tiến thêm một bước, tổ chức Đoàn ở nhiều cơ sở, trước hết là ở Công ty Gang thép Thái Nguyên và Nhà máy Dệt 8-3 (nay là Công ty Dệt 8-3), đã mở các hội thi tài để chọn những thợ giỏi của cơ cở, về sau trở thành một phong trào mang nhiều ý nghĩa và tác dụng là phong trào “luyện tay nghề và thi chọn thợ giỏi”.
Phong trào “luyện tay nghề thi chọn thợ giỏi” ra đời trước đòi hỏi bức thiết của sản xuất cần có đội ngũ công nhân có tay nghề ngày càng vững, đã nhanh chóng phát triển sâu rộng trong thanh niên công nhân, lôi cuốn cả những người lớn tuổi cùng tham gia.
Năm 1971, ở Hà Nội trong 178 cơ sở sản xuất đã có 108 cơ sở tổ chức cho thanh niên ôn luyện tay nghề và thi chọn thợ giỏi, thu hút hơn 30.000 đoàn viên và thanh niên tham gia. Cùng thời gian, ở 11 Tỉnh, Thành Đoàn, đơn vị trực thuộc cũng đã có 400 cơ sở Đoàn tổ chức cho thanh niên ôn luyện tay nghề, thi chọn thợ giỏi, thu hút trên 40% đoàn viên và thanh niên tham gia. ở tỉnh miền núi Hoà Bình có tới 43,5% tổng số cơ sở và 43.1% tổng số đoàn viên, thanh niên công nhân trong tỉnh tham gia “luyện và thi”. ở Quảng Bình trong điều kiện khó khăn, các cơ sở sản xuất chưa kịp khôi phục, nhiều cơ sở còn phải tổ chức sản xuất trong hầm địa đạo, Đoàn thanh niên vẫn tổ chức cho đoàn viên và thanh niên ôn luyện tay nghề. 41% thanh niên công nhân trong 21 đơn vị thuộc 4 ngành trong toàn tỉnh đã chọn thợ có tay nghề khá cùng các giáo viên chia nhau về từng căn hầm kèm cặp nhau cùng ôn luyện. ở Công ty Gang thép Thái Nguyên, lúc đầu chỉ có 10 cơ sở Đoàn tổ chức luyện tay nghề, nhưng đến năm 1971 đã có hơn 30 cơ sở tổ chức cho thanh niên luyện và thi. Năm 1967 có 10 thợ giỏi cấp công ty, đến năm 1971 có tới 55 thợ giỏi.
Qua những hội thi tài, thi chọn thợ giỏi ở cơ sở, từ tổ sản xuất đến phân xưởng, nhà máy đã tiến tới thi chọn thợ giỏi ở cấp ngành. Từ năm 1971, thanh niên ngành dệt đã tổ chức thi chọn thợ giỏi trong toàn ngành, chọn được hàng trăm thợ giỏi trong toàn ngành, chọn được hàng trăm thợ giỏi tiêu biểu, phát hiện được nhiều thao tác tiên tiến, đưa vào qui trình công nghệ, góp phần nâng cao năng suất lao động. Trong đó lối đi tua “hoa hồng” của Cù Thị Hậu, công nhân đứng máy của Nhà máy Dệt 8-3 là một sáng tạo đem lại nhiều hiệu quả. Nhiều đoàn viên, thanh niên, thông qua các hội thi chọn thợ giỏi càng thêm gắn bó với nghề. Phạm Thị Liên, Nguyễn Thị Phú… đã vượt qua lựa chọn từng cách đi tua để giành năng suất cao. Trịnh Thị Toan khi bước vào nghề dệt mới chỉ là một công nhân bình thường, nhưng đã kiên trì học hỏi những thợ dệt đi trước, tìm ở họ những thao tác tiên tiến có thể vận dụng cho mình, vươn lên đứng đầu hội thi thợ dệt giỏi của toàn nhà máy, và sau đó toàn ngành.
Đoàn thanh niên ở nhiều cơ sở còn có sáng kiến kết hợp với chủ trương thi nâng bậc hàng năm của đơn vị để tổ chức luyện và thi, vì thế phong trào không còn là của riêng thanh niên. Chính quyền và công đoàn đã trực tiếp giúp đỡ và tạo mọi điều kiện, kể cả việc cử những công nhân có tay nghề cao kèm cặp, để các thợ trẻ rèn luyện nâng cao tay nghề.
Phong trào luyện tay nghề thi chọn thợ giỏi ngày càng được phát triển ở hầu khắp các ngành nghề làm nảy nở ngày càng nhiều những tay thợ trẻ xuất sắc, đảm đương được nhiều công việc của thợ bậc cao. Như trường hợp Ngô Thị Sửu, một thợ hàn cao áp, say sưa bám sát chuyên gia học hỏi kinh nghiệm, để rồi tự mình giải quyết thành công những mối hàn phức tạp. Hay như Thái Hiền Lương, vào nghề 2 năm đã có trình độ tay thợ bậc 4, vẫn không ngừng vươn lên nắm vững khoa học kỹ thuật, vừa làm thợ, vừa học hàm thụ đại học, năm nào cũng có sáng kiến cải tiến có giá trị.
Trên mặt trận sản xuất nông nghiệp, phong trào xây dựng “cánh đồng 5-10 tấn thắng Mỹ” tiếp tục được đẩy mạnh và nâng cao. Phong trào được mở rộng sang cả các lĩnh vực rau, màu và cây công nghiệp ngắn ngày. Nhất là trong lĩnh vực chăn nuôi. Những “ô chuồng, dãy chuồng” tăng trọng ra đời đáp ứng yêu cầu của các trại chăn nuôi tập thể. Từ Hà Nội, thanh niên nông dân ngoại thành đã có sáng kiến xây dựng dãy chuồng “trăm con vạn cân”, tức là mỗi đoàn viên, thanh niên nhận chăm sóc, nuôi dưỡng 100 con lợn, đạt trọng lượng xuất chuồng 100kg/con. Phong trào có sức hấp dẫn những thanh niên làm nghề chăn nuôi ham tìm tòi hiểu biết những vấn đề khoa học kỹ thuật có liên quan đến con lợn. Ngô Thị Phú (Hà Nội), Phạm Thị Hải (Hải Phòng) là những đoàn viên đã bỏ nhiều công sức tìm tòi, xây dựng nên những qui trình chăm sóc cho từng loại lợn, mang lại hiệu quả rõ rệt.
Đáng chú ý là thời kỳ này, bên cạnh việc không ngừng nêu cao quyết tâm phấn đấu mở rộng diện tích trồng trọt bằng cách khai hoang phục hoá, san lấp hố bom, thùng đào thùng đấu… thanh niên nông thôn đã đặc biệt coi trọng trau dồi và nâng cao kỹ năng nghề nông. Nhiều hội thi cấy theo lối mới, thi cày, kể cả cày bằng máy được tổ chức rộng khắp, từ cơ sở lên cấp huyện, tỉnh. Trung ương Đoàn đã phối hợp với Bộ Nông nghiệp tổ chức hội thi cấy theo lối mới ở toàn miền Bắc, chọn ra được nhiều cặp cấy đúng kỹ thuật, nông tay vừa phải và thẳng hàng. Hội thi thợ lái máy cày giỏi toàn miền Bắc cũng đã được tổ chức. Nhiều thợ lái máy cày trẻ đã trình diễn những thao tác lái máy tiên tiến trên những phương tiện cải tiến phù hợp với từng đồng đất.

Nhiều hình thức thi đua xuất hiện trong thanh niên nông thôn. ở huyện Thọ Xuân (Thanh Hoá) thanh niên thực hiện “giỏi một việc, biết nhiều việc”. Tổ chức Đoàn ở địa phương thường xuyên chú trọng bồi dưỡng nâng cao kỹ năng lao động cho thanh niên. 100% số chi đoàn trong các hợp tác xã có tổ chuyên giống, góp phần đào tạo thợ cày, thợ cấy cho hợp tác xã. Thanh niên nông thôn Hải Phòng có hình thức thi đua “hai giỏi thắng Mỹ” (Lao động giỏi, kỹ thuật giỏi) đi sâu vào thâm canh tăng năng suất cây trồng.
Thanh niên là những người đi đầu trong việc áp dụng rộng rãi những tiến bộ về khoa học kỹ thuật trong việc xử lý giống và chăm sóc cây trồng, đi đầu trong phong trào làm phân bón và áp dụng những phương pháp bón phân đạt hiệu quả cao. Công tác thuỷ lợi được đẩy mạnh. Thanh niên là những người hăng hái tham gia các đội chuyên thủy lợi. Những người không có điều kiện tham gia các đội thủy lợi 202 (tập trung) thì tham gia làm thủy lợi nội đồng, góp phần cải tại đồng ruộng, nhất là đi đầu áp dụng những biện pháp tưới tiêu theo khoa học.
Năm 1971 là năm các tỉnh miền Bắc gặp thiên tai lớn. Lũ lụt phá hoại nghiêm trọng mùa màng ở nhiều tỉnh. Thanh niên không những là lực lượng xung kích trong chống lũ mà còn đi đầu trong việc áp dụng các biện pháp kỹ thuật mới trong gieo trồng đảm bảo ứng phó kịp thời với tình hình. Trong đó có việc gieo mạ sân, ngay khi nước lụt vẫn còn trắng đồng, hoặc gieo trồng cây vụ đông trên nền đất phù sa. Nhiều nơi như ở Hải Hưng, Hà Bắc do vỡ đê, có vùng phù sa ngập đến ngang thắt lưng, thanh niên vẫn không quản khó khăn gieo trồng chăm chút từng hạt ngô, từng dây khoai lang.
Đồng thời với việc đẩy mạnh phong trào lao động sản xuất, các cơ sở Đoàn ở nông thôn đã tích cực vận động đoàn viên và thanh niên đi đầu thực hiện cuộc vận động “Phát huy dân chủ, tăng cường chế độ làm chủ tập thể của quần chúng nông thôn” của Đảng. Nghị quyết của Ban Thường vụ Trung ương Đoàn đã nhấn mạnh: “Cần xác định rõ trách nhiệm và quyền làm chủ tập thể của đoàn viên, thanh niên trên các mặt kinh tế, chính trị, xã hội và trách nhiệm của tổ chức Đoàn trong việc tham gia quản lý hợp tác xã, tăng cường nền kinh tế tập thể, phát huy quyền làm chủ tập thể của thanh niên”.
Việc hình thành những đội thanh niên kiểm tra và tổ chức các hội nghị xã viên trẻ là những hình thức hoạt động thể hiện ý thức trách nhiệm của đoàn viên và thanh niên nông thôn trong việc tham gia quản lý. Tổ chức Đoàn hợp tác xã Văn Quán (Vĩnh Phú) là đơn vị đã tổ chức sớm những hội nghị xã viên trẻ, đóng góp nhiều kinh nghiệm quí về việc Đoàn thanh niên chủ động nắm và thực hiện kế hoạch sản xuất của hợp tác xã cũng như tham gia phân bố lực lượng lao động trẻ vào các khâu của sản xuất và đời sống.*
Trên chiến trường miền Nam, thừa thắng xốc tới, năm 1971, tuổi trẻ góp phần đánh bại 3 cuộc hành quân lớn của địch: Lam Sơn 719, Toàn Thắng 1-1971 và cuộc hành quân ra vùng 3 biên giới. Trong đó cuộc hành quân Lam Sơn 719 đánh vào khu vực đường 9-Nam Lào là cuộc hành quân điển hình của chiến lược Việt Nam hoá. Tiếp sức cho cuộc hành quân của chúng còn có các lực lượng quân ngụy Viêng Chăn và lính đánh thuê Thái Lan từ căn cứ Xênô và Pắcxế đánh vào phía Tây đường số 9 và cao nguyên Bôlôven.
Sau nhiều trận đánh phủ đầu quyết liệt vào những căn cứ bàn đạp của địch ở Khe Sanh, Đông Hà, Lao Bảo (Bắc Quảng Trị) ngày 8-2-1971, phối hợp cùng quân và dân Lào, các chiến sĩ ta đã dũng mãnh xông lên đánh chiếm Sêpôn, cứ điểm xung yếu của địch ở Nam Lào. Tiếp đó đánh các cứ điểm Phu Lan, Nậm Lực, La Tương, Cha Ky. Cuộc bao vây đánh chiếm bản Đông của quân ta bắt đầu từ ngày 13-3, các chiến sĩ trẻ, phần lớn trưởng thành từ phong trào “Ba sẵn sàng”, trải qua thử thách ác liệt của chiến trường, tỏ ra hết sức vững vàng và có nhiều mưu trí sáng tạo trong cách đánh địch ở cứ điểm, cũng như đánh địch đến ứng cứu. Sau 5 ngày chiến đấu quyết liệt ta đã buộc địch rút chạy khỏi cứ điểm và đến ngày 20-3 địch hoàn toàn bị tiêu diệt, phá tan âm mưu của chúng hòng ngăn chặn sự chi viện của hậu phương lớn cho tiền tuyến lớn qua đường Hồ Chí Minh. Đường Hồ Chí Minh vẫn do ta làm chủ. Trong năm 1971 Bộ Tư lệnh 559 vẫn vừa đánh địch vừa vận chuyển hàng ra tiền tuyến đảm bảo từ 95 đến 100% kế hoạch. Riêng tháng 2-1971 đã vận chuyển được 13.608 tấn, đạt 91% kế hoạch.
Năm 1972, tiếp tục thế tiên công, quân và dân ta đẩy địch ngày càng lún sâu vào thế bị động phòng ngự, và từ cuối tháng 3, mở cuộc tiến công chiến lược đập nát một trong 3 tuyến phòng ngự kiên cố của địch ở đường số 9, giải phóng hoàn toàn 2 huyện Gio Linh và Cam Lộ, tiếp tục bao vây uy hiếp địch ở Đông Hà, ái Tử, La Vang, thị xã Quảng Trị, vây ép thành phố Huế dài ngày. Ngày 24-4 mở đợt tiến công quyết định số phận của địch ở các vị trí này. Tuổi trẻ và đồng bào ở 2 huyện Hải Lăng, Triệu Phong và dọc đường số 1 đã nổi dậy đồng loạt làm tan rã hệ thống kìm kẹp của địch.
Với lối đánh thọc sâu dũng mạnh, các chiến sĩ trẻ trên mặt trận Quảng Trị đã đập nát hệ thống phòng ngự mạnh nhất của địch ở ái Tử, La Vang, Tích Tường. Đinh Văn Hoè, đoàn viên ưu tú, trở thành ngọn cờ chiến đấu xuất sắc cùng đơn vị đánh địch suốt dọc đường 9, qua vùng đồng bằng Hải Đăng, tiến vào tuyến sông Mỹ Chánh. Một mình Hoè sử dụng thành thạo 6 loại súng của ta, 3 loại súng lấy được của địch, bắn gục 4 máy bay Mỹ, thiêu cháy xe bọc thép, bắt sống M113 của địch, Đinh Văn Hoè thường nói: “Được làm chiến sĩ thọc sâu là vui sướng nhất”. Anh đã bám địch là bám đến cùng, hễ ở đâu có địch là anh xốc tới. Noi gương Hoè, các chiến sĩ trẻ trong đơn vị do chính trị viên Đống chỉ huy đã chiến đấu quyết liệt không cho địch co cụm lại ở Tri Bưu, cản đường tiến của quân ta vào thị xã Quảng Trị. Quyết, Duy, rồi Sâm, Vi, Lộc…. những đoàn viên xông xáo, dũng mạnh như những mũi dao sắc nhọn đánh chiếm từng bờ tường trong một khu nhà 2 tầng cạnh nhà thờ Tri Bưu, quét sạch địch ra khỏi hang ổ, bắn cháy cả máy bay địch đến chi viện cho đồng bọn.
Đến ngày 2-5-1972 quân ta đã chọc thủng tuyến phòng thủ, đuổi địch về phía bờ nam sông Mỹ Chánh, giải phóng hoàn toàn Quảng Trị và 3 xã thuộc huyện Hương Điền, Thừa Thiên. Tháng 6-1972 tiếp tục truy kích địch ở phía Tây sông Mỹ Chánh và phía Nam sông Hương, tiếp tục vây ép thành phố Huế. Đến ngày 26-6 chiến dịch Trị Thiên hoàn toàn thắng lợi, ta tiêu diệt 24.070 tên địch, bắt sống 3.358 tên, phá huỷ 636 xe, bắn rơi 340 máy bay các loại, loại khỏi vòng chiến đấu sư đoàn bộ binh số 3 và đánh thiệt hại nặng sư đoàn lính thủy đánh bộ của địch.
Bị thua đau, bè lũ Mỹ-Ngụy liều lĩnh mở cuộc hành quân Lam Sơn 72, hòng giành lại những vùng đất đã mất. Chúng huy động tới 2 sư đoàn quân dự bị chiến lược và một lực lượng lớn quân biệt động ngụy cùng với trang bị mới vào trận, có không quân và hải quân Mỹ yểm trợ tới mức tối đa. Cuộc chiến đấu kéo dài suốt 82 ngày đêm làm cho quân địch ngày càng sa lầy trong thế thất bại. Một lực lượng lớn quân dự bị chiến lược bị giam chân và bị tiêu hao dần. Các chiến sĩ ta càng đánh càng tỏ ra ngoan cường. Trong đó nổi bật là cuộc chiến đấu của các chiến sĩ trẻ trong thành cổ Quảng Trị, được coi là bản anh hùng ca chói ngời chiến công. Trong những điều kiện chiến đấu cực kỳ ác liệt, trên trời máy bay B52 rải thảm, dưới đất pháo bầy, pháo chụp tới tấp dội bão lửa, các chiến sĩ trẻ đã bám từng ụ đất, từng bờ thành, kiên cường chiến đấu, thể hiện phẩm chất cách mạng tuyệt vời của mình. Vũ Trung Thướng cùng đơn vị của anh đã trở thành niềm tin tưởng mãnh liệt cho đồng đội khi mỗi chiến sĩ ở đây dũng mãnh giữ một hướng tiến công, sử dụng thành thạo 6 loại vũ khí. Với tinh thần “mỗi chiến sĩ là một Lê Mã Lương”, từng chiến sĩ trên trận địa đã dám chọi với hàng trăm địch. Linh hồn của những trận chiến đấu ngoan cường ấy chính là người chính trị viên trẻ tuổi Vũ Trung Thướng và các chiến sĩ trẻ Tăng Bá Bình, Tạ Đình Giong, v.v… Nói về trận địa thép ấy, xã luận báo Quân đội Nhân dân đã viết: “Đơn vị Vũ Trung Thướng tiêu biểu cho tinh thần cách mạng tiến công của các chiến sĩ quân giải phóng trong thời kỳ chiến đấu mới”…
Cùng với trận địa Vũ Trung Thướng, trên nhiều hướng tiến công, các chiến sĩ trẻ trong các đơn vị đều tỏ rõ tinh thần kiên cường bám trụ đánh địch trong mọi tình huống. 25 chiến sĩ trẻ trong một ngày đánh lui 10 đợt phản kích của 2 tiểu đoàn địch. Các chiến sĩ trinh sát Hồng và Ba luồn sâu vào mục tiêu địch. Chiến sĩ thông tin Mai Ngọc Thoảng, giữ vững đường dây liên lạc dưới mưa bom bão đạn suốt 48 ngày đêm. Có những lần đường dây thông tin bị đánh đứt, dưới làn đạn địch, không kịp nối, anh dùng răng cắn chặt 2 đầu dây cho tín hiệu đi qua, kịp thời phục vụ chỉ huy chiến đấu.
Trong thế tiến công mạnh mẽ trên toàn chiến trường miền Nam, tuổi trẻ quân đội đã lập công xuất sắc, góp phần tiêu diệt những đơn vị chủ lực lớn của địch trong một thời gian ngắn. 8 trong số 13 sư đoàn của ngụy Sài Gòn đã bị loại khỏi vòng chiến đấu hoặc bị đánh thiệt hại nặng. Nhiều vùng đất đai rộng lớn được giải phóng, ở Quảng Trị, ở Đắc Tô, Bình Định, Bình Phước và xuất hiện nhiều vùng lõm khác.
Đứng trước tình hình vùng giải phóng ngày càng được mở rộng, giữa năm 1972, Trung ương Đảng đã ra chỉ thị về những công tác trước mắt nhằm củng cố các vùng giải phóng và đề ra 4 nhiệm vụ cụ thể phải làm để đẩy mạnh phong trào cách mạng trong quần chúng.

Quán triệt quan điểm của Đảng về xây dựng cơ sở chính trị, kinh tế trong các vùng mới giải phóng, Đoàn ta đã nêu lên một trong 5 nội dung của phong trào “Năm xung phong” là “xung phong sản xuất nông nghiệp trong nông hội”, và nhấn mạnh: “Phải xung phong đẩy mạnh sản xuất nông nghiệp hơn nữa ở các vùng giải phóng để xây dựng một lượng dự trữ dồi dào cho kháng chiến, để đồng bào từ các vùng bị địch kìm kẹp trở về có đủ lương thực”. Để cụ thể hoá nhiệm vụ “xung phong sản xuất và thực hành tiết kiệm trong thanh niên nông thôn”, Đoàn thanh niên nhân dân cách mạng đã ra các chỉ thị 05, 06, 07 thường xuyên chỉ đạo các cấp quan tâm động viên, tổ chức đoàn viên và thanh niên đẩy mạnh sản xuất trong mọi tình huống, ngay cả ở những vùng địch tiến hành gom bắt dân ác liệt. Bằng mọi hình thức đấu tranh chính trị và vũ trang khởi nghĩa, đoàn viên và thanh niên đã cùng bà con cô bác bung ra, trở về quê cũ làm ăn theo cách “lúc đầu bung ra gần, dần dần bung ra xa”. Nhiều nơi đoàn viên và thanh niên, với tinh thần “Năm xung phong” đã thật sự làm nòng cốt trong việc khai hoang phục hoá, và áp dụng một số biện pháp kỹ thuật canh tác tiên tiến như thay giống lúa dài ngày bằng giống lúa ngắn ngày, bón phân, tưới tiêu hợp lý. Kẻ địch dùng kế mị dân, đưa nhiều biện pháp canh tác tiên tiến áp dụng vào đồng ruộng nhằm thâm canh tăng năng suất cây trồng. Đoàn viên và thanh niên nhiều địa phương đã biết lợi dụng cơ hội thuận lợi đi đầu sử dụng những giống lúa mới có năng suất cao đưa về áp dụng ở nông thôn và mạnh dạn vận dụng những biện pháp kỹ thuật canh tác tiên tiến làm cho sản xuất ngày càng đạt quả cao. ở Mỹ Tho đoàn viên và thanh niên ở các cơ sở, nhất là những nơi bom đạn ác liệt, xung quanh các căn cứ địch đã lợi dụng các hình thức hợp pháp để tổ chức sản xuất. ở các vùng địch đánh phá có tính huỷ diệt, muốn biến thành đồng hoang nhà trống.. đoàn viên và thanh niên đều xung phong để sản xuất. Họ theo dõi chặt qui luật đánh phá của địch, tổ chức canh gác bảo vệ, để bám đồng ruộng gieo mạ, làm cỏ, bón phân. Có xã địch thường xuyên cho máy bay phá nương rẫy, cho biệt kích lén lút bắt cóc và bắn bừa bãi vào nhân dân, một số bà con không dám ra nương rẫy sản xuất. Đoàn viên và thanh niên đã cùng với lực lượng du kích tăng cường tuần tra canh gác, gương mẫu đi sản xuất trước để lôi kéo bà con. Nơi nào có đoàn viên, thanh niên đi làm thì nhân dân cùng đến làm. Xóm 4, một xóm rộng khoảng 5km2 thuộc vùng trọng điểm bình định của địch, thường xuyên bị địch bắn phá ác liệt. Số bom địch ném xuống gấp bốn, năm lần số dân. Nhưng nhờ có ruộng đất được chia và có đoàn viên và thanh niên đi đầu góp phần đẩy mạnh tăng gia sản xuất và chăn nuôi nên nhà nào cũng no đủ. Có nơi đoàn viên và thanh niên còn đi đầu trong việc tổ chức làm ăn tập thể trong các tổ vần công, đổi công: tổ chức làm những thí nghiệm thâm canh cây trồng, vật nuôi.
Phong trào “xung phong sản xuất nông nghiệp trong nông hội” đặc biệt sôi nổi ở các vùng giải phóng. Với ý thức sản xuất thêm một hạt thóc là góp phần chống Mỹ, cứu nước, đoàn viên và thanh niên cùng bà con nông dân, mà số đông là chị em nữ thanh niên đã xung phong gánh vác mọi công việc đồng áng và quản lý gia đình để chồng, con em rảnh rang lên đường đi chiến đấu. Thanh niên đã tổ chức bám ruộng vườn vừa sản xuất, vừa chống giặc, đào hầm đào hào khắp trong thôn xóm và cả trên đồng ruộng để chiến đấu khi địch càn đến, để bảo vệ người và gia súc. Diện tích cày cấy ngày một tăng lên. Có các biện pháp kỹ thuật tiên tiến được thanh niên học tập đem về áp dụng và vận động bà con cùng làm nên năng suất lúa tăng lên rõ rệt.
Về chăn nuôi, số lợn, gà, vịt, ở nhiều nơi cũng đã tăng lên từ 2 đến 4 lần. Ngoài ra, được Mặt trận khuyến khích, giúp đỡ các ngành nghề khác như đánh cá, làm muối, nước mắm, lò rèn, v.v… được phát triển.
Các mặt y tế, giáo dục, văn hoá văn nghệ trong các vùng giải phóng được đoàn viên và thanh niên tích cực tham gia. Nhân kỷ niệm ngày thành lập Đoàn, nhiều tổ chức sơ sở Đoàn đã nhận những công trình mang tên 26-3, như xây dựng trường học, nhà trẻ, trạm y tế… Bộ mặt của nông thôn vùng giải phóng ngày càng mang dáng nét mới khác hẳn những “ấp tân sinh”, “ấp đời mới” ở giữa vùng Mỹ-Ngụy còn tạm kiểm soát.
Đoàn viên và thanh niên là lực lượng nòng cốt tham gia củng cố chính quyền cách mạng ở vùng mới giải phóng, xây dựng lực lượng vũ trang và an ninh địa phương. ở các tỉnh Mỹ Tho và Gò Công (nay là Tiền Giang) đã có hơn 8.000 thanh niên từ vùng gom dân của địch trở về vùng giải phóng và tích cực tham gia phong trào 4 quyết thắng do Đoàn phát động. Nhiều nơi trước kia đội du kích thiếu và yếu, qua những đợt hoạt động trong năm 1972, lực lượng được tăng cường, có khả năng độc lập tác chiến như các đội du kích ở Tân Hội, Mỹ Hạnh Đông,v.v… Riêng khu V, năm 1972 đã có 24.476 thanh niên tòng quân, gấp 4 lần năm 1969, gấp 5 lần năm 1970. Nhiều cán bộ Đoàn còn thâm nhập vào các “túi” thanh niên trốn lính ở toà thánh Tây Ninh, các thánh thất Cao Đài, các chùa Hoà Hảo, cù lao Đạo Dừa… để vận động thanh niên trở về. ở khu 9 năm 1972 đã vận động được 15.982 người bị địch bắt quay về tham gia công tác cách mạng và có 10.183 thanh niên tòng quân, trong đó có nhiều anh em ta vừa giành giật được từ tay địch.
Tranh thủ thời cơ, công tác giao thông vận tải thời gian này được đẩy mạnh. Nhiều tuyến đường được nâng cấp, đủ khả năng vận chuyển những phương tiện chiến đấu hiện đại vào chiến trường.
Từ giữa năm 1972, bị thất bại nặng nề trên chiến trường miền Nam nhưng Mỹ và bè lũ tay sai vẫn ngoan cố hy vọng gây sức ép với chúng ta ở Hội nghị Pari về Việt Nam. Chính vì thế, Mỹ đã “Mỹ hoá” trở lại cuộc chiến tranh. Từ ngày 13-4-1972, chúng lại cho máy bay thả mìn, thủy lôi phong toả cảng Hải Phòng, đường sông, đường biển của ta, tiếp tục đánh phá lại các trọng điểm giao thông. Lực lượng TNXP chống Mỹ, cứu nước (tập trung) làm nhiệm vụ trên các tuyến đường phần lớn đã hoàn thành nhiệm vụ trên các tuyến đường phần lớn đã hoàn thành nhiệm vụ của nhiệm kỳ 2 (được thay quân từ nửa cuối 1968) sau một nhiệm kỳ 3 năm. Nhưng nhiệm vụ TNXP, một lần nữa lại được tăng cường để đảm bảo giao thông trong mọi tình huống. 34.058 đội viên TNXP, trong đó có 18.022 nữ, chiếm tỉ lệ 52,9% của 18 tỉnh, thành phố miền Bắc đã được gấp rút huy động. Trong đó có 4.500 đội viên TNXP của 3 tỉnh: Thanh Hoá, Hà Nam Ninh (nay là 3 tỉnh Hà Nam, Nam Định, Ninh Bình) và Vĩnh Phú (nay là Phú Thọ và Vĩnh Phúc) được Ban Bí thư Trung ương Đoàn quyết định thành lập một Tổng đội mới, Tổng đội 572, sang giúp đỡ nước bạn Lào làm nhiệm vụ mở con đường từ căn cứ kháng chiến của bạn đến biên giới Lào-Việt, nối với đường số 7 của ta, dài 64 kilômét.
3 năm làm nhiệm vụ trên đất bạn, TNXP Tổng đội 572 luôn nêu cao tinh thần “vì bạn, vì mình, vì tình đồng chí”, tổ chức nhiều chiến dịch hành động nhằm thi công dứt điểm từng hạng mục công trình. Nhiều công trình nhờ đó rút ngắn thời gian thi công tới 10 ngày. Đoàn thanh niên Tổng đội đã thường xuyên chỉ đạo đoàn viên và thanh niên đẩy mạnh phong trào lao động kiểu mẫu, phấn đấu giành năng suất cao, phát huy nhiều sáng kiến, cải tiến. Phần lớn đội viên TNXP đều chưa quen công việc làm đường, Tổng đội đã thực hiện phương châm vừa học vừa làm, đảm bảo đã ra mặt đường phải hiểu biết kỹ thuật, phải nắm được công việc, đồng thời bằng mọi cách nhanh chóng thực hiện cơ giới hoá. Nhiều đoàn viên như Chu Quốc Cầu đã tìm đến những nơi địch từng đánh phá thu nhặt phụ tùng, góp phần lắp ráp được 1 máy C100, một ĐT 54 và khôi phục được 30 xe ô tô. Có thêm phương tiện, đến cuối năm 1973, các công việc làm nền đường đã cơ giới hoá được 63%. Mặt đường và các công trình cầu, cống đến cuối năm 1974 đầu năm 1975 cũng được cơ giới hoá tới 70%.
Các đơn vị TNXP chống Mỹ, cứu nước (tập trung) làm nhiệm vụ trên các tuyến đường huyết mạch luôn nêu cao tinh thần cách mạng tiến công, tranh thủ thời cơ nâng cấp mặt đường, hoặc mở thêm đường mới. Tiêu biểu là các đội 301, 341, 57, 55… Năm 1972, đội 301 đạt bình quân 19,4% công xây lắp/tháng, năng suất lao động đạt 105%, làm lãi 110.370 đồng (thời giá năm 1972). Đội 99 thực hiện kế hoạch đạt 104%, lãi 10.000 đồng. Các đơn vị được giao làm nhiệm vụ bốc vác chuyển tải, kho tàng… hoạt động phân tán, không tổ chức hạch toán kinh tế, chỉ áp dụng hình thức nhận việc, nhận kế hoạch theo từng thời gian nhất định, vẫn luôn tìm tòi, cải tiến thao tác, đạt hiệu suất công tác cao. Các đội 39, 44, 149 làm nhiệm vụ phục vụ công tác quốc phòng luôn di động, phân tán nhiều nơi, vẫn giữ vững tinh thần thời chiến, khẩn trương và hăng say, tổ chức giao khoán nội bộ đạt hiệu quả tốt. Các ngành chủ quản nhận xét: “Đã giao việc cho TNXP là có thể tin tưởng!”
Các đội TNXP phục vụ ngành đường sắt, công việc đòi hỏi kỹ thuật cao, đã biết tổ chức hợp lý, vừa làm vừa học, nhanh chóng nắm bắt kỹ thuật tiên tiến, đảm bảo hoàn thành tốt nhiệm vụ trong mọi tình huống. Đội 81 luôn đạt năng suất từ 104- 129%. Đại hội 816 là đơn vị lá cờ đầu của toàn ngành, thường xuyên vượt năng suất 12%.
Công tác vận tải được đẩy mạnh. Nhiều lực lượng, nhiều phương tiện được huy động. Các đơn vị làm nhiệm vụ vận chuyển trên đường mòn Hồ Chí Minh trên biển đã tìm nhiều phương thức vận chuyển mới, tiếp tục trực tiếp đưa vũ khí vào chiến trường, mặc dầu kết quả rất hạn chế. Năm 1970, Đoàn 125 tổ chức 15 chuyến vận chuyển vũ khí cho chiến trường, chỉ có 5 chuyến vào được bến, 10 chuyến khác gặp địch phải quay lại. Đầu năm 1971 Đoàn tổ chức 4 chuyến đi xa bờ, song tất cả đều bị địch bám, phải quay trở lại.
Hai năm 1971-1972 là giai đoạn gian truân ác liệt của các chiến sĩ làm nhiệm vụ vận tải trên biển, thường xuyên phải chiến đấu với tàu địch và phải chịu nhiều tổn thất. Nhiều tàu phải phá hủy trước khi đến được mục tiêu, như tàu 645 do Thuyền trưởng Lê Hà và Chính trị viên Nguyễn Văn Hiệu chỉ huy. Tàu 645 đã 2 lần nhổ neo, đều phải quay lại vì bị địch bám. Ngày 12 tháng 4 năm 1972 tàu lại ra khơi lần thứ 3. Khi tàu chuyển hướng vào bờ, cách Phú Quốc chừng 60 hải lý thì gặp tàu địch. Tàu 645 vừa cơ động ra xa vừa đánh trả địch quyết liệt. Khoảng 11 giờ ngày 23-4, một quả đạn lớn của địch trúng vào xích lái, tàu không còn điều khiển được. Nguyễn Văn Hiệu đề nghị Thuyền trưởng Lê Hà đưa anh em rời tàu, còn anh ở lại điểm hỏa huỷ tàu và anh dũng hi sinh.
Trận chiến đấu của tàu 645 đã kết thúc một phương thức, một giai đoạn vận chuyển oanh liệt của Đoàn 125 mười năm chi viện sức người và vũ khí cho chiến trường, để chuyển sang một phương thức vận chuyển mới, hoạt động công khai, chở vũ khí trên những con tàu đánh cá hợp pháp. Tháng 2 năm 1971, đã có 2 đội tàu sẵn sàng. Giữa tháng 3, một trong 2 đội tàu đó vượt biển ra Bắc an toàn. Ngày 21 tháng 7 năm 1971 Quân khu 9 đã thành lập đoàn vận tải bí mật, có mật hiệu S.950 (đến năm 1972 đổi tên là đoàn 371) thực hiện theo phương thức chuyển công khai với sự giúp đỡ, bổ trợ của Đoàn 125 trên nhiều mặt.

Trong thời gian từ 1971 đến 1972, Đoàn 125 có các tàu 525, 609, 646, 601… cùng đi làm nhiệm vụ với Đoàn 371. Các con tàu của Đoàn 125 đã dẫn dắt, hộ tống các chuyến đi của Đoàn 371 trong những vùng biển nguy hiểm, góp phần hoàn thành vận chuyển được 31 chuyến với 520 tấn vũ khí vào chiến trường khu 9.
Cuộc chiến đấu của quân và dân ta trên chiến trường càng diễn ra ác liệt, công tác vận chuyển càng đòi hỏi bức bách. Đoàn viên và thanh niên ở các địa phương đã táo bạo tổ chức đưa vũ khí đạn dược và cả thuốc men, lương thực ra tận chiến hào bằng nhiều phương thức trong mọi tình huống. Thanh niên Mỹ Tho-Gò Công (thuộc quân khu 9) lợi dụng những khía cạnh hợp pháp trong qui chế đi lại của địch để tổ chức những tuyến vận chuyển giữa ban ngày trên quốc lộ 4 (ngày nay là quốc lộ 1). Vũ khí, đạn dược, lương thực, thuốc men và cả thương binh đều được tập kết ở những điểm nhất định. Hàng ngày các đơn vị làm nhiệm vụ vận chuyển theo qui định đến các điểm hẹn nhận hàng và chuyển đi. Khi đi tất cả đều mặc áo trắng là dấu hiệu địch qui định hợp pháp khi đi lại trên đường. Với phương thức vận chuyển táo bạo đó, có thời gian đã phục vụ cả một trung đoàn quân giải phóng vẫn đảm bảo kịp yêu cầu chiến đấu. Nhiều vũ khí, đạn dược… trong đó có nhiều vũ khí, đạn dược được chuyển theo đường biển từ ngoài Bắc vào tập kết ở các bến thuộc vùng biển Gò Công được vận chuyển về căn cứ an toàn phục vụ cho những chiến dịch lớn.
Trước những thất bại hết sức nặng nề trên chiến trường miền Nam cũng như ở Lào và Campuchia, hòng cứu nguy cho ngụy quân, ngụy quyền từ tháng 4-1972 đế quốc Mỹ điên cuồng cho không quân đánh phá trở lại miền Bắc Việt Nam. Trường học, bệnh viện, nhà trẻ.. lại bị bom Mỹ tàn phá. Với tư thế “Ba sẵn sàng”, thanh niên công nhân một lần nữa lại sơ tán máy móc đến nơi an toàn, tiếp tục bám máy bám lò, tiếp tục tay búa, tay súng hiên ngang vừa sản xuất vừa đánh trả máy bay Mỹ. Thanh niên công nhân Quảng Ninh, Hải Phòng, Bắc Thái, Hà Nội và khắp các xí nghiệp, công trường khác đã nêu tấm gương sáng ngời về tinh thần chiến đấu hy sinh vì chủ nghĩa xã hội, vì miền Nam ruột thịt. Thanh niên công nhân vùng mỏ hiểu rõ “trong chiến đấu Tổ quốc cần than hơn bao giờ hết” đã thường xuyên bám hầm lò, phấn đấu thực hiện đi lò nhanh. Tuổi trẻ Hải Phòng bình tĩnh, gan dạ vượt qua lưới lửa phong toả của địch giữ vững sản xuất trong mọi tình huống. Trên các cầu cảng đoàn viên trong lực lượng tự vệ của cảng như Lâm Thị Chỉ, Nguyễn Văn Chiến, Đậu Ngọc Xuân… dũng cảm chiến đấu đánh trả máy bay địch, bảo vệ cảng, bảo vệ hàng.
Những ngày cuối tháng 12 năm 1972 đế quốc Mỹ điên cuồng cho máy bay B52 rải thảm xuống nhiều khu vực đông dân ở Thủ đô Hà Nội. Bệnh viện Bạch Mai bị trúng bom. Khu phố Khâm Thiên bị B52 rải thảm. Đồng ruộng Uy Nỗ (Đông Anh) bị bom Mỹ cày xới… Thanh niên Hà Nội đã ngẩng cao đầu. Một nữ dân quân ngoại thành khi nghe tin gia đình có người bị bom Mỹ sát hại, đang trực chiến, đã không rời trận địa. Cô nói với đồng đội đầy cương nghị: “Không được để nước mắt làm nhòa mặt kẻ thù”.
Cả Hà Nội hiên ngang làm nên một Điện Biên Phủ trên không, trở thành Thủ đô của lương tâm và phẩm giá con người. Trong 12 ngày đêm, Hà Nội đã nêu một kỷ lục về diệt máy bay: bắn rơi 81 chiếc, trong đó có 34 chiếc máy bay chiến lược B52 và 5 máy bay cánh cụp cánh xoè F111. Tự vệ nhà máy xay, với đơn vị thanh niên tự vệ trang bị súng 12,7 ly, cảnh giác cao đã hạ cánh cụp cánh xoè tại chỗ.
Cả Hà Nội vào trận, tầng thấp, tầng cao, lưới lửa chăng dày đón đánh địch từ mọi hướng, mọi tầm. Trên các trận địa tên lửa, trên các sân bay dã chiến, nhiều chiến sĩ trẻ lần đầu giáp trận với siêu pháo đài bay B52 đã phát huy cao độ chủ nghĩa anh hùng cách mạng, nổ súng kịp thời tiêu diệt địch. Trắc thủ tính toán Dương Nhật Thăng, vốn là sinh viên Trường Đại học Ngoại giao nhập ngũ chưa bao lâu được chuyển về phân đội 9 bộ đội tên lửa đã đánh địch liên tục mấy trận liền, không để một lần sai sót. Sĩ quan điều khiển Nguyễn Đình Kiên, 3 đêm thức trắng, vẫn tỏ ra tỉnh táo khi bắt gặp mục tiêu B52. Anh đã cùng với các trắc thủ cự ly Mè Văn Thi, trắc thủ phương vị Nguyễn Xuân Đài, trắc thủ góc tà Ngô Văn Lịch và các đoàn viên Lê Anh Chiến, Đỗ Xuân Thanh, Nguyễn Văn Vọng,v.v… hiệp đồng chặt chẽ, bắn rơi máy bay B52 khi chúng xâm phạm vùng trời Hà Nội. Phi công Phạm Tuân, người sau này trở thành phi công vũ trụ đầu tiên của Việt Nam trong chuyến bay hợp tác Xô-Việt, bằng máy bay chiến đấu Míc đã bắn hạ máy bay chiến lược B52 của Mỹ, đem lại vinh quang và niềm tự hào chính đáng cho những phi công trẻ tuổi Việt Nam.
Trong 12 ngày đêm Hà Nội hiên ngang đối đầu với siêu pháo đài bay B52, tuổi trẻ Hà Nội không chỉ chiến thắng từ trên những tầm cao hoả lực. Từ mỗi góc phố, mỗi cơ quan, xí nghiệp, công trường… tuổi trẻ Hà Nội đã luôn tỏ rõ khí thế lẫm liệt của thế hệ thanh niên “Ba sẵn sàng” từng được thử thách dày dạn.
Đoàn viên và thanh niên Nhà máy Điện Yên Phụ một lần nữa lại tình nguyện làm người cảm tử bảo vệ dòng điện. Đội thanh niên cảm tử gồm 70 đoàn viên và thanh niên được thành lập với lời thề dưới cờ Tổ quốc và cờ Đảng: “Xin dâng trọn tuổi Đoàn để bảo vệ dòng điện của Thủ đô!”
Trong suốt 12 ngày đêm chiến đấu quyết liệt đánh trả liên tiếp mấy chục đợt tấn công điên cuồng của máy bay Mỹ, dòng điện từ Nhà máy Điện Yên Phụ vẫn liên tục phát sáng. Mỹ dùng cả bom lade đánh vào nhà máy. Các chiến sĩ trong đội cảm tử bảo vệ dòng điện lấy máu mình viết lên khẩu hiệu để phấn đấu làm theo: “Tim có thể ngừng đập, nhưng dòng điện không thể nào tắt!”. Đặng Đức Thọ, Vũ Xuân Hoà, 2 đoàn viên trong đội cảm tử đang làm nhiệm vụ vận hành máy, máy bay Mỹ đến đánh phá, các anh vẫn không chịu rời vị trí. Cuối cùng cả 2 anh đều hy sinh, nhưng dòng điện của Thủ đô vẫn sáng.
Chiến công vẻ vang của đoàn viên, thanh niên và quân dân Hà Nội hoà cùng chiến công chung của quân và dân cả nước đã buộc đế quốc Mỹ phải ký kết Hiệp định Pari, công nhận chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của nước Việt Nam thống nhất. Cuộc chiến đấu của quân và dân ta bước vào một thời kỳ mới, đầy thử thách cam go và giành thắng lợi quyết định.
*
* *
Hiệp định Pari về Việt Nam được ký kết (1-1973), đế quốc Mỹ buộc phải rút hết quân Mỹ và quân chư hầu ra khỏi miền Nam Việt Nam, cam kết tôn trọng các quyền dân tộc cơ bản của nhân dân Việt Nam là độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ: cam kết tôn trọng quyền tự quyết của nhân dân miền Nam Việt Nam, chấm dứt sự dính líu quân sự và can thiệp vào nội bộ miền Nam Việt Nam. Nhưng với bản chất hiếu chiến và xâm lược, đế quốc Mỹ vẫn không chịu từ bỏ chính sách cơ bản của chúng ở Việt Nam là thực hiện “học thuyết Níchxơn”, áp đặt chủ nghĩa thực dân mới, âm mưu chia cắt lâu dài nước ta. Trước khi rút quân, đế quốc Mỹ đã đưa thêm vào miền Nam nước ta 700 máy bay các loại, 500 khẩu pháo, 400 xe tăng, xe bọc thép các loại, nhiều tàu chiến và tăng dự trữ vật tư chiến tranh lên mức cao nhất, tới gần 2 triệu tấn. Sau khi rút quân, đế quốc Mỹ còn duy trì một lực lượng mà chúng gọi là “lực lượng răn đe” ở Đông Nam á gồm không quân, hải quân, hàng loạt nhân viên quân sự Mỹ đội lốt dân sự được để lại ở miền Nam nước ta.
Được đế quốc Mỹ hà hơi tiếp sức, Hiệp định Pari vừa ký chưa ráo mực, Nguyễn Văn Thiệu đã hò hét “tràn ngập lãnh thổ”, tập trung lực lượng thực hiện các “kế hoạch bình định 3 năm 1973-1975”, “kế hoạch bình định 6 tháng”, “kế hoạch quân sự Lý Thường Kiệt”, “Kế hoạch xây dựng quân đội 1974-1979”, v.v… Riêng trong năm 1973 Mỹ-Thiệu đã tổ chức vây bắt 240.000 thanh niên đưa vào các sắc lính, thực hiện đôn quân một cách trắng trợn, và đến cuối năm, lực lượng quân ngụy đã lên tới trên 700.000 tên, cộng với 1.500.000 tên trong lực lượng địa phương, bảo an, phòng vệ dân sự có vũ trang. Chúng hò hét “bắn bỏ” tất cả những ai đấu tranh đòi thi hành Hiệp định Pari, đòi dân sinh, dân chủ. Hàng vạn người yêu nước, mong muốn hoà bình bị chúng bắt vào tù sau ngày Hiệp định Pari được ký kết, chưa kể số 200.000 tù chính trị và 15.000 tù quân sự bị chúng giam giữ trái phép không chịu trao cho Chính phủ Cách mạng lâm thời miền Nam Việt Nam như hiệp định đã quy định.
Với thủ đoạn nham hiểm không cho đối phương kịp trở tay, khi các đại biểu của Mỹ-Thiệu vừa bước ra khỏi phòng họp ở phố Klê-be (Pari) thì ở miền Nam chúng tung ra một lực lượng đánh phá điên cuồng các căn cứ “lõm” của ta trong vùng chúng kiểm soát, lấn chiếm các vùng đã được giải phóng trước ký hiệp định. Chỉ trong 11 tháng của năm 1973, địch đã sử dụng 60% quân chủ lực và toàn bộ lực lượng vũ trang địa phương, mở trên 360.000 cuộc hành quân lớn, nhỏ lấn chiếm và tiến công với lực lượng lớn vào các vùng giải phóng của ta như Sa Huỳnh, Bắc Kon-Tum, Chư Nghé, Kiên Đức, Quảng Đức, Nam Bắc lộ 4 ở Mỹ Tho, Chương Thiện, Núi Dài, Tri Tôn,v.v… Mọi hành động đánh phá điên cuồng của chúng đều nhằm xoá bỏ trạng thái hai vùng, hai quân đội, hai chính quyền, biến miền Nam thành một vùng do chúng tự do kiểm soát, tự do kìm kẹp.
Nhận rõ bản chất của kẻ địch, BCH Trung ương Đảng (khoá III) trong Hội nghị lần thứ 21, tháng 10 năm 1973, đã chỉ ra rằng: “Con đường cách mạng của miền Nam là con đường bạo lực cách mạng. Bất kể trong tình hình nào, ta cũng phải nắm vững thời cơ, giữ vững đường lối chiến lược tiến công và chỉ đạo linh hoạt để đưa cách mạng miền Nam tiến lên. Phát triển thực lực của cách mạng, là yêu cầu vừa bức thiết vừa cơ bản trong giai đoạn mới”.
Theo lời kêu gọi của Đảng, ý thức đầy đủ trách nhiệm của thế hệ trẻ trước vận mệnh của Tổ quốc, hàng triệu đoàn viên và thanh niên trong cả nước đã tham gia đợt sinh hoạt chính trị về tình hình và nhiệm vụ, đồng thời siết chặt hàng ngũ thực hiện sứ mệnh lịch sử là đội quân xung kích cách mạng trên mọi trận tuyến, chiến đấu và xây dựng, cùng toàn Đảng, toàn quân, toàn dân bước vào giai đoạn chuẩn bị với qui mô chưa từng có, nhằm đưa sự nghiệp cách mạng lâu dài và gian khổ của nhân dân ta đến thắng lợi quyết định.
Trên miền Bắc xã hội chủ nghĩa, phong trào lao động sản xuất, nhằm hàn gắn vết thương chiến tranh, chi viện cho tiền tuyến lớn được đẩy mạnh. Đoàn viên và thanh niên ở hầu khắp các cơ sở đều sôi nổi thi đua hoàn thành vượt mức kế hoạch. Thành Đoàn Hà Nội phát động rộng rãi phong trào “lao động tình nguyện”. Tổng đội “Thanh niên tình nguyện xây dựng Thủ đô” được thành lập đảm nhận nhiều công trình, phần việc khó khăn nhằm khôi phục lại những công trình bị địch đánh phá hư hỏng. Thanh niên trong các cơ sở sản xuất thực hiện ngày giờ công cao, đăng ký phấn đấu tăng năng suất, hoàn thành vượt mức kế hoạch, xây dựng phong cách lao động mới. Nhiều công trình thanh niên, lò, máy, xe thanh niên, tổ sản xuất thanh niên, quầy hàng thanh niên… được triển khai, thu hút đông đảo đoàn viên và thanh niên tham gia. Cung Đình Phú và nhiều đoàn viên và thanh niên khác ở Nhà máy Cơ khí Hà Nội (nay là Nhà máy Công cụ số 1), thường xuyên phát huy sáng kiến, cải tiến kỹ thuật, hợp lý hoá sản xuất đã hoàn thành kế hoạch năm trước thời gian 120 ngày. Thi đua với Cung Đình Phú, năm 1974 riêng ở Hà Nội đã có hơn sáu ngàn đoàn viên và thanh niên hoàn thành kế hoạch được giao trước thời hạn từ 15 ngày đến 6 tháng.

Đánh giá cao những cống hiến xuất sắc của tuổi trẻ, tháng 6 năm 1973, Ban Chấp hành Trung ương Đoàn đã tổ chức Đại hội tổng kết phong trào “Ba sẵn sàng” toàn miền Bắc. Đại hội đã qui tụ hàng trăm bông hoa tiêu biểu cho hàng vạn tập thể và cá nhân từng lập nên những sự tích kỳ diệu trong sự nghiệp chống Mỹ, cứu nước của toàn dân, như Nguyễn Trí Ân, Hồ Thị Thu Hiền, Ngô Thị Sửu… Trong báo cáo tổng kết phong trào, đồng chí Vũ Quang, Bí thư thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đoàn đã rút ra những bài học sinh động về nghệ thuật phát động, chỉ đạo phong trào, vai trò của tổ chức Đoàn đối với một phong trào quần chúng rộng lớn diễn ra trong một thời gian dài, trên nhiều lĩnh vực của cuộc sống chiến đấu, sản xuất, học tập và rèn luyện.
Đại hội vinh dự được Chủ tịch Tôn Đức Thắng đến dự và đánh giá cao phong trào cách mạng của tuổi trẻ. Bác Tôn nói: “Trong những năm chống Mỹ, cứu nước, phong trào “Ba sẵn sàng” của thanh niên miền Bắc, cùng với phong trào “Năm xung phong” của thanh niên miền Nam đã góp phần to lớn vào thắng lợi vĩ đại của dân tộc ta… Nhiều tấm gương anh dũng tuyệt vời của thanh niên ta cho độc lập, tự do và chủ nghĩa xã hội, mãi mãi sáng ngời để cho mọi người noi theo”.
Nói chuyện với Đại hội, đồng chí Trường Chinh, ủy viên Bộ Chính trị, thay mặt Ban Chấp hành Trung ương Đảng, đã khẳng định: “Một trong những thành quả to lớn của cao trào chống Mỹ, cứu nước là đào tạo thanh niên “Ba sẵn sàng” thành lớp người kế tục trung thành và xuất sắc sự nghiệp vĩ đại của Đảng ta và của Hồ Chủ tịch, góp phần thực hiện lời căn dặn thiết tha của Người: “Bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau là một việc rất quan trọng và rất cần thiết”. Đồng chí đánh giá: “Phong trào “Ba sẵn sàng” thật sự là một phong trào cách mạng rộng lớn của quần chúng thanh niên, là chiến trường lập công của tuổi trẻ, là trường học bồi dưỡng một thế hệ thanh niên anh hùng của dân tộc Việt Nam anh hùng”.
Đồng chí Trường Chinh, thay mặt Ban Chấp hành Trung ương Đảng trao tặng thanh niên lá cờ mang dòng chữ: “Thanh niên hăng hái tiến lên hàng đầu trong chiến đấu, lao động, học tập và xây dựng cuộc sống mới”.
Ban Chấp hành Trung ương Đoàn coi đó là khẩu hiệu hành động của tuổi trẻ trong giai đoạn cách mạng mới. Tháng 2-1974, để kịp thời chỉ đạo phong trào hành động cách mạng của thanh niên, trong khi chưa có điều kiện tổ chức Đại hội, Ban Chấp hành Trung ương Đoàn quyết định triệu tập Hội nghị đại biểu Đoàn TNLĐ Hồ Chí Minh. Kể từ Đại hội lần thứ III (1961) đến Hội nghị đại biểu lần này vừa tròn 13 năm. Nhiều sự kiện đã diễn ra và Đoàn ta đã có những đóng góp xứng đáng. Hội nghị đại biểu của Đoàn đã khẳng định nhiệm vụ trong giai đoạn mới: “Giáo dục, động viên, tổ chức và phát huy vai trò xung kích của thanh niên trong phong trào lao động sản xuất, cần kiệm xây dựng chủ nghĩa xã hội, trong củng cố quốc phòng, bảo vệ Tổ quốc, trong học tập và xây dựng cuộc sống mới, con người mới xã hội chủ nghĩa”.
Hội nghị đã tiến hành bầu bổ sung một số đồng chí vào Ban Chấp hành, Ban Thường vụ và Ban Bí thư Trung ương Đoàn theo tinh thần từng bước trẻ hoá đội ngũ cán bộ Đoàn như Nghị quyết 26 của Ban Chấp hành Trung ương Đoàn (Khoá III) đã đề ra.
Trước đó, tháng 7-1973, Đại hội Đại biểu Đoàn thanh niên nhân dân cách mạng lần thứ II đã được tiến hành tại vùng căn cứ Tây Ninh. Tại Đại hội, Đảng nhân dân cách mạng Việt Nam đã trao cho tổ chức Đoàn, tổ chức Đội và phong trào của tuổi trẻ 2 lá cờ thêu dòng chữ: “Thế hệ anh hùng, thắng Mỹ vẻ vang, thanh niên anh hùng tiến lên” và “Phát huy truyền thống dân tộc anh hùng, tiếp tục sự nghiệp Bác Hồ vĩ đại, thiếu niên hãy sẵn sàng”. Đại hội đã tập trung trí tuệ đánh giá công tác tổ chức chỉ đạo phong trào “Năm xung phong” trong toàn miền và quyết định phát động phong trào “Ba xung phong giành giữ hoà bình”, bao gồm:
- Xung phong đấu tranh chính trị.
- Xung phong tham gia xây dựng lực lượng vũ trang.
- Xung phong xây dựng vùng giải phóng và căn cứ địa cách mạng.
Đồng chí Phan Minh Tánh được bầu làm Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đoàn.
Dưới ánh sáng Nghị quyết hội nghị lần thứ 21 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (họp tháng 10-1973), Ban Thường vụ Trung ương Đoàn TNND cách mạng đã họp và ra nghị quyết động viên đoàn viên và thanh niên tiến lên hàng đầu trong cuộc chiến đấu của toàn dân, đẩy mạnh tiến công và nổi dậy, giữ vững và phát huy thế chủ động chiến lược, làm chuyển biến cục diện chiến trường.
Từ đầu năm 1974, cùng với việc phản công làm thất bại kế hoạch “bình định”, “tràn ngập lãnh thổ” của địch, mở rộng thêm nhiều vùng giải phóng, đặc biệt giải phóng hoàn toàn tỉnh Phước Long, dồn địch vào thế bị động, lúng túng… hàng chục vạn đoàn viên và thanh niên đã hăng hái gia nhập quân đội góp phần nhanh chóng xây dựng các binh đoàn chủ lực có đủ các binh chủng kỹ thuật, là bước trưởng thành mới của quân đội nhân dân Việt Nam, đáp ứng đòi hỏi của cuộc chiến đấu trong giai đoạn mới. Pháo cơ giới tầm xa, tên lửa và những xe tăng loại tốt lần đầu tiên có mặt trên các chiến trường Nam Bộ.
Công việc chuẩn bị cho trận quyết chiến chiến lược ngày càng hết sức khẩn trương. Với quyết tâm “tranh thủ từng giờ mở thêm đường mới”, 35.000 đoàn viên và thanh niên trong lực lượng TNXP chống Mỹ, cứu nước (Nhiệm kỳ 3) cùng với các chiến sĩ binh đoàn Trường Sơn đã lao động quên mình mở thêm hàng ngàn kilômét đường. Con đường chiến lược Đông Trường Sơn được mở ra những năm trước được nâng cấp, nối liền đường 9 Quảng Trị vào đến miền Đông Nam Bộ. Đến đầu năm 1975 tổng số chiều dài đường chiến lược và chiến dịch lên tới trên 20.000 km. Chiến công mở đường của tuổi trẻ đã được BCH Trung ương Đảng khen ngợi.
Dọc theo đường chiến lược Đông Trường Sơn còn có hệ thống 5.000 km đường ống dẫn dầu kéo dài từ Quảng Trị qua Tây Nguyên tới Lộc Ninh, đủ sức tiếp tế xăng dầu cho hàng chục nghìn xe các loại vào ra trên đường. Các chiến sĩ thông tin trẻ tuổi cũng góp phần to lớn kéo dài đường dây thông tin hữu tuyến từ Hà Nội tới Lộc Ninh đảm bảo trong bất kỳ tình huống nào cũng có thể truyền đạt được chỉ thị của Trung ương đến mọi chiến trường.
Ở các địa phương trên chiến trường miền Nam tình hình có những chuyển biến mau lẹ. Nhiều cuộc đấu tranh của thanh niên học sinh, sinh viên nổ ra thu hút nhiều tầng lớp nhân dân cùng tham gia. Ngày 16-3-1974 hàng ngàn học sinh, sinh viên cùng lực lượng trí thức, nhân sĩ, tôn giáo bất ngờ tập trung tại chợ Bến Thành, rải truyền đơn đòi trả tự do cho sinh viên Huỳnh Tấn Mẫm và tù chính trị đang bị giam giữ. Ngày 25-8-1974 các tầng lớp thanh niên Sài Gòn lại tổ chức tưởng niệm nữ sinh Quách Thị Trang, thu hút cả nhiều dân biểu và trí thức cùng tham dự, sau đó tuần hành qua các phố lớn. Ngày lễ Nôen, 24-12-1974, 11.000 sinh viên công giáo tập hợp trong “ủy ban hành động cho công bằng xã hội” tổ chức mít tinh tại nhà thờ dòng Chúa cứu thế và nhà thờ Vườn Xoài, chống bắt sinh viên đi lính.
Nhiều vùng giải phóng được mở rộng. ở những nơi này đã xuất hiện lực lượng “thanh niên bảo vệ vùng giải phóng” được trang bị vũ khí vừa làm nhiệm vụ đánh địch vừa đảm bảo an ninh trật tự cho nhân dân. Tổ chức Đoàn ở nhiều địa phương được củng cố và phát triển. ở Nam Bộ đến tháng 12-1974 chỉ còn từ 18-20% ấp “trắng” chưa có đoàn viên (2.000 ấp trong tổng số 11.000 ấp). Tây Nam Bộ có 2.025 ấp thì 1.490 ấp có tổ chức Đoàn, chiếm 73%. Trung Nam Bộ, trong 479 xã, có 276 xã có tổ chức Đoàn xã, 96 xã có chi đoàn và đoàn viên, 107 xã còn “trắng” cơ sở Đoàn. Đợt phát triển đoàn viên nhân ngày Đoàn được mang tên Bác Hồ, Nam Bộ có thêm 10.000 đoàn viên mới (không kể số đoàn viên trong lực lượng vũ trang), nâng tổng số đoàn viên năm 1974 lên 42.000.
Các cơ sở Đoàn có nhiều hoạt động thiết thực chuẩn bị đón nhận thời cơ chiến lược. Đáng chú ý là phong trào tòng quân, đi dân công phục vụ chiến trường diễn ra sôi nổi ở khắp các địa phương. Cuối năm 1973, riêng Củ Chi đã có trên 3.000 thanh niên tòng quân. ở Mỹ Tho- Gò Công, những ngày cao điểm có từ 3.000 đến 5.000 lượt thanh niên tham gia phục vụ chiến đấu. Riêng tháng 4-1975, có trên 40.000 lượt thanh niên trong tỉnh đi dân công phục vụ trên các mặt trận.
Ở nhiều nơi, phòng vệ dân sự của địch hầu hết bị rã, chỉ còn lại vùng yếu, thị xã, thị trấn, song thường xuyên cũng bị đánh phá , hiệu lực hoạt động không đáng kể, kể cả lực lượng phòng vệ xung kích. Lợi dụng tình hình kẻ địch đang hoang mang ta bố trí một số thanh niên nòng cốt và đoàn viên vào trong tổ chức phòng vệ của chúng chờ thời cơ hành động. Thị Đoàn Cai Lậy đã đưa được 15 đoàn viên vào tổ chức phòng vệ dân sự của địch. Chính lực lượng này trong dịp 30 tháng 4 năm 1975 đã tước súng và giải tán trên 100 phòng vệ dân sự, thu gần 70 súng, khi lực lượng ta chưa kịp vào tiếp quản thị trấn.
*
* *
Nắm vững thời cơ, thực hiện quyết tâm của Bộ Chính trị BCH Trung ương Đảng, 2 giờ sáng ngày 10 tháng 3 năm 1975, các chiến sĩ ta đã nổ súng đánh chiếm Buôn Ma Thuột, mở đầu cuộc Tổng tiến công và nổi dậy mùa Xuân 1975. Nhiều chiến sĩ trẻ lần đầu ra trận đã ngoan cường cùng đồng đội đánh chiếm từng mục tiêu, chặn đánh từng đoàn xe địch. Bằng 2 phát đạn B40 chiến sĩ trẻ Triệu Kim Thành đã bắn cháy 2 xe M113. Các chiến sĩ trẻ Thắng, Hoà, Nguyên cũng dùng súng M72 lấy được của địch, bắn gục từng chiếc M113 đi đầu. Bọn địch hoang mang bỏ chạy. Trận địa được giữ vững.
Ngay từ giờ phút đầu của cuộc tiến công, đồng bào thị xã Buôn Ma Thuột, đặc biệt là anh chị em thanh niên các dân tộc, được sự hướng dẫn của các cơ sở cách mạng, đã nổi dậy giành quyền làm chủ, giúp sức đắc lực bộ đội truy quét địch, tiếp đạn, tải thương, phát hiện kho tàng và nơi ẩn náu của địch. Nhiều tổ thanh niên vũ trang đã phối hợp cùng bộ đội truy kích, gọi hàng hàng trăm tên giặc, bắt hàng chục tên ác ôn đầu sỏ.
Cùng với đòn tiến công chiến lược ở Buôn Ma Thuộc, thực hiện chỉ thị của Bộ Chính trị và Quân ủy Trung ương, các lực lượng vũ trang của ta tích cực bao vây Plâycu, tháo chạy khỏi Tây Nguyên. Quyết tâm không cho chúng chạy thoát, các chiến sĩ ta động viên nhau: “Đi nhanh cho đến, đánh nhanh cho thắng”. Phối hợp chặn đánh địch còn có những người con của núi rừng Tây Nguyên, như đội du kích của anh hùng Pui Thu, từng diệt xe bọc thép địch trên đường, bắn rơi máy bay, giải phóng một lúc 13 ấp. Và Y Len, một cô gái người dân tộc 19 tuổi, chỉ huy một đại đội vận tải, trong điều kiện nào cũng có mặt cõng trên vai hàng trăm kilôgam hàng. Trước khi đi chiến đấu, Y Len được mẹ trao cho một chiếc gùi và một ống nứa trong có đựng hình Bác Hồ, kỷ niệm của người cha thân yêu để lại. Y Len luôn mang theo hình ảnh Bác Hồ bên mình khi đi làm nhiệm vụ, với một tâm niệm: “Đi cách mạng để đền ơn Bác Hồ”.

Bằng một cố gắng phi thường, thanh niên cùng quân và dân ta đã chốt chặt con đường tháo chạy của địch và đã tạo ra bước ngoặt của cuộc chiến.
Khi mặt trận Tây Nguyên nổ súng thì ở Trị-Thiên-Huế và Quảng Nam-Đà Nẵng nhiều hoạt động phối hợp cũng được mở ra. Các chiến sĩ trong các đơn vị bộ đội địa phương, cùng với hơn 100 đội công tác vũ trang được tuyển chọn trong những cán bộ, đoàn viên, thanh niên ưu tú, đã thọc xuống các vùng sâu, vừa chuẩn bị chiến trường, vừa mở cuộc tiến công từ trong lòng địch, làm cho địch rất hoang mang. Ngày 19-3-1975, chính các lực lượng vũ trang địa phương và các đội vũ trang công tác này đã đón đúng thời cơ, táo bạo tổ chức cuộc tiến công giải phóng thị xã Quảng Trị, và sau đó giải phóng toàn bộ tỉnh Quảng Trị.
Tuổi trẻ thành phố Huế dưới sự lãnh đạo trực tiếp của thành ủy, đã khẩn trương chuẩn bị cho cuộc nổi dậy. Nhiều mũi công tác đã luồn sâu vào các khu dân cư phát động quần chúng. Nhiều đơn vị tự vệ thanh niên, sinh viên, học sinh giải phóng đã được cấp tốc thành lập. Đúng vào ngày kỷ niệm Hai Bà Trưng, đoàn công tác xã hội nữ sinh viên liên khoa Huế (một tổ chức hợp pháp được thành lập từ năm 1973) đã tổ chức một cuộc mít tinh lớn ở sân trường đại học sư phạm, với lời kêu gọi thiết tha: “Thành phố này mãi mãi là của chúng ta!”. Cùng thời gian đó, theo lệnh của thành ủy, một đơn vị tự vệ của sinh viên bí mật đến chốt tại trụ sở “sinh viên vụ” số 15 Phan Đình Phùng, và sau đó, 3 tổ tự vệ khác đến chốt ở 3 ngôi nhà cao tầng để giữ 3 cây cầu bắc qua sông An Cựu. Khi bộ đội chủ lực chọc thủng tuyến phòng thủ Mỹ Chánh, đập nát tuyến phòng thủ Phú Bài, cắt đứt đường bộ và đường biển ở cửa Thuận An, nhiều tổ tự vệ thuộc các đơn vị của Thành Đoàn Huế đã cải trang mặc áo lính ngụy, mang súng M16 bắt đầu xuất hiện kiểm soát những nơi xung yếu trong thành phố, chờ thời cơ phối hợp với bộ đội chủ lực nổi dậy đánh chiếm thành phố.
Thường vụ thành ủy Huế chỉ thị cho Thành Đoàn thanh niên triển khai toàn bộ lực lượng cùng nhân dân chuẩn bị sẵn sàng. Thành Đoàn phát lời kêu gọi các binh sĩ trẻ trong quân đội ngụy: “Con đường thoát của các bạn không phải là Đà Nẵng hay Sài Gòn mà là con đường về với đồng bào và cách mạng. Hãy nhận rõ thời cơ ngàn năm có một quay súng lập công chuộc tội!”. Truyền đơn được in ngay, tung vào những nơi có đông binh sĩ ngụy tụ tập.
Cuộc chiến đấu giải phóng thành phố Huế đặc biệt diễn ra ác liệt ở sân bay Đồng Tâm. Bọn địch ngoan cố co cụm lại chống cự. Từ 3 hướng, xe tăng cùng bộ binh quân giải phóng áp sát. Vũ Văn Mai dẫn đầu mũi tiến công của phân đội 1, cho xe mình vọt lên, gặp một cụm xe tăng M48 của địch án ngự, Mai ra lệnh dùng đạn xuyên tiêu diệt ngay một chiếc. Hầu như cùng lúc xe tăng ta đều nhả đạn,4 xe địch bốc cháy. Thi đua với các chiến sĩ xe tăng, một mũi đột kích của bộ binh, toàn các chiến sĩ trẻ, đã diệt gọn một tốp xe tăng địch khi chúng tìm đường tháo chạy.
Trong khi ở quân khu 5 nhận được chỉ thị của Quân ủy Trung ương và Bộ Tổng tư lệnh các lực lượng vũ trang giải phóng đã đồng loạt mở cuộc tấn công về hướng Bắc nhằm mục tiêu giải phóng Đà Nẵng, thành phố lớn thứ hai ở miền Nam mà quân địch đang co cụm cố sức chống đỡ.
Phối hợp với các cánh quân từ ngoài đánh vào, Đảng bộ Quảng Nam-Đà Nẵng đã khẩn trương chuẩn bị tổ chức lực lượng nổi dậy. Hàng trăm cán bộ, đoàn viên thanh niên đã được bố trí luồn sâu vào sau lưng địch, móc nối với lực lượng bí mật tại chỗ trong thành phố, đặc biệt là các cơ sở thanh niên trong các trường học, xưởng máy. ở nhà máy điện Liên Trì, thanh niên đã cùng với các công nhân lớn tuổi tổ chức thành đội ngũ, làm việc liên tục 12 giờ một ngày, với khẩu hiệu: “bám nhà máy duy trì sản xuất phục vụ nhân dân, đón chờ cách mạng”. Nhiều đơn vị tự vệ đã được bí mật thành lập, trang bị ngay bằng các vũ khí lấy được của địch.
Để làm tan rã tinh thần binh lính địch đang hoang mang cực độ, nhất là bọn tàn binh từ Huế, Quảng Trị và các nơi khác chạy về, đoàn viên và thanh niên ở các cơ sở đã tổ chức thành nhiều nhóm công tác, đi tuyên truyền, kêu gọi lính ngụy bỏ ngũ về nhà. 3.200 lính mới ở căn cứ Hoà Cầm, đã nổi dậy đấu tranh quyết liệt với bọn chỉ huy, phá bỏ căn cứ, chạy sang hàng ngũ cách mạng. Khi những quả đạn pháo lớn của quân giải phóng nã vào sân bay Đà Nẵng, căn cứ Hoà Khánh, nơi đóng Bộ tư lệnh quân đoàn 3 ngụy, cảng Sơn Trà… hàng ngàn người bị địch bắt giam ở nhà lao Non Nước đã nổi dậy diệt ác, phá nhà lao.
Ngày 26-3-1975, sư đoàn 2, quân khu V, do Anh hùng Nguyễn Chơn chỉ huy, chọc một mũi sắc nhọn giải phóng Tiên Phước, Phước Lâm rồi Tam Kỳ và tiến đánh vào phía Nam thành phố Đà Nẵng. Ngày hôm sau từ phía Bắc, đoàn Thành Nam vừa góp phần tiêu diệt địch ở quận lỵ Phú Lộc, đã nhanh chóng vượt qua đèo Hải Vân, diệt căn cứ chốt chặn của địch ở Lăng Cô, sau đó phối hợp với một đơn vị xe tăng tiến vào từng hốc đá dọc bán đảo ngoan cố chống lại bộ binh và xe tăng của ta. Một tổ chiến đấu của đại đội 3 đoàn Ba Gia do Hoàng Xuân Công dẫn đầu đã xông ra giữa cầu Trịnh Minh Thế, lợi dụng từng thanh dầm đánh trả địch. Công bị đạn địch xuyên thủng bàn tay. Anh tự băng bó lấy và tiếp tục áp sát địch. Cùng lúc xe tăng ta vượt qua cầu. Bọn địch hốt hoảng xô nhau chạy. Cả bọn nhân viên kỹ thuật trên các trạm rađa của không quân và hải quân ngụy trên đỉnh núi Sơn Trà đang điều khiển máy bay lên xuống cũng hốt hoảng bỏ cả hồ sơ, tài liệu chạy tháo thân.
Sau 30 giờ chiến đấu quyết liệt, kể từ lúc mở cuộc tiến công vào thành phố, các lực lượng vũ trang giải phóng đã cùng thanh niên và nhân dân Đà Nẵng tiêu diệt và làm tan rã 100.000 quân ngụy, giải phóng hoàn toàn Đà Nẵng - một căn cứ liên hợp mạnh của địch.
Ngày 25-3-1975, sau những chiến thắng dồn dập của quân và dân ta, tại Thủ đô Hà Nội, Bộ Chính trị Trung ương Đảng đã họp phiên lịch sử, khẳng định “thời cơ chiến lược mới đã đến, ta có điều kiện hoàn thành sớm quyết tâm giải phóng miền Nam”. Bộ Chính trị chủ trương tập trung nhanh nhất lực lượng, binh khí kỹ thuật và vật chất, giải phóng Sài Gòn trước mùa mưa.
Toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ở cả 2 miền Nam - Bắc quyết biến quyết tâm của Bộ Chính trị Trung ương Đảng thành hiện thực, giành thắng lợi cuối cùng. Hàng chục vạn đoàn viên và thanh niên, kể cả những thanh niên ở vùng mới giải phóng, xung phong gia nhập quân đội, góp phần xây dựng những đơn vị mới, kịp thời bổ sung cho chiến trường.
Các tỉnh ở hậu phương lớn miền Bắc phần lớn đều được giao chỉ tiêu tuyển quân gấp 2 lần những năm trước. Nhưng ngay trong đợt giao quân đầu năm tất cả các tỉnh đều hoàn thành chỉ tiêu giao quân cả năm. Nhiều thanh niên học sinh ở Hà Nội và ở nhiều địa phương khác đã tạm ngừng việc học tập để kịp lên đường chiến đấu.
Ở Tây Ninh, tất cả thanh niên khối cơ quan, đoàn thể tỉnh, huyện đều tình nguyện gia nhập lực lượng vũ trang. Chỉ trong 20 ngày, từ 4-4 đến 24-4-1975 đã có trên 3.000 thanh niên nhập ngũ, biên chế thành 9 tiểu đoàn mới (trong đó có 2 đại hội thanh niên tín đồ Cao Đài). Lực lượng tỉnh lúc này có 12 tiểu đoàn và nhiều đại đội độc lập ở các huyện. ở các xã lực lượng du kích đều có từ trung đội đến đại đội, đã tự lực giải phóng quê hương.
Tại miền Tây Nam Bộ, khu Đoàn đã huy động 30 ủy viên Ban Chấp hành và cán bộ chủ chốt xuống tăng cường cho thành phố Cần Thơ và các tỉnh Rạch Giá, Cà Mau, Bạc Liêu, Sóc Trăng, Trà Vinh, Long Châu Hà. Các tỉnh đã huy động hàng trăm cán bộ Tỉnh Đoàn tăng cường xuống các huyện. Hàng trăm cán bộ huyện Đoàn được tăng cường xuống các xã, phát động thanh niên tòng quân và nổi dậy. Chỉ hơn 10 ngày, toàn khu đã có 8.311 thanh niên tòng quân, 286 thanh niên được bổ sung cho chủ lực khu, 3.570 đoàn viên, thanh niên tham gia bộ đội tỉnh, số còn lại tham gia chủ lực huyện và lực lượng an ninh vũ trang.
ở Mỹ Tho - Gò Công, Đoàn thanh niên đã khẩn trương phân công hầu hết cán bộ đi về cơ sở chỉ đạo phong trào. Các tổ chức Đoàn ở cơ sở được kiện toàn, khẩn trương xây dựng lực lượng không lộ, xây dựng địa bàn bám trụ, tạo điều kiện để các lực lượng cách mạng đứng chân, hỗ trợ quần chúng nổi dậy giải phóng thị xã, thị trấn.
Trên các nẻo đường ra trận, tuổi trẻ đã sống những ngày sôi động. “Thần tốc, táo bạo, bất ngờ, chắc thắng”. Quân đi như nước chảy, xe chạy gần như chỉ có một chiều: tiến về phía Nam.
Ngày 14-4-1975, cuộc phòng thủ tiền tiêu của địch ở Phan Rang bị tiến công. Suốt 2 ngày đêm ròng rã, ta và địch giành nhau từng vị trí, các chiến sĩ trẻ, có người chỉ mới vừa tròn một tháng tuổi quân, đã nêu cao tinh thần chiến đấu dũng cảm, ngoan cường, một mình xông lên tiêu diệt hoả điểm địch, tạo điều kiện cho đồng đội đánh bật địch ra khỏi từng ổ đề kháng.
Cùng ngày 14 tháng 4, Bộ Chính Trị Trung ương Đảng đồng ý chiến dịch giải phóng Sài Gòn lấy tên là Chiến dịch Hồ Chí Minh.
Sài Gòn - Gia Định là nơi tập trung cơ quan đầu não của ngụy quân, ngụy quyền, các kho tàng và căn cứ hậu cần quan trọng, trung tâm chính trị, kinh tế, là sào huyệt cuối cùng của địch.
Sài Gòn - Gia Định cũng là một thành phố lớn với 3,5 triệu dân, có truyền thống đấu tranh cách mạng hết sức kiên cường, nơi đã chứng kiến sự tích oanh liệt của những anh hùng trẻ tuổi có sức cổ vũ hàng triệu người đứng lên, như Lý Tự Trọng, Trần Văn Ơn, Nguyễn Văn Trỗi, Quách Thị Trang, Nguyễn Thái Bình,v.v…

Trong những ngày tháng 4-1975, dưới sự lãnh đạo trực tiếp của Đảng, tuổi trẻ thành phố Sài Gòn - Gia Định tranh thủ từng giờ từng phút tổ chức lực lượng và triển khai kế hoạch chiến đấu, phối hợp chặt chẽ trong và ngoài. Các đơn vị đặc công của mặt trận Sài Gòn, các chiến sĩ biệt động của Thành Đoàn, được bố trí theo thế trận. Ngoài 4 tiểu đoàn được tăng cường ở các quận ngoại thành, ở nội thành có 60 tổ biệt động mới với hơn 300 thanh niên vũ trang ém sẵn ở những vị trí xung yếu.
Thành Đoàn thanh niên thành phố gấp rút tổ chức lực lượng cán bộ, đoàn viên và quần chúng cách mạng ở từng vùng, phụ trách những công việc cần kíp như hướng dẫn quần chúng nổi dậy làm chủ đường phố, chiếm lĩnh các cơ quan quan trọng của địch khi bộ đội chủ lực chưa kịp đến. Thành Đoàn chia làm 2 bộ phận: bộ phận phụ trách phong trào công khai và chỉ đạo 5 điểm khởi nghĩa ở nội thành là Bàn Cờ - Vườn Chuối, Gia Định, Phú Nhuận, Tân Phú - Bảy Hiền, Khánh Hội - Vĩnh Hội. Một bộ phận tăng cường cho các quận, huyện vận động quần chúng tổng công kích, tổng khởi nghĩa. Thành Đoàn còn tổ chức những trung đội tự vệ có vũ trang, triển khai ở nhiều vị trí then chốt, phân công đoàn viên, thanh niên sẵn sàng hướng dẫn các mũi tiến công của quân giải phóng trên nhiều hướng.
Sau khi chọc thủng tuyến phòng thủ của địch ở Xuân Lộc - Long Khánh và những tuyến phòng thủ khác quanh Sài Gòn, từ 5 hướng, 5 quân đoàn chủ lực tinh nhuệ, cùng các lực lượng vũ trang khác mở cuộc tổng công kích vào thành phố. Đến bước đường cùng, kẻ địch càng liều chết chống cự ở nhiều vị trí then chốt trước cửa ngõ Sài Gòn. Nhiều cuộc đấu tăng, đấu pháo đã diễn ra kịch liệt ở Cầu Bông, cầu Bình Lợi, tiến sát tới cầu Bình Triệu thì gặp ngay đoàn xe tăng gần 100 chiếc của địch tiến về phía cầu. Chúng dàn thành một tuyến dày đặc, hòng phá cầu, cản bước tiến của quân ta. Rất bình tĩnh, các chiến sĩ trẻ đoàn BK 17 theo lệnh chỉ huy chọn phương án táo bạo, áp đảo kẻ thù, xông thẳng vào đội hình xe tăng địch dùng đạn xuyên và B41 bắn gục ngay 3 chiếc tăng của chúng và tràn sang cầu, tung hoành giữa đội hình đang rối loạn của chúng.
Ở Cầu Bông, địch sử dụng những xe tăng M48, M41, M113, tháo chạy từ Đồng Dù, Hóc Môn, Củ Chi về co cụm lại thành từng cụm chiến đấu. Phía trước, chúng cho xe GMC nằm ngang ra giữa đường tạo thành vật cản. Đang đà tiến, Trung đoàn phó Tô Quốc Trịnh, một cán bộ chỉ huy trẻ, mới 28 tuổi đời, không do dự, cùng tiểu đoàn trưởng xe tăng quyết định diệt địch trong hành tiến. Các chiến sĩ bộ binh cũng được điều tới, dùng B40, B41 diệt từng xe tăng địch. Kẻ địch không chịu nổi đòn tiến công, bỏ cả xe tháo chạy.
Từ ngày 29 tháng 4, các mũi tiến công của 15 sư đoàn quân giải phóng đồng loạt tiến vào nội thành. Cả Sài Gòn - Gia Định chìm ngập trong bão táp cách mạng. 10 giờ sáng ngày 30 tháng 4, đoàn xe 7 chiếc của tiểu đoàn 7, trung đoàn 66, đoàn 304 tiến qua cầu Sài Gòn thẳng hướng về phía dinh Độc Lập (nay là Hội trường Thống Nhất), khi tân nội các của ngụy quyền Sài Gòn đang chuẩn bị làm lễ ra mắt. Sau khi xe tăng 390 do chính trị viên Vũ Đăng Toàn chỉ huy và trung sĩ Nguyễn Văn Tập lái húc đổ cánh cổng chính rồi tiến thẳng vào trong sân, Đại đội trưởng Bùi Quang Thận từ xe sau (843) vọt lên nhanh chóng cắm lá cờ cách mạng lên nóc dinh Độc Lập, báo hiệu giờ cáo chung của chế độ ngụy quyền tay sai Mỹ.
Ở những mũi tiến công khác, xe tăng và bộ binh được sự hướng dẫn của các chiến sĩ biệt động và quần chúng nổi dậy, nhanh chóng tiến vào thành phố, đánh chiếm các mục tiêu quan trọng như Bộ tổng tham mưu ngụy, Tổng nha cảnh sát… Các mũi tiến công của Thành Đoàn đón đúng thời cơ nhanh chóng tiếp quản trụ sở Tổng hội sinh viên ở số 4 Duy Tân.
Trong khi đó cuộc chiến đấu ở sân bay Tân Sơn Nhất vẫn diễn ra quyết liệt ngay cả khi Dương Văn Minh, Tổng thống ngụy quyền Sài Gòn đã tuyên bố đầu hàng không điều kiện. Với quyết tâm: “Ghìm chúng lại đánh cho đứa ở mặt đất không dám cất cánh, đứa đang bay trên trời phải tan xác”. Các chiến sĩ trẻ đoàn Trung Dũng từng quét địch ở Cầu Bông, ở ngã tư Bà Quẹo suốt 48 tiếng đồng hồ không kịp ăn cơm, không kịp uống nước, nhiều chiến sĩ bị mất tiếng, nhưng khi được điều đến đánh chiếm sân bay không một ai chịu rời trận địa. Nhiều chiến sĩ đã ngã xuống ngay trong giờ phút thắng lợi hoàn toàn. Đại đội trưởng Nguyễn Văn, rồi Đại đội phó Thọ dẫn tổ mũi nhọn xông lên áp sát hàng rào. Địch ngoan cố chống cự, đạn bắn ra như xối. Lá cờ cách mạng trên tay Quí bị đạn xuyên thủng thêm mấy chỗ. Nhưng 2 tay súng Lang và Hậu đã lọt được vào hàng rào đang xả AK về phía địch. Lợi dụng lúc bọn chúng đang hoang mang khi nghe tướng Minh tuyên bố đầu hàng, và trong những loạt đạn bắn phá dữ dội của pháo binh, Tiểu đoàn trưởng tiểu đoàn 5 Nguyễn Thiết Kế dẫn đầu đơn vị xông vào phối hợp với 2 tay súng Lang và Hậu, quét địch ra khỏi những hang ổ cuối cùng.
11 giờ 30 phút dinh “Độc Lập” của ngụy quyền Sài Gòn trở thành hợp điểm của các cánh quân ta tiến vào giải phóng Sài Gòn, lá cờ cách mạng lộng gió tung bay trên nóc “phủ Tổng thống” ngụy. Theo dõi từng giây, từng phút cuộc tiến quân lịch sử của quân ta vào giải phóng Sài Gòn, cả Hà Nội, cả đất nước đổ ra đường, đốt pháo, tung hoa vẫy cờ trong khí thế tưng bừng của ngày hội lớn, miệng hát vang bài “Như có Bác Hồ trong ngày vui đại thắng”.
Đoàn ta và tuổi trẻ cả nước đã đi qua những năm tháng quyết liệt, đã lập nên bao kỳ tích anh hùng, thể hiện nổi bật phẩm chất của cả một thế hệ có giác ngộ lý tưởng cách mạng sâu sắc, dám chấp nhận gian khổ, ác liệt, sẵn sàng xả thân vì nghĩa lớn.
Được Đảng quang vinh và Bác Hồ vĩ đại dày công giáo dục và rèn luyện, thế hệ thanh niên chống Mỹ đã không ngừng nâng mình lên ngang tầm nhiệm vụ lịch sử để dù phải đương đầu với một tên đế quốc đầu sỏ, có tiềm lực kinh tế, quốc phòng mạnh, có nền khoa học kỹ thuật chiến tranh hiện đại vẫn chiến đấu và chiến thắng hết sức oanh liệt, không chỉ bằng lòng dũng cảm hy sinh mà còn bằng cả tài trí thông minh sáng tạo của Đảng ta, nhân dân ta.
Tạo dựng được cả một thế hệ đầy hào khí, làm nên sự nghiệp vẻ vang là thành quả đáng tự hào và cũng là bài học vô cùng sinh động về công tác giáo dục rèn luyện cũng như tổ chức, động viên, khơi dậy những tiềm năng vốn có, đưa tuổi trẻ đi vào thực tiễn hành động cách mạng ở những mũi nhọn của cuộc sống, gắn liền vận mệnh của tuổi trẻ với vận mệnh của dân tộc trong những điều kiện thử thách sống còn. Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã vận dụng một cách sáng tạo học thuyết cách mạng của Mác và Lê nin để ngay trong hoàn cảnh chiến tranh ác liệt vẫn tiếp tục đào luyện nên thế hệ thanh niên mới đủ năng lực và phẩm chất kế tục một cách trung thành và xuất sắc sự nghiệp của Đảng và của dân tộc.
Mặt khác chúng ta cũng đã phát động liên tục các phong trào quần chúng sâu rộng, có sức sống trong nhiều năm, tiêu biểu là các phong trào “Ba sẵn sàng” và “Năm xung phong”, đáp ứng nhiệt huyết của đoàn viên, thanh niên đang khát khao được cống hiến sức lực và trí tuệ cho nhân dân và cho đất nước. Cả một nghệ thuật vận động quần chúng đã được nâng lên ở tầm cao trong việc tạo ra động lực tinh thần và từ đó biến thành sức mạnh vật chất để làm nên chiến thắng.
Dưới ngọn cờ của Đảng, Đoàn TNCS Hồ Chí Minh đã có những cống hiến xuất sắc trong quá trình tổ chức, động viên một lực lượng to lớn bao gồm hàng triệu nam nữ thanh niên vươn lên hàng đầu chiến đấu cho lý tưởng cao đẹp là độc lập, tự do, thống nhất và chủ nghĩa xã hội. Tổ chức Đoàn đã trưởng thành về mọi mặt xứng đáng là đội dự bị tin cậy của Đảng, đội tiền phong chiến đấu của tuổi trẻ Việt Nam, càng vững tin đi tới cùng sự nghiệp Đảng và Bác Hồ đã lựa chọn.

Hậu quả của cuộc chiến tranh ở Việt Nam là vô cùng nặng nề. Đế quốc Mỹ đã ném xuống đất nước ta 6 triệu tấn bom đạn, gấp 4 lần tổng số bom Mỹ đã ném xuống tất cả các chiến trường trong Đại chiến thế giới lần thứ hai. Hơn 1.500 thành phố, thị xã, thị trấn, điểm tập trung dân cư bị huỷ diệt; trên 3.000 thành phố, thị xã, thị trấn, làng mạc bị thiệt hại nặng; hàng triệu người mang thương tật, mất khả năng lao động; hàng triệu người mất nhà cửa, tài sản. Đế quốc Mỹ đã rải hơn 100.000 tấn chất độc hóa học xuống 13.000 km2 rừng, 70% diện tích trồng dừa, 60% diện tích trồng cao su, 110.000 hécta trồng phi lao và 150.000 hécta rừng đước bảo hộ ven biển. Những chất độc hoá học đã tàn phá môi trường sinh thái, hủy hoại sức khoẻ con người và những hậu quả nặng nề của nó gây ra đối với môi trường và con người còn tiếp tục kéo dài hàng vài chục năm sau.
Nền kinh tế của miền Nam Việt Nam để lại là nền kinh tế què quặt, phục vụ chiến tranh và phụ thuộc vào viện trợ Mỹ. Theo số liệu của ngụy quyền Sài Gòn, năm 1973, riêng ở Sài Gòn đã có tới 300 nghìn người thất nghiệp, 500 nghìn người bán thất nghiệp. Sau ngày giải phóng, số người thất nghiệp ở miền Nam lên tới trên một triệu người. ở miền Bắc, cuộc chiến tranh phá hoại của giặc Mỹ cũng đã gây ra những tổn thất to lớn về kinh tế; đặc biệt, hệ thống giao thông vận tải và các cơ sở kinh tế quan trọng bị phá hoại nặng nề.
Hậu quả về mặt xã hội của cuộc chiến tranh cũng hết sức to lớn. Tệ nạn xã hội ở miền Nam với trên 500 nghìn gái mại dâm, 300 nghìn lưu manh, trộm cắp, du đãng, nạn nghiện hút ma túy… đã làm băng hoại thuần phong mỹ tục, đạo đức của một bộ phận lớp trẻ. Ngoài ra, trong cuộc chiến đấu chống Mỹ, hàng triệu liệt sỹ, thương binh; hàng triệu nạn nhân chiến tranh; hàng chục nghìn người mất tích…, để lại những tổn thất không gì bù đắp được.
Với tinh thần phấn khởi và tin tưởng, toàn thể nhân dân Việt Nam phát huy cao độ chủ nghĩa anh hùng cách mạng trong chiến đấu nỗ lực hàn gắn vết thương chiến tranh, ra sức khôi phục và phát triển kinh tế, tiến hành cải tạo XHCN ở các tỉnh mới giải phóng và xây dựng chủ nghĩa xã hội trên phạm vi cả nước. Vượt qua những khó khăn chồng chất do hậu quả chiến tranh, nhân dân ta đã phấn đấu hết sức kiên cường thực hiện Kế hoạch 5 năm lần thứ hai và đã đạt được những kết quả to lớn về các mặt ổn định xã hội, phát triển kinh tế, văn hoá, giáo dục.
Lo sợ trước sự lớn mạnh của nước Cộng hoà XHCN Việt Nam, các thế lực đế quốc và phản động quốc tế ra sức phá hoại công cuộc hoà bình xây dựng đất nước của nhân dân ta. Chúng thực hiện cấm vận, bao vây kinh tế và gây ra hai cuộc chiến tranh biên giới phía Tây Nam và biên giới phía Bắc. Tình hình quốc tế cũng có diễn biến không thuận lợi, Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa gặp khó khăn trong phát triển kinh tế, viện trợ bên ngoài đối với nước ta giảm sút. Cuối những năm 70, thời tiết thay đổi bất thường, thiên tai xảy ra liên tiếp ở nhiều nơi gây ra lụt lội, mất mùa. Những sai lầm, thiếu sót chủ quan trong quản lý kinh tế, xã hội đã làm tăng thêm những khó khăn khách quan vốn có.
Trong bối cảnh đó, Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ V của Đảng đã đánh giá đúng những thành tích to lớn mà nhân dân ta đã đạt được, vạch ra những vấn đề gay gắt trong tình hình kinh tế xã hội và chỉ ra các thiếu sót trong việc tổ chức thực hiện đường lối. Đồng thời xác định nhiệm vụ chiến lược của cách mạng Việt Nam, nội dung, bước đi ban đầu trong thời kỳ quá độ tiến lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta và đề ra phương hướng, nhiệm vụ và những mục tiêu chủ yếu về kinh tế - xã hội trong 5 năm 1981-1985 và những năm 80. Với sức mạnh mới của cả nước thống nhất, toàn Đảng, toàn dân ta đã tập trung trí tuệ, sức lực để vượt qua khó khăn, ra sức phấn đấu, sáng tạo thực hiện những mục tiêu kinh tế - xã hội do Đại hội V đề ra, đưa đất nước tiến lên.
Cùng với toàn thể nhân dân, thế hệ trẻ Việt Nam, thông qua các phong trào hành động cách mạng sôi nổi, đã tiếp tục phát huy vai trò xung kích, hăng hái tham gia xây dựng đất nước và kiên cường bảo vệ Tổ quốc Xã hội chủ nghĩa thống nhất
Thống nhất tổ chức Đoàn trong cả nước. Hăng hái tham gia phát triển kinh tế - xã hội.
Ngay sau ngày miền Nam được hoàn toàn giải phóng, nhằm thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, Ban Bí thư Trung ương Đoàn TNLĐ Hồ Chí Minh đã mở đợt tuyên truyền và giáo dục rộng rãi trong đoàn viên, thanh niên về thắng lợi lịch sử vĩ đại của dân tộc, về vai trò, trách nhiệm của thế hệ trẻ trong tình hình mới và đề ra 5 mũi công tác trước mắt của Đoàn và phong trào thanh niên cả nước là:
- Tổ chức một đợt tuyên truyền rầm rộ mừng Việt Nam toàn thắng, nhớ ơn Bác Hồ.
- Phát động phong trào thanh niên, thiếu niên múa hát mừng Việt Nam toàn thắng.
- Xây dựng nếp sống mới.
- Vận động phong trào quyên góp “Hai triệu cuốn sách tặng thanh niên, thiếu niên Việt Nam anh hùng”.
- Đẩy mạnh phong trào thi đua trên tất cả các lĩnh vực hoạt động của Đoàn.
Năm mũi công tác trên được tuổi trẻ cả nước hưởng ứng mạnh mẽ với nhiều hình thức hoạt động phong phú, sáng tạo, thu hút đông đảo đoàn viên, thanh, thiếu niên tham gia.
Ở các tỉnh phía Nam, trong khí thế phấn khởi chung, tuổi trẻ các địa phương đã hăng hái đi đầu trong việc thực hiện những nhiệm vụ mới ngay sau những ngày quê hương được giải phóng.
Đoàn viên, thanh niên đã tham gia truy lùng tàn binh địch, giữ gìn trật tự an ninh. Tổ chức Đoàn ở các địa phương đã nhanh chóng tập hợp các tầng lớp thanh niên tham gia các đội Thanh niên Xung kích làm nhiệm vụ giữ gìn an ninh, trật tự xã hội. Riêng ở Sài Gòn đã có 1.500 đội viên thanh niên xung kích tập trung do Thành Đoàn trực tiếp chỉ đạo và hàng chục nghìn thanh niên xung kích ở các quận huyện. ở Mỹ Tho, Thành Đoàn đã tổ chức mít tinh ngay sáng 1-5-1975 thu hút trên 3.000 thanh niên tham dự và sau cuộc mít tinh đã triển khai hàng trăm đội thanh niên xung kích tham gia truy quét tàn quân địch, bảo vệ trật tự trị an, xoá bỏ văn hoá phẩm đồi trụy. Lực lượng thanh niên xung kích còn tham gia tiếp nhận binh lính, sĩ quan ngụy đến trình diện, thu gom súng đạn và các loại quân trang, quân dụng. Lực lượng thanh niên xung kích đã có vai trò đắc lực trong việc truy quét tàn quân địch, bảo vệ trật tự, trị an và tham gia xây dựng chính quyền cách mạng.
Các cấp bộ Đoàn đã vận động, tổ chức cho thanh niên đi phục hoá, khai hoang, xây dựng các công trình thủy lợi, góp phần khôi phục sản xuất, chuyển dần những người chưa có việc làm đi vào lao động sản xuất, giải quyết nạn thất nghiệp. ở Sài Gòn và các đô thị, tổ chức Đoàn đã vận động thanh niên, dấy lên phong trào thanh niên tình nguyện cùng gia đình trở về quê hương sản xuất, tham gia thanh niên xung phong, tham gia các đội thanh niên làm đường, làm nhà, vỡ hoang…
Đoàn đã tổ chức, động viên Đoàn thanh niên đi đầu trong cuộc đấu tranh bài trừ nọc độc văn hoá nô dịch, đồi trụy của chế độ cũ để lại; tham gia xây dựng cuộc sống mới, xây dựng nếp sống mới vui tươi, lành mạnh. Cùng với các ngành văn hoá, an ninh, quân đội, Đoàn liên tiếp tiến hành những đợt tuyên truyền vận động thu hồi các loại sách báo băng nhạc phản động đồi trụy, mở các cửa hàng các điểm bán sách báo cách mạng, tổ chức các hoạt động văn hoá, văn nghệ, tập các bài hát cách mạng, đọc sách báo cách mạng... Những hoạt động này đã góp phần tạo nên một khí thế sôi nổi, vui tươi trong thanh thiếu niên. ở Sài Gòn, Huế, Đà Nẵng, Mỹ Tho, Cần Thơ và các địa phương khác, Đoàn đã tổ chức hàng trăm cuộc nói chuyện, thi tìm hiểu, đọc sách báo cách mạng… được đông đảo thanh, thiếu niên tham gia.
Thông qua các phong trào hành động cách mạng trong sản xuất, bảo vệ trật tự trị an, xây dựng cuộc sống mới và thông qua các hoạt động tuyên truyền, giáo dục, hàng vạn thanh niên đã trở thành hội viên Hội Liên hiệp thanh niên, hàng nghìn thanh niên được kết nạp vào tổ chức Đoàn. Tổ chức Đội Thiếu niên Tiền phong được xây dựng ở các trường học và trên địa bàn dân cư. Nhờ tổ chức Đoàn được phát triển, tổ chức Hội và Đội được mở rộng nên phong trào thanh, thiếu niên miền Nam nhanh chóng lớn mạnh và có những cống hiến xứng đáng.
Ở miền Bắc, hoà chung trong khí thế chiến thắng của cả nước, đoàn viên, thanh niên tiếp tục phát huy vai trò xung kích trong nhiệm vụ khôi phục và đẩy mạnh sản xuất như san lấp hố bom, phục hoá diện tích canh tác trong nông nghiệp, sửa chữa nhà xưởng, thiết bị máy móc bị phá hoại trong chiến tranh, khôi phục lại đường giao thông, cầu cống bị hư hỏng…
Đánh giá phong trào thanh, thiếu niên và công tác Đoàn trong cả nước, Hội nghị lần thứ 21 Ban Chấp hành Trung ương Đoàn Thanh niên Lao động Hồ Chí Minh (khoá III) tháng 12-1975 đã nêu rõ: “Năm 1975, được sự giáo dục của Đảng, của chế độ xã hội chủ nghĩa và của Đoàn, trong không khí sôi sục cách mạng và phẩm chất tốt đẹp của đoàn viên và thanh niên ta đã được phát huy mạnh mẽ, thể hiện rõ rệt trên mặt trận chiến đấu, trong lao động sản xuất, học tập và xây dựng cuộc sống mới.
Các mặt công tác của Đoàn đã có nhiều chuyển biến tốt, góp phần tích cực vào việc thực hiện thắng lợi nhiệm vụ trọng tâm của Đảng và Nhà nước.
Hội nghị lần thứ 21 Ban Chấp hành Trung ương Đoàn phát động trong cả nước cuộc vận động thi đua thực hiện 4 phong trào lớn:
- Phong trào lao động tình nguyện xây dựng Tổ quốc và lao động tình nguyện vượt mức kế hoạch trong khu vực sản xuất.
- Phong trào Quyết thắng trong các lực lượng vũ trang.
- Phong trào học tập trong các tầng lớp thanh niên. Riêng trong các trường học là phong trào thi đua xây dựng tập thể học sinh xã hội chủ nghĩa.
- Phong trào rèn luyện thân thể và thực hiện nếp sống mới.
Ngày 26-3-1976, Lễ kỷ niệm lần thứ 45 ngày thành lập Đoàn đã được tổ chức trọng thể tại Hà Nội. Các đồng chí lãnh đạo cao cấp của Đảng, Nhà nước đã đến dự và phát biểu ý kiến. Nhân dịp này, Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã giử thư đến toàn thể cán bộ, đoàn viên, thanh niên cả nước thể hiện rõ sự tin tưởng vào tinh thần yêu nước, truyền thống cách mạng và quyết tâm phấn đấu, rèn luyện của thế hệ trẻ Việt Nam. Sau khi nêu rõ nhiệm vụ cách mạng cả nước trong giai đoạn mới, Ban Chấp hành Trung ương Đảng kêu gọi: “Toàn thể cán bộ, đoàn viên và thanh niên trong cả nước hãy biến chủ nghĩa anh hùng cách mạng trong kháng chiến thành chủ nghĩa anh hùng cách mạng trong xây dựng và bảo vệ đất nước.
Tổ quốc ta, nhân dân ta và Đảng ta rất tin tưởng ở thanh niên, theo dõi từng bước tiến của thanh niên và chờ đón những thành tích mới của các đồng chí.
Tiếp tục nêu cao truyền thống cách mạng vẻ vang của Đoàn, thế hệ thanh niên Hồ Chí Minh hãy hăng hái tiến lên hàng đầu, ra sức cống hiến nhiều nhất, học tập và rèn luyện tốt nhất để xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa giàu mạnh, viết tiếp những trang sử mới huy hoàng của dân tộc”.
1.200 đại biểu dự lễ kỷ niệm đã thay mặt đoàn viên thanh niên cả nước long trọng hứa với Đảng và dân tộc: “Thực hiện Di chúc thiêng liêng của Bác Hồ kính yêu, mỗi đoàn viên, thanh niên sẽ là một chiến sĩ cách mạng kiên cường không sợ hi sinh, gian khổ, hăng hái tiến lên hàng đầu, ra sức lao động, công tác, học tập và rèn luyện để xây dựng thành công một nước Việt Nam hoà bình, độc lập, thống nhất và xã hội chủ nghĩa”.
Tại Lễ kỷ niệm này, tổ chức Đoàn trong cả nước đã thống nhất mang tên chung là Đoàn Thanh niên Lao động Hồ Chí Minh. Tháng 6-1976, Hội nghị lần thứ 22 Ban Chấp hành Trung ương Đoàn (khoá III) đã quyết định thống nhất sự chỉ đạo của Đoàn trong cả nước. Tháng 9-1976, Đoàn Đại biểu Hội Liên hiệp thanh niên Việt Nam và Đoàn Đại biểu Hội Liên hiệp thanh niên Giải phóng miền Nam Việt Nam đã tổ chức Hội nghị Thống nhất Mặt trận đoàn kết, tập hợp thanh niên trong cả nước, lấy tên là Hội Liên hiệp thanh niên Việt Nam và thông qua Điều lệ mới của Hội.

Việc thống nhất tổ chức, phong trào thanh niên trong cả nước có ý nghĩa lớn lao đối với phong trào thanh niên và công tác Đoàn trong giai đoạn cách mạng mới, có tác dụng to lớn động viên, tổ chức thế hệ trẻ rèn luyện, phấn đấu phát huy vai trò xung kích cách mạng, ra sức cống hiến sức lực, trí tuệ và tài năng để xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa.
Thể theo nguyện vọng của cán bộ, đoàn viên và thanh niên cả nước, Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ IV của Đảng đã quyết định đổi tên Đoàn Thanh niên Lao động Hồ Chí Minh thành Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh. Đại hội Đảng đã đánh giá cao chủ nghĩa anh hùng cách mạng của thế hệ trẻ và những cống hiến xuất sắc của Đoàn và phong trào thanh niên cả nước trong sự nghiệp chống Mỹ cứu nước và xây dựng chủ nghĩa xã hội. Đại hội Đảng chỉ rõ nhiệm vụ của Đoàn và phong trào thanh niên trong giai đoạn mới là: “Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh phải được xây dựng và củng cố vững mạnh về chính trị, tư tưởng và tổ chức, xứng đáng là trường học cộng sản chủ nghĩa của lớp người trẻ tuổi, là cánh tay đắc lực và đội hậu bị tin cậy của Đảng. Đoàn phải giáo dục, rèn luyện thanh niên, một cách toàn diện trong thực tế đấu tranh cách mạng; phát huy những truyền thống tốt đẹp của thanh niên, bồi dưỡng thanh niên cả nước thành những con người mới xã hội chủ nghĩa, có lý tưởng cao đẹp, có khí phách anh hùng “Sống, chiến đấu, lao động và học tập theo gương Bác Hồ vĩ đại”, làm tròn vai trò xung kích trong ba cuộc cách mạng, trong phong trào thi đua lao động sản xuất và bảo vệ Tổ quốc, thành lớp người kế tục trung thành và xuất sắc sự nghiệp cách mạng vẻ vang của Đảng và của dân tộc”.
Việc đổi tên Đoàn thành Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh là sự kiện có ý nghĩa chính trị to lớn đối với tổ chức Đoàn và phong trào thanh niên nước ta. Nó thể hiện sự tin tưởng sâu sắc và quyết tâm của thế hệ trẻ Việt Nam đi theo con đường cách mạng của Đảng, xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa.
Sau Đại hội Đảng lần thứ IV, các cấp bộ Đoàn đã tổ chức cho hàng chục triệu lượt đoàn viên, thanh niên học tập, thảo luận về tình hình, nhiệm vụ của cách mạng trong giai đoạn mới, thấy rõ hơn những thuận lợi và khó khăn của đất nước, nâng cao lòng tự hào và trách nhiệm của tổ chức Đoàn cũng như của mỗi đoàn viên thanh niên đối với việc đổi tên Đoàn và đối với việc thực hiện nhiệm vụ cách mạng.
Trong hai năm 1976-1977, công tác Đoàn và phong trào thanh niên đã đạt được nhiều thành tích đáng kể:
- Phong trào lao động tình nguyện xây dựng Tổ quốc đã phát triển mạnh mẽ. Tại các vùng mới giải phóng, hàng triệu đoàn viên, thanh niên đã xung phong đi xây dựng các vùng kinh tế mới, tham gia tháo gỡ bom mìn, khai hoang, phục hóa, làm thủy lợi, tham gia cải tạo công thương nghiệp tư bản tư doanh, cải tạo nông nghiệp. Đoàn đã kịp thời đề ra “Chương trình hành động cách mạng 10 điểm” của tuổi trẻ cả nước tiến quân vào mặt trận nông nghiệp nhằm động viên thanh niên nông thôn khắc phục hậu quả chiến tranh, vượt qua những khó khăn do thiên tai gây ra. 450 nghìn hécta ruộng đất bị bỏ hoang trong chiến tranh đã được đưa vào sản xuất, 300 nghìn hécta đã được khai hoang. Trong các hợp tác xã nông nghiệp, đoàn viên, thanh niên phấn đấu đảm bảo ngày công, ra sức làm bèo hoa dâu, làm phân bón, làm thủy lợi, phát triển chăn nuôi tập thể và tích cực tham gia quá trình tổ chức lại sản xuất nông nghiệp. Trong công tác thủy lợi, chỉ riêng ở 14 tỉnh phía Nam, năm 1976, tuổi trẻ đã đảm nhận 6.720 công trình lớn nhỏ với 1.200.000 ngày công. ở phía Bắc thanh niên đã tích cực tham gia vào 2.700 đội thủy lợi chuyên trách, bán chuyên trách. Năng suất lao động ở các đội thủy lợi này đã đạt 120% đến 212% chỉ tiêu định mức. Năm 1977, gần 3,7 triệu đoàn viên, thanh niên tham gia làm thủy lợi với gần 27 triệu ngày công, đào đắp hơn 44 triệu mét khối đất đá. Hình thức nhận công trình thanh niên làm thủy lợi, khai hoang được phát triển rộng rãi trong cả nước.
- Phong trào thanh niên xung phong xây dựng khu kinh tế mới đã thu được những thành tích xuất sắc. Chỉ trong năm 1976 đã có 53.700 đoàn viên thanh niên các thành phố, thị xã, trong đó trên 10.000 đoàn viên, thanh niên ở thành phố Hồ Chí Minh đã xung phong đi xây dựng các vùng kinh tế mới. Các đội thanh niên xung phong xây dựng kinh tế mới được phát triển ở nhiều địa phương phía Nam như thành phố Hồ Chí Minh, Cửu Long, Minh Hải, Bến Tre, Phú Khánh…; các đội thanh niên xung phong đảm nhận công trình khai hoang được tổ chức ở Bình Trị Thiên, Thanh Hoá, Hà Sơn Bình, Hà Tuyên, Hà Bắc, Hoàng Liên Sơn… Các khu kinh tế thanh niên đã trở thành những địa chỉ mới của tuổi trẻ vùng mới giải phóng. Tại đây cuộc sống lao động còn nhiều khó khăn gian khổ nhưng tuổi trẻ đã viết nên những bài ca hào hùng về chủ nghĩa anh hùng cách mạng trong lao động sản xuất, lập nên biết bao chiến công, góp phần vào công cuộc khôi phục kinh tế, xây dựng cuộc sống mới.
- Trong lĩnh vực công nghiệp, phong trào lao động tình nguyện vượt mức kế hoạch được phát triển rộng rãi với các hình thức như công trình thanh niên, phát huy sáng kiến, cải tiến kỹ thuật, luyện tay nghề, thi thợ giỏi… Công trình thanh niên xây dựng đường sắt Thống Nhất với 75% lực lượng lao động thanh niên đã được hoàn thành sau 400 ngày đêm lao động quên mình. Có 103 tập thể, 11.000 đoàn viên, thanh niên đã vượt mức kế hoạch từ 40 đến 80 ngày như tập thể Công ty Cầu 773, thanh niên quân đội Trung đoàn 266, Sư đoàn 341B… Qua rèn luyện trong lao động tập thể trên công trình, nhiều anh chị em thanh niên tiến bộ và trưởng thành rõ rệt. Năm 1977 hình thức công trình thanh niên tiếp tục phát triển mạnh mẽ, tại 17 tỉnh, thành phố, tổ chức Đoàn đã đảm nhận 14.600 công trình thanh niên và động viên gần 2,5 triệu ngày công lao động cộng sản chủ nghĩa.
Với tinh thần thi đua lao động sản xuất, cần kiệm xây dựng đất nước, hàng triệu thanh niên đã đăng ký hoàn thành vượt mức kế hoạch. Trong 17 Tỉnh, Thành Đoàn phía Bắc, đã có 54.152 cá nhân và 2.914 tập thể thanh niên hoàn thành vượt mức kế hoạch năm 1977.
- Phong trào thi đua tiết kiệm, phát huy sáng kiến, cải tiến kỹ thuật được đông đảo thanh niên tham gia sôi nổi. Tại 27 tỉnh, thành và Đoàn trực thuộc, đoàn viên, thanh niên đã phát huy gần 20.000 sáng kiến, trong đó có 6.900 sáng kiến có giá trị đã được áp dụng vào sản xuất. Nhiều Tỉnh, Thành Đoàn đã tổ chức triển lãm “Tuổi trẻ sáng tạo”, tổ chức “Luyện tay nghề, thi thợ giỏi”. Các cuộc thi tay nghề, thi thợ giỏi trong 20 tỉnh, thành phố do Đoàn tổ chức đã thu hút 112 nghìn đoàn viên, thanh niên tham gia. Qua các cuộc thi, hàng nghìn thanh niên công nhân đã được tặng danh hiệu “Bàn tay vàng”. Phong trào tiết kiệm được đẩy mạnh với các nội dung cụ thể, phù hợp với từng đơn vị cơ sở như tiết kiệm nhiên liệu…, và đã thu được những kết quả tốt.
- Phong trào thi đua Quyết thắng trong thanh niên các lực lượng vũ trang được đẩy mạnh, góp phần thực hiện tốt nhiệm vụ xây dựng quân đội chính quy hiện đại, sẵn sàng chiến đấu bảo vệ Tổ quốc và xây dựng kinh tế. Các hình thức động viên thi đua trong phong trào Quyết thắng được phát triển phong phú ở các binh chủng, các đơn vị như phong trào “4 mũi tiến công” ở Quân đoàn 1, “Ba rèn” ở Binh chủng Pháo binh, “Năm tình nguyện” ở Tổng cục Xây dựng kinh tế, “Ba rèn, Ba nhất” của lực lượng Công an nhân dân vũ trang. Qua phong trào thi đua, hàng chục nghìn đoàn viên, thanh niên quân đội đã đạt danh hiệu Quyết thắng. Đoàn viên thanh niên trong các xí nghiệp quốc phòng, các đơn vị làm nhiệm vụ xây dựng kinh tế vừa thực hiện tốt chương trình huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu, vừa đảm nhận các công trình thanh niên, phát huy sáng kiến, cải tiến kỹ thuật, hoàn thành tốt nhiệm vụ sản xuất. Trong các đơn vị vũ trang làm nhiệm vụ xây dựng kinh tế, 70% số chi đoàn đã đăng ký hoàn thành vượt mức kế hoạch, 195 nghìn đoàn viên, thanh niên đã hoàn thành vượt mức kế hoạch 1977 trước 4 tháng.
Đoàn viên, thanh niên trong các lực lượng dân quân, tự vệ, các đội thanh niên xung kích an ninh đã hăng hái tham gia tiếp tục truy quét tàn quân địch, bảo vệ chính quyền cách mạng, bảo vệ trật tự trị an. Các cấp bộ Đoàn phối hợp với các cơ quan quân sự địa phương tổ chức tuyên truyền, học tập trong thanh niên về nghĩa vụ quân sự, làm lễ tiễn đưa thanh niên lên đường nhập ngũ, trồng cây lưu niệm, động viên thanh niên gia nhập quân đội. Nhiều tỉnh, thành phố đã hoàn thành vượt mức chỉ tiêu tuyển quân cả về số lượng, chất lượng, thời gian và đúng chính sách.
- Phong trào thi đua học tập và xây dựng tập thể học sinh xã hội chủ nghĩa trong các trường học cũng đã đạt được những thành tích tốt đẹp. Đông đảo đoàn viên, thanh niên các tỉnh phía Nam, ngay từ khi mới giải phóng đã hăng hái tham gia xoá nạn mù chữ, dạy và học bổ túc văn hoá. Trong năm 1976, ở các tỉnh phía Bắc có hơn 500 nghìn đoàn viên; thanh niên theo học các trường bổ túc văn hoá, trường vừa học vừa làm, trường thanh niên lao động xã hội chủ nghĩa; ở các tỉnh phía Nam, hơn 10 nghìn đoàn viên, thanh niên đã tình nguyện dạy học trong các lớp xoá nạn mù chữ. “Chiến dịch ánh sáng văn hoá 1977” do Trung ương Đoàn và Bộ Giáo dục phối hợp phát động đã thu hút đông đảo các tầng lớp thanh niên tham gia và thực sự trở thành phong trào hành động cách mạng sôi nổi của đoàn viên, thanh niên. Tại 36 Tỉnh, Thành Đoàn, đã động viên 120.000 đoàn viên, thanh niên và 50.000 sinh viên các trường sư phạm tham gia các “Đội tình nguyện ánh sáng văn hoá”. Chỉ trong 17 tỉnh thành phố, đã có hàng triệu người lớn tuổi và 530.000 thanh niên được thoát nạn mù chữ. Hình thức trường vừa học vừa làm trong đó thanh niên vừa học văn hoá, chính trị, kỹ thuật, vừa lao động sản xuất, phát triển mạnh ở nhiều địa phương. Đến cuối 1977, trong 15 tỉnh, thành phố đã có 965 trường loại này với 35.000 đoàn viên, thanh niên theo học.
Phong trào thi đua xây dựng tập thể học sinh xã hội chủ nghĩa được nhanh chóng triển khai rộng rãi trong các trường cấp 3, trường công nhân kỹ thuật, dạy nghề các trường đại học, cao đẳng. Bước vào năm học 1976-1977, gần 4.000 chi đoàn đã đăng ký phấn đấu xây dựng tập thể học sinh xã hội chủ nghĩa, 70% số lớp của các trường đại học, cao đẳng và trung học chuyên nghiệp, 60% số lớp của các trường công nhân kỹ thuật; 46% số lớp của các trường phổ thông cấp III ở 17 tỉnh, thành phía Bắc đăng ký phấn đấu xây dựng tập thể học sinh xã hội chủ nghĩa. Trong hai năm học 1975-1976 và 1976-1977, Trung ương Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh đã công nhận và trao cờ Tập thể học sinh xã hội chủ nghĩa cho gần 1.200 chi đoàn lớp. Đặc biệt, khoa Hoá Trường Đại học Sư phạm Hà Nội I và khoa Kinh tế - Chính trị Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội được công nhận là Tập thể học sinh xã hội chủ nghĩa toàn khoa.
- Phong trào rèn luyện thân thể và thực hiện nếp sống mới trong thanh niên phát triển mạnh mẽ, tạo nên một không khí vui tươi, sôi nổi trong cuộc sống hàng ngày. Hàng triệu đoàn viên, thanh niên cả nước, nhất là ở các khu công nghiệp và các thành phố lớn như Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh…, đã thường xuyên tham gia tập thể dục buổi sáng, tập chạy, rèn luyện thân thể theo tiêu chuẩn. Các cuộc thi đấu thể thao truyền thống do Đoàn tổ chức như thi chạy Việt dã giải báo Tiền Phong chào mừng Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ IV của Đảng, tổ chức tại Nha Trang thi bơi truyền thống “Vượt sông Bạch Đằng” tổ chức trên sông Hương (Huế) năm 1976 đã thành công tốt đẹp. Trên 1 triệu thanh niên đạt tiêu chuẩn bơi phổ thông; 868 cơ sở được công nhận toàn đơn vị biết bơi. Phong trào rèn luyện 4 môn điền kinh phối hợp phát triển mạnh mẽ trong hơn 4.500 trường cấp II của 19 tỉnh, thành phố với hơn 1,5 triệu học sinh tham gia thường xuyên. Với khẩu hiệu “Khoẻ để xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”, phong trào rèn luyện thân thể, thể dục thể thao quần chúng trong thanh, thiếu niên đã phát triển mạnh mẽ, góp phần tích cực vào việc rèn luyện sức khoẻ cho thanh, thiếu niên, xây dựng nếp sống mới cho thế hệ trẻ. Các hoạt động văn hoá quần chúng, phong trào hát, múa tập thể, phong trào xây dựng nếp sống mới… phát triển sôi nổi ở nhiều địa phương, cơ sở. Phong trào xây dựng nếp sống mới đã góp phần tích cực gây không khí vui tươi lành mạnh, đẩy lùi những hiện tượng tiêu cực, góp phần xây dựng cuộc sống mới, con người mới.

Thông qua các phong trào hành động cách mạng, tổ chức Đoàn đã được củng cố. Hệ thống tổ chức của Đoàn được xây dựng trong tất cả tỉnh, thành, quận, huyện và phát triển ở các cơ sở, nhanh chóng hình thành tổ chức thống nhất trong cả nước. Đông đảo thanh niên được trở thành đoàn viên. Năm 1976 đã phát triển 190.000 đoàn viên mới, trong đó vùng mới giải phóng kết nạp 140.000 đoàn viên; đưa số đoàn viên lên 2.844.000 người. ở các tỉnh phía Nam, Hội Liên hiệp thanh niên được phát triển và mở rộng tại nhiều cơ sở với hơn 900.000 hội viên.
Công tác xây dựng Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh và phong trào thiếu nhi cũng đã đạt được nhiều kết quả tốt. Tháng 12-1975 theo sáng kiến của thiếu nhi thành phố Hồ Chí Minh, thiếu nhi cả nước đã phát động phong trào “Thu lượm 4 triệu kilô giấy loại và lao động tiết kiệm lấy tiền đóng các toa tàu mang tên Đội”. Những hoạt động của Đội theo chủ đề “Vâng lời Bác Hồ dạy, thi đua làm nghìn việc tốt mừng đất nước nở hoa, mừng Đội ta 35 tuổi” đã thu hút đông đảo các em tham gia với nhiều hình thức. Thiếu nhi cả nước đã phấn khởi, tích cực làm việc tốt theo chủ đề “Ngàn hoa việc tốt dâng Đảng quang vinh” và đã làm được 90 triệu việc tốt báo công chào mừng Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IV. Phong trào thi đua học tập, rèn luyện đạt danh hiệu “Cháu ngoan Bác Hồ” trở thành phong trào sôi nổi trong các chi đội, liên đội. Năm học 1975-1976 cả nước có 2.300.000 đội viên được tặng danh hiệu Cháu ngoan Bác Hồ. Tháng 7-1977, Đoàn Đại biểu thiếu niên Việt Nam đã tham dự Đại hội Liên hoan Thiếu nhi Thế giới lần thứ nhất tại Mátxcơva (Liên Xô cũ).
Kiên quyết bảo vệ biên cương, vùng trời, vùng biển của Tổ quốc, tích cực học tập, công tác, lao động sản xuất, xây dựng đất nước.
Sau gần nửa thế kỷ đấu tranh, hy sinh gian khổ để giải phóng dân tộc, giành độc lập, thống nhất đất nước, hơn ai hết, nhân dân và tuổi trẻ Việt Nam tha thiết muốn sống trong hoà bình để xây dựng lại Tổ quốc thân yêu của mình. Nhưng các thế lực thù địch đã khiêu khích, lấn chiếm đất đai, và đẩy mạnh các hoạt động hòng làm suy yếu và phá hoại công cuộc hoà bình xây dựng chủ nghĩa xã hội của nhân dân ta. Tuổi trẻ Việt Nam một lần nữa phát huy chủ nghĩa anh hùng cách mạng, kiên quyết cùng toàn dân đập tan mọi hành động phá hoại của chúng, bảo vệ từng tấc đất quê hương, giữ vững trật tự an ninh, thực hiện nghĩa vụ quốc tế cao cả; đồng thời vượt qua những khó khăn to lớn do thiên tai liên tiếp xảy ra thực hiện nhiệm vụ xây dựng đất nước.
Trước những yêu cầu của tình hình, tháng 1-1978, Hội nghị lần thứ 25 Ban Chấp hành Trung ương Đoàn (khoá III) đã quyết định phát động phong trào “Ba xung kích làm chủ tập thể” trong thanh niên cả nước nhằm động viên và tổ chức đoàn viên thanh niên xung kích thực hiện ba nhiệm vụ chính của tuổi trẻ là lao động sản xuất; sẵn sàng bảo vệ Tổ quốc; học tập; rèn luyện và xây dựng cuộc sống mới. Tháng 9-1978, Hội nghị lần thứ 26 Ban Chấp hành Trung ương Đoàn (khoáIII) chủ trương đẩy mạnh phong trào “Ba xung kích làm chủ tập thể” và quyết định tổ chức “Lực lượng Thanh niên xung kích xây dựng và bảo vệ Tổ quốc” nhằm động viên mọi tầng lớp thanh niên, tổ chức thành đội ngũ phát huy lực lượng thanh niên xung kích đi đầu thực hiện các nhiệm vụ cách mạng; qua đó, rèn luyện thanh niên thành lớp người mới xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Lực lượng thanh niên xung kích xây dựng và bảo vệ Tổ quốc đã thu hút 9 triệu đoàn viên, thanh niên tình nguyện tham gia.
Hàng triệu đoàn viên, thanh niên đã thể hiện vai trò xung kích trong việc thực hiện phân bố lại lao động, xây dựng và phát triển nông nghiệp theo hướng sản xuất lớn XHCN với ý thức trách nhiệm sản xuất nhiều lương thực, thực phẩm cho Tổ quốc.
Thanh niên khối công nghiệp đã thực sự trở thành lực lượng xung kích của giai cấp công nhân trong lao động học tập, rèn luyện tay nghề, phát huy sáng kiến cải tiến kỹ thuật, hợp lý hóa sản xuất...
Trong các lĩnh vực văn hóa, xã hội, giáo dục... tuổi trẻ, cũng lập được nhiều thành tích trong việc xây dựng nền văn hóa mới và con người mới.
Những hành động xâm phạm biên giới, lấn chiếm lãnh thổ, đe doạ tấn công bằng quân sự của các thế lực bên ngoài đã thổi bùng ngọn lửa yêu nước, ý chí gang thép “Không có gì quý hơn độc lập tự do” của nhân dân và tuổi trẻ nước ta. Cuộc tổng duyệt và biểu dương lực lượng ngày 24-7-1978 của 10 vạn thanh niên Thủ đô Hà Nội là sự thể hiện ý chí của tuổi trẻ Thủ đô và tuổi trẻ cả nước quyết tâm bảo vệ độc lập, chủ quyền của đất nước. Tại các địa phương, phong trào tòng quân đã diễn ra rất sôi nổi. Nhiều nữ thanh niên cũng viết đơn tình nguyện nhập ngũ, nhiều sĩ quan, chiến sĩ đã phục viên lại viết đơn xin được nhập ngũ thể hiện sự sẵn sàng hiến dâng cả tính mạng của mình cho đất nước.
Hàng triệu lượt đoàn viên, thanh niên xung phong đi xây dựng các phòng tuyến bảo vệ biên giới. Trên 15.000 thanh niên, học sinh, sinh viên thành phố Hồ Chí Minh tình nguyện đi xây dựng phòng tuyến Tây Ninh; trên 10.000 thanh niên An Giang tình nguyện tới huyện biên giới Bảy Núi xây dựng các nông trường, hợp tác xã vừa sản xuất, vừa sẵn sàng chiến đấu… Trên biên giới phía Tây Nam của Tổ quốc, tuổi trẻ trong các đơn vị bộ đội chủ lực, bộ đội địa phương và dân quân, tự vệ đề cao cảnh giác, phát huy tinh thần anh dũng đập tan mọi sự khiêu khích, lấn chiếm của kẻ địch, bảo vệ tính mạng và tài sản của nhân dân, bảo vệ biên cương của Tổ quốc. Tháng 12-1978, bè lũ Pôn Pốt đã tập trung 19 sư đoàn trong đó có 23 sư đoàn của chúng ở biên giới Việt Nam - Campuchia. Ngày 23-12-1978, chúng đã đưa quân tấn công vào vùng Bến Sỏi (Tây Ninh) tàn sát nhiều dân thường, kể cả người già, trẻ em. Quân đội nhân dân Việt Nam cùng tuổi trẻ và nhân dân vùng biên giới Tây Nam đã lập tức đánh trả mạnh mẽ, tiêu diệt một bộ phận quan trọng sinh lực địch trên lãnh thổ Việt Nam, truy kích đến tận nơi xuất phát của chúng. Quân dân Việt Nam đã thực hiện nghĩa vụ quốc tế cao cả, giúp đỡ nhân dân Campuchia đánh đổ chế độ Khơ me đỏ diệt chủng.
Hướng về biên cương của Tổ quốc, đáp lời kêu gọi của Ban Chấp hành Trung ương Đảng, tuổi trẻ cả nước đã nêu cao lời thề:
1- Siết chặt đội ngũ xung quanh Đảng quang vinh hiến dâng toàn bộ tuổi thanh xuân cho sự nghiệp bảo vệ độc lập, tự do của Tổ quốc, xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ hoà bình các dân tộc.
2- Kiên quyết chiến đấu và sẵn sàng chiến đấu, sẵn sàng gia nhập các lực lượng vũ trang, hăng hái luyện tập quân sự, biến mỗi bản làng, mỗi đường phố, mỗi xí nghiệp, mỗi hợp tác xã, mỗi cơ quan, mỗi trường học thành một pháo đài kiên cường.
3- Xung kích trong lao động, sản xuất và công tác, lao động dũng cảm và sáng tạo, hoàn thành vượt mức kế hoạch Nhà nước trong bất cứ tình huống nào.
4- Ra sức học tập, rèn luyện để trở thành những chiến sĩ cách mạng kiên cường, thông minh, có cuộc sống trong sáng, giản dị và lành mạnh.
5- Nhanh chóng phát triển lực lượng, tạo nên sức mạnh vô địch của tuổi trẻ, quyết mang lá cờ trăm trận trăm thắng của Đảng và Bác Hồ vĩ đại tới đích cuối cùng.
ở các địa phương khác, hàng triệu thanh niên gái và trai từ thành thị đến nông thôn, từ biên giới đến hải đảo đã gia nhập các “Binh đoàn thanh niên xung kích” đảm nhận những nhiệm vụ đột xuất ở địa phương và chi viện cho tiền tuyến. Đoàn viên, thanh niên hăng hái gia nhập các lực lượng vũ trang, luyện tập quân sự, sẵn sàng chiến đấu.
Biểu dương chiến công của tuổi trẻ, Ban Chấp hành Trung ương Đoàn đã tặng 290 cờ và 2.673 huy chương “Tuổi trẻ anh hùng bảo vệ Tổ quốc” cho các tập thể thanh niên và cá nhân đoàn viên, thanh niên lập công xuất sắc trong chiến đấu và phục vụ chiến đấu tiêu biểu như Lê Đình Chinh, Nguyễn Bá Lại…
Bên cạnh những thành tích xuất sắc trong chiến đấu bảo vệ Tổ quốc; phong trào “Ba xung kích” trong lĩnh vực lao động sản xuất, học tập, rèn luyện, xây dựng cuộc sống mới cũng thu được những kết quả tốt đẹp. Trong lao động sản xuất, Nghị quyết Hội nghị lần thứ 25 Ban Chấp hành Trung ương Đoàn (khoá III) đã xác định: “Trên mặt trận lao động sản xuất, mục tiêu của phong trào “Ba xung kích” là động viên mọi lực lượng thanh niên vào lao động sản xuất; lao động đạt năng suất cao, chất lượng tốt và tiết kiệm, đồng thời tự giác sẵn sàng nhận sự phân công lao động mới”.
Năm 1978 là năm thiên tai đã xảy ra nặng nề, dồn dập ở nhiều địa phương, gây ra nhiều thiệt hại to lớn: phá huỷ hàng chục nghìn hét ta hoa màu, cấy cối, làm tổn thất hàng triệu tấn lương thực, nhiều người bị chết và hàng vạn gia đình bị thiệt hại về tài sản. Các cấp bộ Đoàn đã kịp thời động viên, tổ chức đoàn viên, thanh niên đi đầu chống thiên tai, khắc phục hậu quả lũ lụt. Hơn 10.000 đội thanh niên xung kích của 25 tỉnh thành bị bão lụt với 1,7 triệu đội viên đã anh dũng ngày đêm, ròng rã hàng tháng trời cứu lúa, cứu dân, cứu tài sản, nhường cơm sẻ áo cho đồng bào bị thiếu thốn, xây dựng lại nhà ở, trường học, sửa chữa đường sá, khôi phục sản xuất.
Trong sản xuất nông nghiệp, thanh niên nông thôn đã tích cực thực hiện thâm canh, xây dựng 4.200 cánh đồng tăng sản và cánh đồng kiểu mẫu, chế biến được trên 7,5 triệu tấn phân các loại, nuôi 600.000 hécta bèo hoa dâu. Hơn 6.000 công trình thanh niên xung kích làm thủy lợi thu hút 3,5 triệu người tham gia, đào đắp 42 triệu mét khối đất, bằng 70% khối lượng đào đắp của toàn ngành thủy lợi, 1.242 “Công trình thanh niên xung kích khai hoang” đã thu hút 39 vạn đoàn viên thanh niên tham gia. Thanh niên đã góp phần xứng đáng vào việc tăng năng suất, sản lượng cây trồng, vật nuôi, tạo nên nhiều hợp tác xã, nhiều huyện tỉnh đạt năng suất 5 tấn, 7 tấn.
Trên các công trình, xí nghiệp, nhà máy, một triệu thanh niên công nhân đã đăng ký tham gia phong trào “Ba xung kích”. Nhiều tập thể đoàn viên, thanh niên đã hoàn thành kế hoạch năm năm trước thời hạn từ 10 ngày đến hàng tháng. Phong trào “Tuổi trẻ sáng tạo”, “Luyện tay nghề, thi thợ giỏi” trở thành phong trào rộng rãi trong thanh niên công nhân. Thông qua phong trào, hàng năm trên 20.000 đoàn viên, thanh niên được nâng bậc, được công nhận là thợ giỏi; với 12.676 sáng kiến, cải tiến kỹ thuật, hợp lý hoá sản xuất của thanh niên được áp dụng trong sản xuất đã làm lợi cho Nhà nước hàng trăm triệu đồng. Ngày 7-11-1979, “Công trường thanh niên cộng sản xây dựng Nhà máy Thủy điện Hoà Bình” là công trình lớn nhất nước ta do Đoàn thanh niên đỡ đầu, đã được khởi công, mở đầu một chương anh hùng ca của tuổi trẻ trong công cuộc xây dựng đất nước. Lực lượng cán bộ khoa học kỹ thuật trẻ đã có nhiều sáng kiến, cải tiến kỹ thuật, hợp lý hoá sản xuất. Trong số 90 đề tài sáng tạo của thanh niên Việt Nam tham dự ba lần triển lãm sáng tạo khoa học kỹ thuật của thanh niên các nước xã hội chủ nghĩa, có 65 đề tài được tặng huy chương và bằng khen.
Phong trào “Xây dựng tập thể học sinh xã hội chủ nghĩa” tiếp tục phát triển mạnh, kết hợp với phong trào thi đua hai tốt: “Dạy tốt, học tốt” trở thành phong trào chung của ngành giáo dục và phát triển mạnh cả trong các tập thể giáo viên trẻ. 78 tập thể giáo viên trẻ đã được công nhận là tập thể giáo viên xã hội chủ nghĩa. Sự kết hợp giữa học tập với lao động sản xuất, hoạt động xã hội được đẩy mạnh. Trên 72 vạn đoàn viên, thanh niên học sinh các tỉnh phía Nam đã hăng hái tham gia công tác xã hội, phòng chống thiên tai. Gần 35 vạn đoàn viên, thanh niên học sinh, sinh viên tham gia lao động sản xuất ở các xí nghiệp, hợp tác xã nông nghiệp. Hàng vạn học sinh Thủ đô Hà Nội đi trồng rừng ở tỉnh Hoàng Liên Sơn, phục vụ sản xuất than ở vùng mỏ Quảng Ninh. 30.000 thanh niên học sinh trong các đội “ánh sáng văn hoá” đã tới các miền nông thôn, các nơi xa xôi, hẻo lánh tổ chức các lớp xóa mù chữ và bổ túc văn hoá cho thanh, thiếu niên và nhân dân địa phương. Tuổi trẻ đã góp phần xứng đáng vào thành tích lớn hoàn thành cơ bản việc xoá nạn mù chữ ở các tỉnh phía Nam làm cơ sở cho việc đẩy mạnh phong trào bổ túc văn hoá.

Trong công tác xã hội, thực hiện chủ trương của Đảng về việc khắc phục những mặt tiêu cực trong hoạt động kinh tế và xã hội, Đoàn đã mở cuộc vận động “Ba mũi tiến công chống tiêu cực” nhằm động viên đoàn viên thanh niên đi đầu đấu tranh chống tệ ăn cắp của công, tệ hối lộ, vi phạm quyền làm chủ của nhân dân và thanh niên, chống thói vô kỷ luật trong lao động, các hành động càn quấy trong thanh niên. Nhiều điển hình tốt đã xuất hiện như tập thể đoàn viên, thanh niên bến xe miền Tây, chi đoàn tàu 11 Cục Vận tải đường sông… Các tấm gương đấu tranh dũng cảm bảo vệ tài sản xã hội chủ nghĩa, và của nhân dân của các đoàn viên liệt sĩ Đinh Trọng Lịch, Lê Thế Bùi… gây xúc động lòng người, được tuổi trẻ noi theo.
Các em đội viên thiếu niên, nhi đồng đã thi đua thực hiện 5 điều Bác Hồ dạy, thực hiện có kết quả các phong trào “Làm nghìn việc tốt”, “Công tác Trần Quốc Toản”. “Kế hoạch nhỏ thiếu niên tiến phong”. Đoàn tàu hỏa mang tên Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh ra đời năm 1978 là một thành tích của phong trào kế hoạch nhỏ, là một đóng góp của thiếu nhi vào sự nghiệp xây dựng đất nước. Đoàn và Đội đã góp phần thiết thực vào thành công tốt đẹp của năm Quốc tế thiếu nhi (1979) ở nước ta.
Phong trào “Ba xung kích làm chủ tập thể” và các phong trào của Đội đã tạo nên môi trường thuận lợi để thế hệ trẻ rèn luyện, cống hiến và trưởng thành, để xây dựng và củng cố tổ chức Đoàn, Đội. Đến năm 1980, cả nước đã có 4,4 triệu đoàn viên, 5 triệu đội viên Đội Thiếu niên và Nhi đồng, hàng triệu thiếu nhi được công nhận đạt danh hiệu “Cháu ngoan Bác Hồ”. Sự lớn mạnh của Đoàn làm cho Đoàn xứng đáng là đội hậu bị tin cậy của Đảng. Cuộc vận động “Toàn Đoàn tham gia xây dựng Đảng” trong hai năm 1979-1980 đã giới thiệu với Đảng trên 580.000 đoàn viên ưu tú và trên 190.000 đoàn viên đã được kết nạp Đảng. Hàng năm, số đoàn viên được kết nạp vào Đảng chiếm khoảng 70% tổng số đảng viên mới. Đoàn thực sự là tổ chức nòng cốt trong việc đoàn kết, tập hợp thanh niên và Hội Liên hiệp thanh niên Việt Nam.
Tuổi trẻ cả nước hăng hái thực hiện các chương trình hành động cách mạng của Đại hội Đoàn toàn quốc lần IV.
Từ ngày 20 đến ngày 22 tháng 11-1980, Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ IV của Đoàn đã diễn ra tại Hà Nội. Về dự Đại hội có 623 đại biểu, trong đó có 19 anh hùng lực lượng vũ trang, 2 anh hùng lao động, 152 chiến sỹ thi đua, 10 chến sĩ quyết thắng… thay mặt cho 4 triệu 30 vạn đoàn viên trong cả nước. Số đại biểu có trình độ đại học và trên đại học so với đại hội lần trước tăng 114 đồng chí, 306 đồng chí tốt nghiệp phổ thông trung học, có 376 đại biểu hoạt động công tác Đoàn từ 5 đến 10 năm. Đại hội trẻ nhất Đại hội là đồng chí Trần Thị Bích Ngọc, 16 tuổi, Phó Bí thư Đoàn trường phổ thông trung học Chí Linh – Hải Dương. Lần đầu tiên trong lịch sử hoạt động của Đoàn, có một Đại hội gồm đông đảo đại biểu nhất ở khắp ba miền Bắc-Trung-Nam từ Lạng Sơn đến mũi Cà Mau, từ biển Đông đến miền rừng núi xa xôi hẻo lánh về dự. Và đây cũng là Đại hội Đoàn đầu tiên sau ngày Bác Hồ kính yêu của chúng ta đi xa.Đồng chí Lê Duẩn, Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam và các đồng chí lãnh đạo cao cấp của Đảng, Nhà nước đã đến dự Đại hội. Đến dự Đại hội còn có các chiến sĩ cách mạng lão thành, các Bà mẹ Việt Nam anh hùng và các Đoàn Đại biểu Đoàn Thanh niên Cộng sản Lê nin (Liên Xô), các Đoàn đại biểu Đoàn Thanh niên các nước xã hội chủ nghĩa, các tổ chức thanh niên, sinh viên thế giới. Về dự Đại hội còn có những chiến sĩ cách mạng lão thành tiêu biêu cho các thế hệ cha anh đã cống hiến cả tuổi thanh xuân cho sự nghiệp cách mạng. Đại hội vô cùng xúc động về sự có mặt của Đoàn đại biểu các mẹ Việt Nam anh hùng – những người không chỉ có trái tim nhân hậu đã sinh thành và nuôi dưỡng những thế hệ thanh, thiếu niên Việt Nam mà còn dốc hết sức lực và trí tuệ của mình góp phần đưa sự nghiệp cách mạng của Đảng và nhân dân đến thành công.
Đến dự Đại hội còn có 13 đoàn đại biểu các tổ chức thanh niên quốc tế: Liên Đoàn Thanh niên Dân chủ thế giới, Hội học sinh đại học quốc tế và tổ chức thanh niên các nước: Liên Xô (cũ), Lào, Cămpuchia, Cộng hòa Dân chủ Đức (cũ), Tiệp Khắc (cũ), Cu Ba, Ba Lan, Hunggari, Bungari, Mông Cổ, Rumani.
Đại hội đã chăm chú lắng nghe bài phát biểu quan trọng của đồng chí Lê Duẩn, Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng. Đồng chí Tổng Bí thư khẳng định vai trò và đánh giá cao những cống hiến to lớn của Đoàn Thanh niên trong sự nghiệp giải phóng dân tộc và xây dựng CNXH, đồng thời cũng đặt niềm tin vào thế hệ trẻ hôm nay sẽ thực hiện xuất sắc nhiệm vụ cách mạng của mình: Xây dựng thành công CNXH trên đất nước Việt Nam thống nhất. Bài phát biểu của đồng chí Tổng Bí thư có đoạn: “Trung ương Đảng đánh giá cao những cống hiến lớn lao và trưởng thành vượt bậc của thế hệ trẻ nước ta, của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh và tin tưởng rằng thanh niên ngày nay luôn luôn phát huy bản chất cách mạng, không ngừng phấn đấu nâng mình lên ngang tầm của nhiệm vụ lịch sử, kế tục một cách xuất sắc truyền thống và sự nghiệp vẻ vang của Đảng, mãi mãi xứng đáng là con cháu của dân tộc Việt Nam anh hùng, của Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại.
Đại hội đã đánh giá cao những cống hiến xuất sắc và trưởng thành vượt bậc của thế hệ trẻ Việt Nam; khái quát những kinh nghiệm trong công tác Đoàn và phong trào thanh niên. Những bài học kinh nghiệm đó là:
1- Đứng trên lập trường của giai cấp công nhân, xuất phát từ quan điểm khoa học và cách mạng, luôn luôn đánh giá đúng và tin vào bản chất cách mạng, anh hùng của thế hệ trẻ nước ta, lấy đó làm căn cứ quan trọng để đề ra những chủ trương đúng đắn, phương pháp và hình thức thích hợp, phát huy sức mạnh và tiềm năng to lớn của tuổi trẻ.
2- Luôn luôn giương cao hai ngọn cờ độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội của Đảng, kết hợp nhuần nhuyễn chủ nghĩa yêu nước chân chính với chủ nghĩa quốc tế trong sáng, lấy mục đích của Đảng làm ngọn cờ lý tưởng, ngọn cờ chiến đấu, đoàn kết toàn bộ thế hệ trẻ xung quanh Đảng, đi đầu phấn đấu thực hiện thắng lợi sự nghiệp cách mạng vẻ vang của Đảng; làm thất bại những âm mưu thâm độc của mọi kẻ thù hòng đầu độc, lôi kéo thanh niên xa rời cách mạng.
3- Xây dựng Đoàn vững mạnh cả về chính trị, tư tưởng và tổ chức, quán triệt và thực hiện thật tốt các chức năng của Đoàn; Đoàn phải liên hệ mật thiết với thanh niên, thiếu nhi và nhân dân, tập hợp đoàn kết rộng rãi thanh niên, làm cho toàn bộ thế hệ trẻ được tổ chức lại thành lực lượng, gắn liền một cách hữu cơ công tác xây dựng Đoàn vời xây dựng Đội thiếu niên, Đội nhi đồng và xây dựng Đảng.
4- Công tác vận động thanh niên là sự nghiệp chung của toàn xã hội mà Đoàn là nòng cốt và phải phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chuyên chính vô sản vào việc vận động và giáo dục thế hệ trẻ. Đoàn phải hết sức chủ động kết hợp chặt chẽ với Nhà nước, các Đoàn thể, các tổ chức xã hội và gia đình để thống nhất chủ trương và có biện pháp cụ thể, đồng bộ; động viên sức mạnh tổng hợp vào việc tổ chức và giáo dục thế hệ trẻ, từng bước xây dựng cơ chế bảo đảm phát huy vai trò chính trị của Đoàn và quyền làm chủ tập thể của thanh niên.
Trên cơ sở đường lối chung của cách mạng nước ta trong giai đoạn mới đã được xác định tại Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ IV của Đảng và trên cơ sở những nhiệm vụ cơ bản và nhiệm vụ cấp bách trước mắt của nhân dân và thanh niên ta được xác định trong các Nghị quyết của Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng và Bộ Chính trị; Đại hội đã đề ra ba mặt công tác của Đoàn và thế hệ trẻ Việt Nam trong thời kỳ mới là:
+ Nâng cao giác ngộ lý tưởng cộng sản chủ nghĩa, quyết tâm học tập, rèn luyện trở thành lớp người mới làm chủ phát triển toàn diện.
+ Đẩy mạnh phong trào “Ba xung kích” thành cao trào thi đua hành động cách mạng của tuổi trẻ, thực hiện thắng lợi sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
+ Xây dựng Đoàn vững mạnh, nhanh chóng tổ chức, đoàn kết, tập hợp thế hệ trẻ thành lực lượng làm chủ tập thể.
Đại hội đã chăm chú lắng nghe phát biểu của các đồng chí Hoàng Quốc Việt, ủy viên Trung ương Đảng, Chủ tịch Đoàn Chủ tịch ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam; đồng chí Nguyễn Đức Thuận, ủy viên Trung ương Đảng, Chủ tịch Công đoàn Việt Nam; đồng chí Nguyễn Thị Định, ủy viên Trung ương Đảng, Chủ tịch Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam; đồng chí Nguyễn Thị Bình, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và đồng chí Nguyễn Văn Hiếu, Bộ trưởng Văn hóa – Thông tin... Đại hội còn nghe phát biểu của các tổ chức thanh niên quốc tế, những bài phát biểu đó đều đánh giá cao sự đóng góp của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong sự nghiệp giải phóng dân tộc và xây dựng cuộc sống mới, coi đó như những kỳ tích và tấm gương về lòng dũng cảm và tinh thần đấu tranh kiên cường cổ vũ tất cả các dân tộc trên toàn thế giới đấu tranh cho hòa bình và hữu nghị giữa các dân tộc.
Đại hội xác định nhiệm vụ quan trọng trước mắt và lâu dài là tham gia xây dựng Đảng, xây dựng Nhà nước, xácđịnh rõ nhiệm vụ của Đoàn với sự nghiệp chăm sóc, giáo dục thiếu niên, nhi đồng và xây dựng Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh.
Sau 3 ngày làm việc đầy tinh thần trách nhiệm và khẩn trương, Đại hội đã bầu Ban Chấp hành Trung ương Đoàn gồm 113 ủy viên. Ban Chấp hành bầu ra Ban Bí thư Trung ương Đoàn gồm 13 đồng chí, do đồng chí Đặng Quốc Bảo, ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng làm Bí thư thứ nhất.
Tháng 5-1982, Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ V Đảng Cộng sản Việt Nam đã tiến hành tại Hà Nội. Đại hội đã tổng hợp những diễn biến phong phú của tình hình đất nước trong những năm đầu của giai đoạn mới. Giai đoạn nhân dân cả nước cùng nhau xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa; đồng thời phân tích, đánh giá những thành tựu cũng như những mặt yếu kém tồn tại trên con đường tiến lên chủ nghĩa xã hội, Đại hội khẳng định: “Năm năm qua được ghi vào lịch sử dân tộc như một đoạn đường thắng lợi rất vẻ vang của cách mạng Việt Nam”; Đại hội cũng chỉ rõ những vấn đề gay gắt trong tình hình kinh tế - xã hội. Trên cơ sở đó, Đại hội xác định nhiệm vụ chiến lược của cách mạng Việt Nam, chủ trương lớn cho các lĩnh vực hoạt động của nhân dân ta trong chặng đường trước mắt bao gồm thời kỳ kế hoạch 5 năm (1981-1985) và cho đến năm 1990. Về thanh niên và công tác thanh niên, Đại hội đánh giá: “Thanh niên nước ta đã trưởng thành nhanh chóng và có những cống hiến xứng đáng với truyền thống vẻ vang của thế hệ trẻ và của cả dân tộc. Phong trào “Ba xung kích làm chủ tập thể” đã động viên thanh niên đi đầu trên lĩnh vực hoạt động, lao động sản xuất và chiến đấu bảo vệ Tổ quốc, giữ gìn an ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội, đồng thời bồi dưỡng ch thanh niên chủ nghĩa anh hùng cách mạng, lòng yêu nước, yêu chủ nghĩa xã hội và tinh thần lao động sáng tạo”. Đại hội khẳng định: “Đảng ta luôn luôn đánh giá đúng bản chất tốt đẹp, khả năng cách mạng của thanh niên và vai trò chính trị của Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh”. Đại hội đã chỉ ra phương hướng, nhiệm vụ công tác thanh niên và công tác Đoàn trong thời kỳ mới.
Để triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ V và Nghị quyết Đại hội Đoàn lần thứ IV, Ban Chấp hành Trung ương Đoàn đã tập trung chỉ đạo triển khai các chương trình hành động cách mạng của tuổi trẻ. Tháng 5-1982, Hội nghị lần thứ 4 Ban Chấp hành Trung ương Đoàn (khoá IV) đã thông qua phương hướng, nhiệm vụ và ba chương trình hành động cách mạng của Đoàn và tuổi trẻ cả nước trong hai năm 1982, 1983. Đó là:
- Chương trình tuổi trẻ đẩy mạnh sản xuất lương thực.
- Chương trình tuổi trẻ thực hành tiết kiệm.
- Chương trìnhtham gia giải quyết việc làm cho thanh niên.

Tại hội nghị này, đồng chí Vũ Mão, ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã được bầu làm Bí thư thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đoàn thay đồng chí Đặng Quốc Bảo chuyển sang nhận công tác mới của Đảng. Tháng 1-1984, Hội nghị lần thứ 7 Ban Chấp hành Trung ương Đoàn (khoá IV) đã bổ sung nội dung và đề ra 5 chương trình hành động cách mạng của tuổi trẻ của cả nước trong thời gian tiếp theo là:
+ Chương trình học tập - rèn luyện xây dựng con người mới xã hội chủ nghĩa.
+ Chương trình tuổi trẻ xung kích đẩy mạnh sản xuất lương thực và phát triển nông nghiệp toàn diện.
+ Chương trình tuổi trẻ lao động sáng tạo, tiết kiệm và giải quyết việc làm cho thanh niên.
+ Chương trình tuổi trẻ xung kích trên mặt trận an ninh - quốc phòng, bảo vệ Tổ quốc.
+ Chương trình tuổi trẻ xung kích trên mặt trận cải tạo xã hội chủ nghĩa và phân phối lưu thông.
Đoàn viên, thanh niên cả nước đã tham gia mạnh mẽ vào các chương trình nói trên, tạo nên phong trào hành động cách mạng sôi nổi của tuổi trẻ cả nước vượt qua mọi khó khăn, ra sức phấn đấu hoàn thành các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội. Thực hiện chương trình Tuổi trẻ xung kích đẩy mạnh sản xuất lương thực và phát triển nông nghiệp, thanh niên nông thôn đã tỏ rõ vai trò của mình trên lĩnh vực khoa học kỹ thuật, thực hiện thâm canh, tăng năng suất lao động. Các cơ sở Đoàn trong nông nghiệp đã tổ chức được hơn 2.700 tổ, ban khoa học kỹ thuật trẻ; ở thành phố Hồ Chí Minh có 5/6 huyện ngoại thành với 67/85 xã đã thành lập ban khoa học kỹ thuật trẻ. Đoàn viên, thanh niên đã thể hiện rõ vai trò xung kích trong các đội chuyên của hợp tác xã nông nghiệp như đội sản xuất giống, đội bảo vệ thực vật, đội sản xuất phân bón, đội thủy lợi… Đến giữa năm 1983 đã có 5.537 đội bảo vệ thực vật với 107.186 đoàn viên, thanh niên tham gia. Đoàn tổ chức được 114 Trường Đoàn tổng hợp và 67 trường vừa học vừa làm để bồi dưỡng về văn hoá, chính trị, khoa học - kỹ thuật cho đoàn viên, thanh niên làm cơ sở cho việc đẩy mạnh sản xuất ở nông thôn. Thực hiện chủ trương của Đảng về cải tiến quản lý kinh tế, đoàn viên thanh niên đã hăng hái, phấn khởi thực hiện khoán mới và thực hiện chỉ thị 100 của Ban Bí thư Trung ương Đảng trong nông nghiệp, góp phần đẩy mạnh sản xuất nông nghiệp, tăng sản lượng lương thực. Trong thời kỳ 1981-1985, sản lượng lương thực hàng năm tăng 4,5% bình quân đạt 17 triệu tấn/năm.
Trong lĩnh vực công nghiệp, thanh niên công nhân đã hăng hái thi đua lao động đạt năng suất cao, chất lượng tốt, tiết kiệm nhiều. Phong trào học tập, rèn luyện nâng cao tay nghề, nâng cao trình độ kỹ thuật, nghiệp vụ; các hoạt động luyện tay nghề, thi thợ giỏi, Hội thi Tuổi trẻ sáng tạo, cải tiến kỹ thuật được phát triển mạnh mẽ trong các địa phương, các ngành như ở Hà Nội, Quảng Ninh, thành phố Hồ Chí Minh, trong ngành dệt, xây dựng, cơ khí… Đặc biệt hình thức “Công trình thanh niên cộng sản” được mở rộng ngày càng nhiều. Đến cuối năm 1985, đã có 10 công trìnhthanh niên cộng sản có quy mô toàn quốc, trong đó 2 công trình lớn nhất là “Công trình TNCS xây dựng Nhà máy Thủy điện Hoà Bình”, “Công trình TNCS xây dựng Nhà máy Nhiệt điện Phả Lại”. Hơn 150.000 lượt lao động trẻ, trong đó có nhiều kỹ sư và cán bộ kỹ thuật giỏi được tổ chức Đoàn trong cả nước giử tới hai công trình này và đã lập được những thành tích xuất sắc trong lao động sáng tạo. Đến cuối năm 1985, trên hai công trình TNCS Hoà Bình và Phả Lại, đã hoàn thành 1.000 hạng mục và phần việc do thanh niên quản lý; 200 tổ, đội sản xuất và 556 đầu xe máy đạt danh hiệu tập thể thanh niên xã hội chủ nghĩa. Bên cạnh các công trình Thanh niên cộng sản có quy mô toàn quốc, ở các cơ sở cũng phát triển mạnh hình thức công trình Thanh niên cộng sản. Đến cuối năm 1983, trong 16 tỉnh, thành phố đã có hơn 11.000 công trình Thanh niên cộng sản trong giai đoạn này không những phát triển mạnh về số lượng, mà còn có cách làm mới, bước đầu hình thành được cơ chế quản lý thích hợp, trong đó có sự đóng góp tích cực của nhiều công trình Thanh niên cộng sản ngành than ở Quảng Ninh.
Trong chương trình tuổi trẻ xung kích trên mặt trận an ninh - quốc phòng, bảo vệ Tổ quốc, phong trào thanh niên có bước phát triển mới với những nội dung và hình thức phong phú. Trung ương Đoàn và Bộ Nội vụ đã ký Nghị quyết liên tịch nhằm đẩy mạnh phong trào xung kích của tuổi trẻ cả nước và tuổi trẻ lực lượng Công an nhân dân giữ gìn an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội. Hoạt động phối hợp 3 lực lượng: thanh niên địa phương, thanh niên công an, thanh niên quân đội được mở rộng; hình thức kết nghĩa giữa tổ chức Đoàn và thanh niên các địa phương, đơn vị được phát triển. Cả nước đã thành lập 23.000 đội thanh niên xung kích an ninh, đội thanh niên kiểm tra với hơn 584 nghìn đội viên, 23 nghìn đội thiếu niên Sao đỏ với hơn 42 nghìn em tham gia giữ gìn trật tự, an ninh và an toàn xã hội. Phong trào hành động cách mạng của thanh niên quân đội dược đẩy mạnh, góp phần nâng cao chất lượng huấn luyện quân sự, sẵ sàng chiến đấu, rèn luyện kỷ luật và nâng cao đời sống của bộ đội. Phong trào thanh niên tình nguyện gia nhập các lực lượng vũ trang phát triển đều ở các địa phương. Các hoạt động trong phong trào “Đền ơn đáp nghĩa”, “Vì điểm tựa tiền tiêu của Tổ quốc” được đông đảo đoàn viên, thanh, thiếu niên, kể cả thanh niên đang lao động và học tập ở nước ngoài hưởng ứng sôi nổi. Trung ương Đoàn đã trao tặng hàng trăm huy chương “Tuổi trẻ dũng cảm”, “Tuổi trẻ anh hùng bảo vệ Tổ quốc” cho những đoàn viên, thanh niên đạt thành tích xuất sắc trên mặt trận an ninh - quốc phòng.
Thực hiện Chương trình tuổi trẻ xung kích trên mặt trận cải tạo xã hội chủ nghĩa và phân phối lưu thông, tổ chức Đoàn và đoàn viên, thanh niên đã tích cực góp phần củng cố quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa, lập lai trật tự trong lĩnh vực lưu thông, phân phối. ở các tỉnh phía Nam, Đoàn đã động viên đoàn viên, thanh niên tích cực tuyên truyền các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước về xây dựng và củng cố các hợp tác xã nông nghiệp, ổn định thị trường, tham gia các hoạt động chống đầu cơ tích trữ. Tổ chức Đoàn tích cực tham gia củng cố thương nghiệp xã hội chủ nghĩa, động viên đoàn viên, thanh niên thực hiện văn minh thương nghiệp, đăng ký xây dựng các quầy hàng, cửa hàng thanh niên, hợp tác xã mua bán, tổ phục vụ thanh niên.
Tháng 8-1983, Hội nghị lần thứ 6 Ban Chấp hành Trung ương Đoàn (khoá IV) đã ra Nghị quyết về công tác tư tưởng của Đoàn nhằm đẩy mạnh việc giáo dục rèn luyện, xây dựng con người mới trong thanh niên. Nghị quyết nêu rõ: “Mục tiêu cơ bản, lâu dài của công tác tư tưởng là giáo dục, rèn luyện, xây dựng con người mới xã hội chủ nghĩa. Trong những năm trước mắt, Đoàn cần làm cho đoàn viên, thanh, thiếu niên nước ta không ngừng nâng cao trình độ và chủ nghĩa Mác-Lê nin, giác ngộ về chủ nghĩa xã hội; về cuộc đấu tranh giữa hai con đường, về những âm mưu, thủ đoạn của kẻ thù; về đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và pháp luật Nhà nước, về tinh thần làm chủ tập thể; về truyền thống cách mạng; về tinh thần yêu nước kết hợp với chủ nghĩa Quốc tế vô sản trong sáng; về đạo đức và nếp sống xã hội chủ nghĩa, nhằm động viên tuổi trẻ cả nước đẩy mạnh phong trào hành động cách mạng và xây dựng, củng cố tổ chức Đoàn vững mạnh”.
Được sự chỉ đạo tập trung của các cấp bộ Đoàn, chương trình học tập, rèn luyện xây dựng con người mới xã hội chủ nghĩa được triển khai mạnh mẽ; nhiều địa phương đã tổ chức chương trình giáo dục lý luận cơ bản và tổ chức giáo dục truyền thống cách mạng cho đoàn viên, thanh niên.
Để đẩy mạnh công tác giáo dục truyền thống, Ban Bí thư Trung ương Đoàn đã quyết định tổ chức “Cuộc hành quân theo bước chân những người anh hùng”. Thông qua các chương trình giáo dục cơ bản, các hoạt động cụ thể, thiết thực để nâng cao nhận thức của thanh niên, thiếu niên về truyền thống cách mạng vẻ vang, về lịch sử chiến đấu anh hùng của Đảng và nhân dân ta và bồi dưỡng lòng yêu nước xã hội chủ nghĩa, tinh thần quốc tế vô sản chân chính và làm cho tuổi trẻ nhận thức rõ sứ mệnh của mình đối với đất nước, dân tộc. Các cơ quan xuất bản, báo chí của Đoàn đã có nhiều cải tiến, phục vụ kịp thời việc phổ biến, tuyên truyền các chủ trương của Đoàn, giới thiệu các mô hình, điển hình tốt trong các phong trào. Các báo Tiền phong, Thiếu niên Tiền phong có nhiều cải tiến và ngày càng được đông đảo thanh, thiếu niên ưa thích, tìm đọc.
Qua công tác giáo dục chính trị tư tưởng, và các phong trào hành động cách mạng, tổ chức Đoàn được củng cố thêm. Năm 1983, cả nước đã kết nạp thêm 580.346 đoàn viên mới, trong đó, số đội viên lớn tuổi được kết nạp Đoàn là 112.510 người. Đến năm 1985, đã có 14.998 cơ sở Đoàn tổ chức trao thẻ Đoàn cho 1.694.547 đoàn viên, đạt 43% tổng số đoàn viên. Tỷ lệ cơ sở Đoàn yếu kém giảm, công tác đào tạo bồi dưỡng cán bộ Đoàn được đẩy mạnh. Đội ngũ cán bộ Đoàn chuyên trách các cấp được kiện toàn và trẻ hoá. ở cấp tỉnh, thành và quận, huyện Đoàn đã có 50% là cán bộ trẻ. Tỷ lệ cơ sở Đoàn khá và vững mạnh tăng, tỷ lệ cơ sở yếu kém giảm rõ rệt. Cuộc vận động “Toàn Đoàn tham gia xây dựng Đảng” được duy trì thường xuyên. Năm 1983, Đoàn đã giới thiệu với Đảng 309.168 đoàn viên ưu tú, kết nạp được 79.339 đồng chí vào Đảng.
Cùng với công tác xây dựng tổ chức Đoàn, công tác đoàn kết, tập hợp thanh niên được mở rộng. Tháng 8-1982, Ban Bí thư Trung ương Đoàn đã họp bàn chuyên đề và ban hành chỉ thị số 11/TWĐTN “Về việc tăng cường chỉ đạo mặt trận đoàn kết, tập hợp thanh niên trong thời gian trước nước”. Bản chỉ thị đã xác định mục tiêu, yêu cầu của công tác đoàn kết, tập hợp thanh niên trong những năm tiếp theo, đề ra nhiệm vụ tăng cường củng cố, mở rộng Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam và nêu rõ vai trò hạt nhân nòng cốt của Đoàn trong tổ chức và hoạt động Hội.
Được sự quan tâm của các cấp ủy Đảng và tăng cường vai trò nòng cốt của Đoàn, công tác đoàn kết, tập hợp thanh niên xây dựng Hội Liên hiệp thanh niên đã có sự chuyển biến rõ rệt, nhất là ở các tỉnh phía Nam. Mô hình công tác “4 mặt” của Hội (trường học, tổ ấm, câu lạc bộ, cống hiến và trưởng thành), các loại hình tập hợp theo đội, nhóm nhỏ, các chi hội theo sở thích, nghề nghiệp… là những tìm tòi bước đầu đổi mới phương thức tập hợp thanh niên ở cơ sở, đã có tác dụng thu hút đông đảo thanh niên tham gia sinh hoạt Hội. Đến đầu năm 1984, ở Cửu Long có hơn 76.000 hội viên, Đồng Tháp - 33.000 hội viên, Kiên Giang - 26.000 hội viên, Phú Khánh - 70.000 hội viên, Gia Lai - Kon Tum - 40.000 hội viên, Quảng Nam - Đà Nẵng - 170.000 hội viên… Hoạt đông Hội có nhiều hìnhthức phong phú, hấp dẫn đối với thanh niên, có tác dụng cổ vũ thanh niên tiên tiến để kết nạp vào Đoàn. Trong nhiều trường đại học, cao đẳng, Hội Sinh viên Việt Nam được củng cố, thu hút sinh viên vào các đợt hoạt động bổ ích.

Thực hiện nghị quyết Đại hội Đoàn lần thứ IV, “Hội đồng phụ trách Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh và Đội Nhi đồng Hồ Chí Minh”, gọi tắt là Hội đồng phụ trách Đội đã được thành lập từ Trung ương đến cấp xã, phường nhằm tăng cường chỉ đạo của Đoàn đối với công tác Đội và phong trào thiếu nhi.
Phong trào học tập, rèn luyện theo 5 điều Bác Hồ dạy phát triển mạnh mẽ trong thiếu niên. Từ ngày 21 đến ngày 23-8-1981, Đại hội Cháu ngoan Bác Hồ toàn quốc lần thứ nhất đã được tổ chức tại Hà Nội, có 305 em đại biểu cho các chi đội mạnh, các Cháu ngoan Bác Hồ trong cả nước và 35 anh chị tổng phu trách xuất sắc. Cuộc hành quân mang tên “Chiến dịch Điện Biên Phủ” với nhiều hình thức thi đua sôi nổi đã thu hút hầu hết các Liên đội Thiếu niên Tiền phong trong cả nước với hơn 10 triệu lượt thiếu niên, nhi đồng tham gia. Trong năm học 1983-1984, đã có 4 triệu em đạt danh hiệu thi đua “Chiến sĩ nhỏ Điện Biên”. Tháng 7-1984, tại thủ đô Hà Nội diễn ra cuộc gặt mặt “Cháu ngoan Bác Hồ - Chiến sĩ nhỏ giải phóng quân” để biểu dương các tập thể chi đội, liên đội và các đội viên, thiếu niên có thành tích xuất sắc trong phong trào thi đua. Nhiều hoạt động như: đi tìm địa chỉ đỏ, thu nhặt giấy vụn lao động công ích, lớp học tình thương, hoạt động xã hội, từ thiện.. được các em tham gia tự giác, sôi nổi…
Ngày 4-7-1985, Bộ Chính trị Trung ương Đảng ra Nghị quyết số 26 NQ/TW về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác thanh niên. Đây là văn kiện hết sức quan trọng, có giá trị tổng kết lý luận và thực tiễn cao, đồng thời đề ra quan điểm, phương hướng, nhiệm vụ công tác thanh niên, chuẩn bị bước vào giai đoạn lịch sử mới của dân tộc.
Trong thời gian 10 năm 91975-1985), mặc dù đất nước phải đương đầu với nhiều khó khăn to lớn, phức tạp, song Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh và tuổi trẻ Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Đảng, đã thể hiện tinh thần yêu nước nồng nàn, phẩm chất chính trị tốt đẹp, tài năng sáng tạo và nghị lực kiên cường, hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ trên mọi trận tuyến cách mạng được Đảng và nhân dân tin cậy giao cho, xứng đáng là lực lượng xung kích và đội hậu bị tin cậy của Đảng.
Đổi mới tổ chức, hoạt động của Đoàn, phát triển mạnh mẽ phong trào thanh niên, góp phần xứng đáng vào thắng lợi của công cuộc đổi mới đất nước.
Năm 1986 là thời điểm đánh dấu bước phát triển mới của đất nước ta. Nghị quyết Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng lần thứ 8 (khoá V) chỉ rõ: “Năm 1986 phải là năm cải cách nhằm xoá bỏ lề lối quản lý hành chính, bao cấp, chuyển sang hạch toàn kinh doanh có lãi”. Sau đó, Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ Vi Đảng Cộng sản Việt Nam họp tại Hà Nội từ ngày 15 đến ngày 18-12-1986, với tinh thần nhìn thẳng vào sự thật, đánh giá đúng sự thật, nói rõ sự thật; Đại hội Đảng VI đã khẳng định những thắng lợi của cách mạng Việt Nam trong 5 năm qua, biểu dương những nỗ lực vượt bậc của Đảng, toàn dân và toàn quân ta; đồng thời phân tích tình trạng khủng hoảng kinh tế - xã hội ở nước ta: Sản xuất bị đình đốn, lạm phát tăng vọt, đời sống nhân dân hết sức khó khăn, lòng tin giảm sút. Đại hội cũng đã chỉ ra những nguyên nhân khách quan: Bị bao vây kinh tế, thiên tai liên tiếp và những nguyên nhân chủ quan: sai lầm về chủ trương, chính sách lớn, sai lầm về chỉ đạo chiến lược và tổ chức thực hiện. Đại hội đã khẳng định con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta và đề ra đường lối đổi mới toàn diện nhằm đưa đất nước thoát khỏi khó khăn, khủng hoảng, tiếp tục tiến lên giành những thắng lợi mới.
Với tinh thần và thái độ tích cực tham gia công cuộc đổi mới, đông đảo thanh niên nước ta đã phát huy truyền thống cách mạng, phấn đấu vượt qua những thách thức để làm việc, học tập, rèn luyện vươn lên. Nhiều tấm gương trong sáng, nhiều tài năng trẻ đã xuất hiện trong công cuộc xây dựng đất nước và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN.
Theo đường lối đổi mới của Đảng, Ban Chấp hành Trung ương Đoàn đã chỉ đạo các cấp bộ Đoàn trong cả nước tập trung thực hiện hai trọng tâm công tác là:
- Đổi mới một phần công tác tổ chức, cán bộ và công tác giáo dục chính trị tư tưởng, tiến tới Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ V.
- Đổi mới hoạt động của Đoàn trên các lĩnh vực đời sống xã hội, quan tâm đến những lợi ích chính đáng của tuổi trẻ.
Thực hiện những trọng tâm công tác trên, nhiều cơ sở Đoàn đã có tìm tòi, tạo dựng được mô hình phù hợp về tổ chức và hoạt động, các điển hình tiên tiến xuất hiện ngày càng nhiều với các loại hình hoạt động có hiệu quả. Theo tinh thần Đại hội Đảng VI, các cấp bộ Đoàn đã bắt đầu có những đổi mới trong tổ chức và hoạt động Đoàn, tiến hành Đại hội Đoàn các cấp, tích cực chuẩn bị tiến hành Đại hội Đoàn toàn quốc.
Yêu cầu mới của sự nghiệp cách mạng đặt ra cho thế hệ trẻ trách nhiệm vụ cách mạng trong giai đoạn đổi mới, Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ V Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh đã tiến hành từ ngày 27 đến ngày 30-11-1987 tại Hà Nội. Dự đại hội có 750 đại biểu thay mặt cho hơn 17 triệu nam nữ đoàn viên, thanh niên trong cả nước. Trong số các đại biểu của Đại hội, có 193 đại biểu nữ, 110 đại biểu là người dân tộc thiểu số, 76 đại biểu quân đội, 41 đại biểu ngành công an, 6 anh hùng các lực lượng vũ trang, 3 anh hùng lao động, 90 chiến sỹ thi đua, 7 đại biểu có học vị tiến sĩ, phó tiến sĩ; đại biểu trẻ nhất ở tuổi 15 là đoàn viên học sinh phổ thông ở tỉnh Hoàng Liên Sơn. Có 24 đoàn khách quốc tế đến dự Đại hội.
Đồng chí Nguyễn Văn Linh, Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng cùng nhiều đồng chí lãnh đạo cao cấp của Đảng và Nhà nước đã đến dự Đại hội. Phát biểu trước Đại hội, đồng chí Tổng Bí thư đã thay mặt Đảng và phong trào thanh niên, đồng thời chỉ rõ phương hướng, nhiệm vụ của Đoàn và phong trào thanh niên trong giai đoạn đổi mới đồng thời căn dặn “… Từng đoàn viên, từng chi đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh phải tìm đến với thanh niên, nhưng không phải để lên lớp, thuyết lý suông, mà bằng việc giải quyết những khúc mắc, khó khăn; từng bước một, Đoàn lôi cuốn họ vào việc vừa sức, có ích cho xã hội, cho bản thân đưa lại niềm vui và lòng tin vào cuộc sống”…
Đại hội nhất trí với bản báo cáo về tình hình thanh niên và công tác Đoàn do đồng chí Vũ Mão, ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Bí thư thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đoàn khoá IV trình bày. Bản báo cáo nêu rõ: “Từ sau Đại hội toàn quốc lần thứ VI của Đảng đến nay thanh niên và nhân dân cả nước ta đã hăng hái thực hiện Nghị quyết của Đại hội, bắt tay vào công cuộc đổi mới trên nhiều lĩnh vực của cuộc sống, bước đầu phát huy quyền làm chủ tập thể của nhân dân, khơi dậy tinh thần dân chủ, ý thức phê bình và tự phê bình kiên quyết đấu tranh chống tiêu cực, đạt được một số thành tựu mới trong sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc”. Đại hội nhiệt liệt hoan nghênh những cống hiến xuất sắc của đoàn viên và thanh niên cả nước đã nêu cao tinh thần bất khuất, khắc phục khó khăn, phát huy vai trò xung kích trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Toàn thể Đại hội đã nhất trí nêu cao quyết tâm thực hiện khẩu hiệu “Sống, chiến đấu, lao động và học tập theo gương Bác Hồ vĩ đại”, góp phần hoàn thành thắng lợi 3 chương trình kinh tế lớn, đấu tranh chống tiêu cực, thực hiện dân chủ và công bằng xã hội, nhằm hoàn thành nhiệm vụ mà Đảng và nhân dân giao phó. Đại hội xác định mục tiêu nhiệm vụ, đề ra những phong trào, chương trình hành động cách mạng cho nhiệm kỳ tới là:
- Động viên tuổi trẻ cả nước tạo ra phong trào hành động cách mạng sôi nổi, rộng khắp nhằm thực hiện hai nhiệm vụ chiến lược, ba chương trình kinh tế lớn và hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ của Đảng và nhân dân giao phó.
- Nâng cao sức chiến đấu của tổ chức Đoàn, đổi mới nhận thức, nội dung và phương thức công tác Đoàn, đổi mới tổ chức và phong cách, hướng về cơ sở nhằm tập hợp, đoàn kết thanh niên và chăm sóc giáo dục thiếu niên, nhi đồng. Xây dựng Đoàn vững mạnh về chính trị, tư tưởng và tổ chức.
Về phong trào hành động cách mạng của thanh niên, Đại hội quyết định tiếp tục phát triển phong trào “Tuổi trẻ xung kích, sáng tạo xây dựng và bảo vệ Tổ quốc” và tập trung thực hiện 4 chương trình:
1. Tuổi trẻ xung kích và sáng tạo trên mặt trận kinh tế, thực hiện thắng lợi 3 chương trình mục tiêu về lương thực, thực phẩm, hàng tiêu dùng và hàng xuất khẩu.
2. Tuổi trẻ đi đầu thực hiện các chính sách xã hội và đấu tranh cho công bằng xã hội.
3. Tuổi trẻ xung kích trên mặt trận quốc phòng, an ninh, bảo vệ Tổ quốc.
4. Tuổi trẻ học tập và tiến quân vào khoa học kỹ thuật.
Đại hội Đoàn toàn quân lần thứ V đã bầu Ban Chấp hành Trung ương Đoàn gồm 150 ủy viên. Ban Chấp hành Trung ương Đoàn (khoa V) đã bầu Ban Thường vụ, Ban Bí thư Trung ương Đoàn. Đồng chí Hà Quang Dự, nguyên Bí thư thứ hai Ban Chấp hành Trung ương Đoàn, được bầu làm Bí thư thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đoàn. Đến Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VII, đồng chí Hà Quang Dự được bầu làm ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng.
Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ V là Đại hội của thế hệ trẻ Việt Nam biểu thị quyết tâm đi đầu trong công cuộc đổi mới đất nước do Đảng ta đề xướng và lãnh đạo.
Triển khai 4 chương trình, các cấp bộ Đoàn đã cố gắng bám sát nhiệm vụ chính trị, chuyển hướng công tác cho phù hợp với yêu cầu đổi mới và những vấn đề mà cuộc sống đặt ra.
Thực hiện chương trình xung kích, sáng tạo trên mặt trận phát triển kinh tế, được sự chỉ đạo của Ban Chấp hành Trung ương Đoàn, hầu hết các cấp Tỉnh, Thành Đoàn và nhiều Quận, Huyện Đoàn đã xây dựng lực lượng thanh niên xung phong (TNXP) làm kinh tế. Hoạt động của lực lượng TNXP hướng vào việc giải quyết các nhiệm vụ cấp bách của địa phương, cơ sở như khai hoang, phục hoá, trồng rừng, xây dựng các vùng kinh tế mới, xây dựng giao thông nông thôn… Nhiều đơn vị TNXP làm ăn có hiệu quả, biết tự hạch toán, sản xuất kinh doanh đầu tư theo chiều sâu, đạt hiệu quả kinh tế - xã hội thiết thực như lực lượng TNXP thành phố Hồ Chí Minh, Tổng hội TNXP Hà Nội, Quảng Nam - Đà Nẵng, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên, Tây Ninh, Đắc Lắc, Lâm Đồng, Nghệ An, Tuyên Quang, Quảng Ninh… Đến năm 1991, đã có 33 tỉnh, thành phố, 120 quận huyện và cơ sở tổ chức đội hình TNXP với hớn 2.000 đơn vị kinh tế thu hút 8 vạn lao động trẻ, trong đó có 3,5 vạn tập trung thường xuyên. Giá trị tổng sản lượng hàng năm của lực lượng TNXP đạt trên 300 tỷ đồng. Trong số 21 vạn lượt thanh niên tham gia TNXP, có 25.000 người (bằng 12%) được chuyển vào làm việc ở các cơ quan, xí nghiệp, 4% được cử đi học các lớp quản ký kinh tế và học nghề, 5% đi lao động hợp tác quốc tế, 25% vào làm việc ở các thành phần kinh tế ngoài quốc doanh. Kỷ niệm lần thứ 40 ngày Bác Hồ chỉ thị thành lập các đơn vị TNXP, lực lượng TNXP toàn quốc đã được Chính phủ tặng thưởng Huân chương Hồ Chí Minh.

Nhiều cơ sở Đoàn tham gia làm kinh tế nhằm xây dựng quỹ Đoàn bằng cách lập các công ty, xí nghiệp sản xuất thanh niên, các cơ sở dịch vụ tự trang trải, hoạt động theo đúng luật pháp, đã góp phần tạo thêm kinh phí cho các cơ sở Đoàn hoạt động như Thành Đoàn thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội, Đồng Nai, Sông Bé, Hải Phòng, Quảng Nam - Đà Nẵng…
Trong lĩnh vực sản xuất nông nghiệp, tháng 2-1989, Ban Bí thư Trung ương Đoàn phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Công nghiệp thực phẩm đã phát động phong trào thi đua “Thanh niên nông thôn sản xuất - kinh doanh giỏi” nhắm động viên đông đảo thanh niên nông thôn hăng say lao động, phát huy sáng kiến, áp dụng kỹ thuật trong sản xuất, kinh doanh làm giàu cho gia đình và xã hội, xây dựng nông thôn mới, góp phần chăm lo lợi ích, việc làm cho thanh niên, tập hợp đoàn kết thanh niên. Ngay từ thời gian đầu, phong trào đã nhận được sự hưởng ứng mạnh mẽ với 9 triệu thanh niên tham gia. Có trên 5 vạn thanh niên nông thôn đạt thu nhập trên 5 triệu đồng/ năm. Riêng ngành cao su, trong tổng số 24.000 đoàn viên, thanh niên, đã có 12.180 người và 476 tập thể đạt danh hiệu “Sản xuất kinh doanh giỏi” nhiều địa phương đã chủ động tạo cơ chế để giúp chuyển giao kỹ thuật cho thanh niên nông thôn, tạo cơ chế vay vốn thông qua các chi hội khuyến nông, các nhóm thanh niên giúp nhau làm ăn để thanh niên có điều kiện phát triển sản xuất, nâng cao thu nhập. Chính nhờ những kết quả đã đạt được mà nhiều tổ chức Đoàn được Đảng và chính quyền chủ động tạo cơ chế chính sách để đoàn viên thanh niên có điều kiện đẩy mạnh việc thực hiện phong trào sản xuất kinh doanh giỏi.
Trong công nghiệp, bên cạnh những hoạt động được duy trì thường xuyên như luyện tay nghề, thi thợ giỏi, nhận công trình thanh niên…; tháng 1-1992, Ban Bí thư Trung ương Đoàn đã phối hợp với Bộ Công nghiệp nhẹ phát động phong trào thi đua sản xuất đạt “chất lượng tốt, kiểu dáng đẹp, tiết kiệm, hạ giá thành”, gọi tắt là phong trào C-K-T. Trung ương Đoàn còn phối hợp với các Bộ, ngành, các doanh nghiệp lập quỹ khen thưởng “Đôi bàn tay vàng” để cổ vũ những tập thể và cá nhân có thành tích xuất sắc trong phong trào C-K-T. Phong trào C-K-T đã nhanh chóng được các cơ sở Đoàn trong khối công nghiệp triển khai mạnh mẽ và trở thành phong trào sôi nổi trong thanh niên công nhân. Quý 3 năm 1992, Trung ương Đoàn đã tổ chức sơ kết phong trào C-K-T và thi quảng cáo, trưng bày, giới thiệu mẫu mã sản phẩm của các đơn vị sản xuất tiêu biểu, tổ chức Hội chợ triển lãm thanh niên sản xuất kinh doanh hàng tiêu dùng giỏi. Đã có 500 cơ sở công nghiệp Trung ương trên các lĩnh vực, hơn 3.500 xí nghiệp công nghiệp địa phương và khu vực kinh tế ngoài quốc doanh triển khai phong trào C-K-T. Nhiều đơn vị thuộc ngành dệt, may sản xuất đồ da, nhựa… được công nhận có phong trào C-K-T khá. Nhiều xí nghiệp như Liên hiệp Sợi dệt kim (Hà Nội), Sứ Hải Dương, Kẹo Hải Hà, Dệt Việt Thắng, Thuốc lá Sài Gòn, Dây khoá kéo Nha Trang… là những đơn vị triển khai phong trào C-K-T sớm và có hiệu quả. Tổ chức Đoàn đã biểu dương kịp thời những cơ sở Đoàn có phong trào tốt, những đoàn viên thanh niên đạt danh hiệu: “Bàn tay vàng”. Trung ương Đoàn đã phối hợp với một số ngành, một số cơ sở sản xuất kinh doanh lớn lập quỹ khen thưởng để khen thưởng cho những tập thể lao động và cá nhân có thành tích xuất sắc trong phong trào C.K.T.
Để chăm lo lợi ích thiết thực của thanh niên, tháng 1-198, Thành Đoàn thành phố Hồ Chí Minh đã có sáng kiến lập ra Văn phòng giao dịch giới thiệu việc làm cho thanh niên. Trong 3 năm đầu, Văn phòng đã giới thiệu và tìm được việc làm cho3.359 thanh niên. Từ kinh nghiệm của Thành Đoàn thành phố Hồ Chí Minh, đến năm 1992 với sự giúp đỡ của Sở Lao động - Thương binh - Xã hội và ủy ban Nhân dân tỉnh nhiều Trung tâm giới thiệu việc làm đã được thành lập ở các Tỉnh, Thành Đoàn như ở Quảng Nam - Đà Nẵng, Lâm Đồng, Nghệ An, Hà Nội, Hà Nam Ninh, Long An, An Giang, Hậu Giang, Đồng Nai… Trung ương Đoàn và Trung ương Hội Liên hiệp Thanh niên đã thành lập Trung tâm dạy nghề và giới thiệu việc làm cho thanh niên. Hàng năm, các trung tâm thuộc hệ thống Đoàn quản lý đã tổ chức dạy nghề và giới thiệu việc làm cho hàng vạn thanh niên.
Hội nghị lần thứ 5 Ban Thường vụ Trung ương Đoàn (khoá V) đã ra Nghị quyết số 339/ NQ-BTV xác định rõ: “Trên cơ sở quán triệt sâu sắc quan điểm kết hợp chặt chẽ giữa tập trung phát triển kinh tế - xã hội với tăng cường công tác quốc phòng, an ninh đất nước, Đoàn chủ động và tích cực tham gia có hiệu quả vào quá trình chuẩn bị cho thanh niên có đủ phẩm chất chính trị, sức khoẻ, trình độ văn hóa, khoa học kỹ thuật, kỹ năng quân sự, sẵn sàng làm tròn nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc XHCN. Bằng các hoạt động của Đoàn, làm cho tuổi trẻ thấy rõ bản chất của cuộc đấu tranh giai cấp, đề cao cảnh giác, chống âm mưu diễn biến hoà bình của địch. Tăng cường bồi dưỡng truyền thống yêu nước bất khuất, truyền thống bộ đội Cụ Hồ”.
Thực hiện Chương trình “Tuổi trẻ xung kích trên mặt trận quốc phòng, an ninh, bảo vệ Tổ quốc” được xác định tại Đại hội Đoàn V và Nghị quyết Hội nghị V, Ban Thường vụ Trung ương Đoàn, thanh niên trong các lực lượng vũ trang đã sôi nổi thi đua rèn luyện, phấn đấu, giữ gìn và phát huy bản chất truyền thống cách mạng anh hùng của các lực lượng vũ trang nhân dân: “Sống, chiến đấu, lao động và học tập theo gương Bác Hồ vĩ đại…” trong các phong trào “Xứng danh anh bộ đội Cụ Hồ”, “làm theo 6 điều Bác dạy”. Chỉ trong thời gian ngắn, 80% đoàn viên, thanh niên quân đội đã tham gia phong trào. Tập thể đoàn viên, thanh niên Trung đoàn 1 (Sư đoàn 303, Quân khu 9); Trung đoàn 131 Công binh, Hải quân, chi đoàn Hương Giang; Đoàn Công ty xây dựng 565 và 470 thuộc Tổng Công ty xây dựng Trường Sơn; tuổi trẻ Nhà máy Z113 thuộc Tổng cục Công nghiệp quốc phòng và kinh tế… là những đơn vị lập được nhiều thành tích xuất sắc; chỉ sau hai năm thực hiện phong trào, trong toàn quân đã có 51.496 đoàn viên ưu tú được kết nạp vào Đảng. Nhiều tập thể, cá nhân đoàn viên chiến sĩ Công an nhân dân đã lập được thành tích xuất sắc, vượt qua khó khăn, gian khổ để bám địa bàn, bám đối tượng, không ngại hy sinh, dũng cảm đấu tranh chống bọn tội phạm, thi đua lập công. Tổ chức Đoàn Công an thành phố Hồ Chí Minh, Đoàn Thanh Niên trại Thủ Đức đã được Nhà nước tặng thưởng Huân chương chiến công hạng Nhì. Một số đoàn viên đã được tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang: liệt sĩ Triệu Việt Phong, cảnh sát bảo vệ (Lạng Sơn), Nguyễn Thành Tấn, cảnh sát đường phố (Hải Phòng), Phan Thanh Lập, cảnh sát cơ động (Minh Hải)… Nhiều cán bộ, đoàn viên thanh niên Công an được lãnh đạo Bộ Nội vụ và Trung ương Đoàn khen thưởng, lãnh đạo Bộ Nội vụ và Trung ương Đoàn khen thưởng, nhiều đoàn viên được kết nạp vào Đảng.
Hoạt động kết nghĩa giữa tổ chức Đoàn các địa phương với tổ chức Đoàn các đơn vị quân đội, công an biên phòng trên địa bàn đóng quân tiếp tục phát triển mạnh. Các ngày truyền thống của lực lượng vũ trang như ngày 22-12 (thành lập Quân đội), ngày 19-8 (thành lập lực lượng Công an nhân dân), ngày 3-3 (ngày Biên phòng Việt Nam)… đã được tổ chức kỷ niệm trọng thể với nhiều hoạt động giao lưu sôi nổi. Ngày kỷ niệm thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam 22-12 đã trở thành ngày hội “Tuổi trẻ anh hùng bảo vệ Tổ quốc”. Đoàn viên, thanh niên nhiều cơ sở Đoàn hăng hái tham gia lực lượng dân quân, tự vệ, luyện tập quân sự, bảo vệ an ninh trật tự và sẵn sàng chiến đấu. Các tổ chức cơ sở Đoàn đã tổ chức nhiều hoạt động thiết thực góp phần thực hiện chính sách hậu phương quân đội, chăm sóc gia đình thương binh, liệt sĩ, động viên thanh niên gia nhập lực lượng vũ trang…
Nhân ngày kể niệm thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam 22-12-1990 để bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc của tuổi trẻ Việt Nam với tấm gương của các thế hệ bộ đội Cụ Hồ, Ban Bí thư Trung ương Đoàn quyết định hàng năm lập 2 sổ tiết kiệm mỗi sổ trị giá 1 triệu đồng để tặng cho những người có công với cách mạng. Hai sổ tiết kiệm đầu tiên của năm 1990 đã được tặng cho Anh hùng Nguyễn Thị Chiên và Anh hùng Đặng Thị Vân; hai sổ tiết kiệm của năm 1991 đã được tặng cho gia đình Anh hùng liệt sĩ Nguyễn Viết Xuân và Anh hùng Phan Hành Sơn. Nhiều Tỉnh, Thành Đoàn cũng đã lập sổ tiết kiệm để tặng cho bộ đội xuất ngũ. Năm 1989, Thành Đoàn thành phố Hồ Chí Minh đã có 500 học bổng học nghề cho bộ đội xuất ngũ; Thành Đoàn Hà Nội có nhiều hoạt động để lập sổ tiết kiệm tình nghĩa tặng bộ đội xuất ngũ với giá trị nhiều triệu đồng; Tỉnh Đoàn Phú Yên tặng quà trị giá trên 2 triệu đồng và 176 mền chăn cho bộ đội xuất ngũ về địa phương…
Các hoạt động xã hội đã được các cấp bộ Đoàn, Hội quan tâm chỉ đạo, thu hút nhiều tầng lớp thanh niên tham gia. Năm 1991, thiên tai, lũ lụt xảy ra ở cả miền núi phía Bắc và đồng bằng sông Cửu Long. Với tấm lòng tương thân tương ái, tuổi trẻ các địa phương, các ngành đã tổ chức nhiều hoạt động tạo nguồn kinh phí giúp đồng bào và thanh, thiếu niên Sơn La như Thành Đoàn thành phố Hồ Chí Minh giúp 10 triệu, Đoàn Công ty Cao su Dầu Tiếng gửi 10 triệu đồng, Tỉnh Đoàn Hải Hưng giúp 1 triệu đồng, Thành Đoàn Hà Nội gửi giúp 3,3 triệu đồng và cử đội công tác xã hội của Đoàn Trường Đại học Y khoa đến khám chữa bệnh cho nhân dân vùng lụt và làm sạch môi trường. Tháng 11-1991, các Tỉnh, Thành Đoàn trong cả nước đã tổ chức nhiều hoạt động giúp đỡ tuổi trẻ và nhân dân các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long bị ngập lụt. Đoàn viên, thanh niên các địa phương đã vận động quyên góp lương thực, quần áo, sách vở và tiền mặt trị giá hàng chục triệu đến vài chục triệu đồng như thành phố Hồ Chí Minh, Quảng Nam - Đà Nẵng, Long An, Sông Bé, Hà Nội, Hà Nam Ninh…
Phong trào thiếu nhi được chuyển hướng theo yêu cầu mang tính xã hội hóa. Đó là nét mới trong công tác chăm sóc thiếu niên nhi đồng của các cấp bộ Đoàn. Đáng chú ý là hoạt động của Đội trong nhà trường được duy trì thường xuyên (98% thiếu niên đến trường là đội viên). Nhiều Liên đội tổ chức “Hội vui học tập”, “Đôi bạn cùng lớp”... đoàn kết giúp nhau trong trong học tập và hoạt động xã hội. Trong 4 năm đã có 11,9 triệu lượt ngày công của các em giúp đỡ thương binh, gia đình liệt sĩ. Hơn 1.500.000 đội viên và thiếu niên tham gia hoạt động “Thiếu nhi chữ thập đỏ”.
Năm 1989 là Năm trẻ em của Việt Nam. Với trách nhiệm và tình thương đối với trẻ em nghèo có hoàn cảnh khó khăn, 35 Tỉnh, Thành Đoàn đã tổ chức “lớp học tình thương” do đoàn viên, thanh niên đứng lớp giảng dạy và giúp đỡ sách vở, đồ dùng học tập cho các em con nhà nghèo, bệnh tật được đi học. Tính đến năm 1991, cả nước đã có 557 lớp học tình thương, giúp đỡ cho 11.225 em được đi học. Những Tỉnh, Thành Đoàn tổ chức tốt các hoạt động xã hội, thu hút được nhiều thanh, thiếu niên tham gia là Sông Bé, Thuận Hải, Vũng Tàu, Đồng Nai, thành phố Hồ Chí Minh, Đắc Lắc, Quảng Nam - Đà Nẵng, Quảng Ngãi, Tiền Giang, Khánh Hoà…
Hoạt động Đoàn trong trường học được đổi mới và phong trào thanh niên sinh viên, học sinh tiếp tục có những bước phát triển mới. Hội nghị lần thứ 6 Ban Thường vụ Trung ương Đoàn (khoá V) ngày 23-8-1989 đã kết luận về phương hướng đổi mới công tác Đoàn trong nhà trường là đổi mới tổ chức, bộ máy, phong cách công tác nhằm tăng cường tính tự quản và dân chủ hoá hoạt động của Đoàn; đồng thời tăng cường sự lãnh đạo của Đảng và bảo đảm thực hiện đúng pháp luật của Nhà nước, kỷ cương của nhà trường.

Tháng 2-1988, Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đoàn lần thứ 2 (khoá V) đã quyết định mở cuộc vận động “Xây dựng chi đoàn mạnh” với hai mục tiêu chính:
- Nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của tổ chức cơ sở, đặc biệt là chi đoàn.
- Nâng cao chất lượng đoàn viên; làm tốt công tác đoàn kết, tập hợp thanh niên và công tác phát triển đoàn viên mới.
Hội nghị lần thứ 2 Ban Chấp hành Trung ương Đoàn (khoá V) là một trong những hội nghị có vị trí rất quan trọng mà những định hướng mang ý nghĩa thực tiễn đã từng bước củng cố và phát triển tổ chức Đoàn trong những điều kiện hết sức khó khăn. Tháng 5-1988, Ban Bí thư Trung ương Đoàn đã họp hội nghị xem xét việc chỉ đạo thực hiện Nghị quyết 02 của Ban Chấp hành và đề ra kế hoạch số 04 về thực hiện cuộc vận động xây dựng chi đoàn mạnh, nêu rõ các bước công tác cụ thể trong thời gian 3 năm với mục tiêu, phương châm, nội dung, biện pháp và tổ chức chỉ đạo đồng bộ.
Thực hiện cuộc vận động, toàn Đoàn tập trung vào việc đổi mới nội dung, hình thức hoạt động của chi đoàn và Đoàn cơ sở, nâng cao chất lượng đoàn viên, mở rộng các hình thức đoàn kết, tập hợp thanh niên, tháo gỡ những vướng mắc về cơ chế, chính sách đối với cán bộ cơ sở và điều kiện hoạt động của Đoàn. Qua 3 năm triển khai, cuộc vận động xây dựng chi đoàn mạnh đã nâng cao nhận thức về nhiệm của các cấp bộ Đoàn; hạn chế tình trạng giảm sút chất lượng tổ chức chi đoàn và Đoàn cơ sở. Tỷ lệ chi đoàn khá và mạnh tăng 51,7% so với năm 1988. Kết quả rõ nét nhất là qua cuộc vận động đã điều chỉnh một bước cơ cấu tổ chức Đoàn phù hợp với cơ chế quản lý mới cùng với đổi mới về mặt tổ chức bộ máy, công tác cán bộ Đoàn cũng được quan tâm. Công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ chi Đoàn, Đoàn cơ sở đã được đổi mới về nội dung, chương trình, phương thức đào tạo. Nhiều địa phương đã biên soạn các loại tài liệu như sổ tay cán bộ Đoàn, hướng dẫn kỹ năng tổ chức sinh hoạt thanh niên và tổ chức trao đổi kinh nghiệm, thi cán bộ Đoàn cơ sở giỏi… Trong 3 năm 1989-1991, toàn Đoàn đã kết nạp được 1.152.000 đoàn viên mới; tỷ lệ đoàn viên xuất sắc tăng hơn 50% so với năm 1988.
Công tác đoàn kết, tập hợp thanh niên được chú trọng và từng bước được đổi mới; Hội Liên hiệp thanh niên Việt Nam được củng cố và mở rộng. Nội dung, phương thức hoạt động của Hội đã có những cải tiến phù hợp với điều kiện mới, phong phú và thiết thực, đáp ứng tốt hơn nhu cầu, nguyện vọng của thanh niên. Từ mô hình 4 mặt: trường học, tổ ấm, câu lạc bộ, cống hiến và trưởng thành; các loại hình tập hợp thanh niên của Hội đã phát triển phong phú tới các loại đội, nhóm nhỏ, các đội công tác xã hội, các chi hội nghề nghiệp… Sự phát triển phong phú, đa dạng các loại hình này đã tăng cường khả năng tập hợp thanh niên của tổ chức Hội. Thàng 12-1990, Hội nghị Cán bộ Hội Liên hiệp thanh niên Việt Nam đã họp kiện toàn ủy ban Trung ương Hội và đề ra Chương trình công tác Hội trong những năm tới. Đến thời điểm này, trên toàn quốc đã có 27 ủy ban hội cấp tỉnh, thành phố, 70 ủy ban hội cấp quận, huyện và hơn 10.000 chi hội cơ sở. Công tác đoàn kết, tập hợp thanh niên các tôn giáo, dân tộc được các cấp bộ Đoàn, Hội quan tâm hơn trước. Các cuộc “Gặp gỡ thanh niên các dân tộc miền núi phía Bắc” ( Quảng Ninh - 1991), “Gặp gỡ Tây Nguyên” (Đắc Lắc - 1992) là những hoạt động lớn với sự tham gia của đông đảo đại diện đoàn viên, thanh niên các dân tộc, thể hiện tinh thần đoàn kết gắn bó của tuổi trẻ các dân tộc đồng lòng, chung sức xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Năm 1991, mô hình “Làng Thanh niên” tập hợp và phát huy vai trò của thanh niên trong xây dựng bản làng, quê hương đã được ra đời theo sáng kiến của Tỉnh Đoàn Gia Lai - Kon Tum và nhanh chóng nhân rộng ở các tỉnh Tây Nguyên.
Hội Sinh viên Việt Nam, tổ chức chính trị - xã hội của giới sinh viên, được củng cố và phát triển trong nhiều trường đại học, cao đẳng. Ngày 19-3-1987, Điều lệ Hội Sinh viên đã được Hội đồng Bộ trưởng phê duyện, đánh dấu một bước phát triển mới của Hội. Đến hết năm 1988, trong tổng số 93 trường đại học, cao đẳng đã có 39 trường thành lập tổ chức Hội với hơn 45.000 hội viên. Công tác Đoàn trong nhà trường và công tác Hội sinh viên Việt Nam đã được đổi mới cả về tổ chức, bộ máy và phong trào công tác; tính tự quản và dân chủ hoá hoạt động Đoàn, Hội được đẩy mạnh; nội dung hoạt động bám sát nhiệm vụ chính trị của nhà trường và phù hợp tâm lý, nguyên vọng của sinh viên, tổ chức các hoạt động đem lại lợi ích cho sinh viên; động viên sinh viên tham gia giải quyết các khó khăn của nhà trường; kiến nghị và bảo vệ lợi ích chính đáng của sinh viên; nâng cao hiệu quả tổng hợp và giáo dục sinh viên góp phần tích cực vào đổi mới của nhà trường.
Hoạt động Đội và phong trào thiếu nhi được đổi mới theo hướng tăng cường hoạt động của Đội trong nhà trường, đồng thời đẩy mạnh xã hội hoá hoạt động thiếu nhi trên địa bàn dân cư. Từ năm học 1989-1990, chương trình hoạt động người giờ học được nhiều Liên đội triển khai với các hoạt động phong phú như “Hội vui học tập”, “Đôi bạn cùng tiến”, hội khoẻ, hội diễn, các cuộc thi viết, vẽ nhân các ngày kỷ niệm lớn; các hoạt động giúp nhau trong học tập, giúp bạn nghèo vượt khó… Hoạt động thiếu nhi trên địa bàn dân cư được nhiều địa phương triển khai tốt như Hải Dương, Hưng Yên, Thái Bình, Hà Bắc, Long An, Hậu Giang… Công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ phụ trách Đội có nhiều tiến bộ. Các ủy ban thiếu niên, nhi đồng được kiện toàn và quy chế Hội đồng Hội các cấp được ban hành.
Hoạt động Đội được tổ chức Đoàn các cấp tăng cường chỉ đạo nên công tác Đội có chuyển biến mạnh mẽ, ngày càng gắn bó với xã hội, đáp ứng yêu cầu lợi ích của đội viên và tập thể Đội. Nhiều phong trào thiếu nhi được duy trì và phát triển. Trong hai năm 1989-1990, đã có 1,9 triệu lượt ngày công của các em đội viên, thiếu niên giúp đỡ thương binh, gia đình liệt sĩ, 700.000 công tu sửa nghĩa trang liệt sĩ. Nhiều chi đội, liên đội đã tổ chức quyên góp và vận đông các em cũng như người lớn tuổi ủng hộ, giúp đỡ đồng bào các vùng bị thiên tai, lũ lụt; hơn 1,5 triệu đội viên, thiếu niên đã tham gia các hoạt động y tế cộng đồng và các hoạt động xã hội trong “Thiếu nhi Chữ thập đỏ”. Nhiều đội viên học tập tốt, rèn luyện tốt, trở thành “Cháu ngoan Bác Hồ”; nhiều đội viên lớn tuổi đã được kết nạp vào Đoàn.
Mặc dù tình hình quốc tế trong những năm này có nhiều biến động, phong trào thanh niên dân chủ thế giới lâm vào khủng hoảng, song công tác đối ngoại của Đoàn tiếp tục phát triển dưới ánh sáng đường lối đối ngoại của Đảng. Đoàn đã kịp thời tìm ra các biện pháp nhằm góp phần tạo ra môi trường quốc tế thuận lợi, phá thế bao vây, cô lập, thêm bạn bớt thù, đa dạng hoá quan hệ đối ngoại phục vụ công cuộc đổi mới đất nước và đổi mới Đoàn vì lơi ích của phong trào thanh niên. Đoàn tích cực chuyển mạnh hoạt động đối ngoại theo các mục tiêu cụ thể, thiết thực, nhằm làm cho thanh niên thế giới hiểu rõ hơn tình hình Việt Nam, tranh thủ sự ủng hộ đối với phong trào thanh niên nước ta. Đoàn đã duy trì các mối quan hệ truyền thống với các tổ chức thanh niên Lào, Campuchia, ấn Độ, Cu Ba, Pháp, Thụy Điển…; từng bước mở rộng quan hệ với tổ chức của Liên hiệp quốc và các tổ chức phi chính phủ. Trước những biến động phức tạp và đầy thử thách của tình hình thế giới và trong nước vào cuối những năm 80, đầu những năm 90, Đoàn TNSC Hồ Chí Minh và thế hệ trẻ Việt Nam đã vững vàng, kiên định theo con đường cách mạng mà Đảng, Bác Hồ và nhân dân ta đã lựa chọn. Trên cơ sở định hướng đúng đắn quá trình đổi mới tổ chức, hoạt động của Đoàn; công tác Đoàn và phong trào thanh niên thực sự đã có nhiều chuyển biến tích cực trên các lĩnh vực, góp phần quan trọng vào quá trình giữ vững ổn định chính trị, bảo đảm quốc phòng an ninh và phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.

Đường lối đổi mới toàn diện được đề ra tại Đại hội Đảng VI là đường lối được hình thành trên cơ sở phát huy tinh thần độc lập, tự chủ, tổng kết những kinh nghiệm sáng tạo của nhân dân, của các cấp, các ngành, hợp quy luật, thuận lòng người, nên đã nhanh chóng đi vào cuộc sống. Qua hơn 5 năm nỗ lực kiên cường, công cuộc đổi mới đất nước của toàn Đảng, toàn dân đã thu được những kết quả rất quan trọng. Tình trạng đình đốn trong sản xuất, rối ren trong lưu thông được khắc phục; lạm phát bị đẩy lùi từ 774,7% năm 1986 xuống còn 67,1% năm 1991. Kinh tế tuy còn nhiều yếu kém nhưng cơ bản đã vượt qua khủng hoảng và có những mặt tiến bộ. Đời sống nhân dân bước đầu được cải thiện. ổn định chính trị được giữ vững, quốc phòng, an ninh được đảm bảo. Những kết quả đó đã tạo đà cho nhân dân ta tiếp tục phấn đấu vượt qua những khó khăn, thách thức, đưa công cuộc đổi mới đất nước tiếp tục đạt những thắng lợi to lớn hơn.
Song đến những năm 1990, 1991, nước ta vẫn đứng trước những thử thách rất gay gắt. Tăng trưởng kinh tế còn chậm, lạm phát còn cao, nhiều vấn đề xã hội mới nảy sinh, có mặt nghiêm trọng. Mỹ vẫn tiếp tục bao vây cấm vận. Một số thế lực thù địch đẩy mạnh hoạt động gây mất ổn định chính trị, phá rối an ninh quốc gia, làm phương hại đến độc lập, chủ quyền của đất nước. Bối cảnh quốc tế không thuận lợi, Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa Đông Âu đổ vỡ.
Trước tình thế đó, Đảng và nhân dân ta đã thể hiện trí tuệ và bản lĩnh cách mạng cao, phát huy truyền thống đoàn kết, đấu tranh kiên cường, lao động sáng tạo, đẩy lùi nguy cơ, vượt qua thử thách, kiên trì con đường xã hội chủ nghĩa, kiên trì đổi mới đưa đất nước tiếp tục tiến lên.
Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khoá VI) đã ra quyết định về: “Đổi mới công tác quần chúng của Đảng, tăng cường mối liên hệ giữa Đảng và nhân dân”. Ngày 13-3-1991, Bộ Chính trị (khoá VI) đã ra Nghị quyết số 25/NQ- TW về “Đổi mới thanh niên”. Nghị quyết đã khẳng định vai trò, vị trí quan trọng của thanh niên trong công cuộc đổi mới, ý nghĩa chiến lược của công tác thanh niên đối với tương lại dân tộc và vận mệnh của Tổ quốc; khẳng định những quan điểm cơ bản về công tác thanh niên và nêu lên phương hướng, nội dung và giải pháp chủ yếu của công tác thanh niên trong các nhiệm vụ:
- Giải quyết việc làm.
- Đào tạo, bồi dưỡng cán bộ.
- Tổ chức phong trào hành động cách mạng trong thanh niên.
- Xây dựng Đoàn TNCS Hồ Chí Minh vững mạnh, mở rộng việc tập hợp đoàn kết thanh niên.
- Tăng cường công tác thanh niên của Đảng, Nhà nước và các tổ chức xã hội.
Cũng trong năm 1991, Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VII Đảng Cộng sản Việt Nam được tiến hành tại Thủ đô Hà Nội. Đại hội đã phân tích đánh giá đúng đắn tình hình, những thắng lợi đã đạt được, phân tích và tìm ra nguyên nhân những thiếu sót, yếu kém, chỉ ra những nguy cơ, thách thức, và đã khẳng định con đường đi lên chủ nghĩa xã hội của Việt Nam, tiếp tục đẩy mạnh công cuộc đổi mới đất nước, đề ra cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội và “Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội đến năm 2000 vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, văn minh theo định hướng xã hội chủ nghĩa”.
Trong bối cảnh đó, Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VI của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh đã tiến hành từ ngày 15 đến 18-10-1992 tại Hà Nội. Về dự Đại hội có 797 đại biểu thay mặt cho 2,5 triệu đoàn viên và hơn 20 triệu thanh niên cả nước. Trong số đại biểu dự Đại hội có 162 đại biểu nữ, 94 đại biểu là thanh niên dân tộc thiểu số, 406 đại biểu thanh niên công nhân, 110 đại biểu thanh niên các lực lượng vũ trang, 31 đại biểu học ainh, sinh viên, 11 đồng chí là đại biểu Quốc hội khoá IX, có 4 đại biểu trẻ nhất ở tuổi 15, 404 đại biểu có trình độ đại học và trên đại học. So với các lần Đại hội trước, Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ Vi có số lượng đại biểu đông nhất, tiềm năng trí tuệ mạnh nhất… phản ánh nhiều lĩnh vực hoạt động của Đoàn và sự trưởng thành của tổ chức Đoàn sau những năm tự đổi mới theo định hướng của Đảng.
Đồng chí Đỗ Mười, Tổng bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng, các đồng chí Cố vấn của Đảng và nhiều đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước đã tham dụ Đại hội. Tới dự Đại hội còn có đại diện các Bà mẹ Việt Nam anh hùng, mẹ liệt sĩ, các anh hùng lực lượng vũ trang, anh hùng lao động, các đồng chí nguyên là Bí thư thứ nhất Trung Đoàn các khoá. Thay mặt Đảng và Nhà nước, phát biểu tại Đại hội, đồng chí Tổng Bí thư Đỗ Mười đã đánh giá cao và biểu dương những cố gắng và đóng góp to lớn của tuổi trẻ thời gian qua, đồng thời trao nhiệm vụ cho Đoàn và phong trào thanh niên phát huy vai trò xung kích, sáng tạo, tiếp tục đi đầu trong công cuộc đổi mới đất nước, vì sự nghiệp dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, văn minh, vì hạnh phúc và tương lai tươi sáng của tuổi trẻ.
Đồng chí Tổng Bí thư khẳng định: “Để có đủ khả năng hoàn thành nhiệm vụ..., tuổi trẻ Việt Nam mà nòng cốt là Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh phải xây dựng cho mình hoài bão, trí tuệ, đạo đức và ý chí cách mạng”.
Đại hội đã đánh giá tình hình tổ chức hoạt động của Đoàn và phong trào thanh thiếu niên, biểu dương những cố gắng to lớn của các cấp bộ Đoàn, của cán bộ, đoàn viên, thanh thiếu niên trong cả nước. Đại hội đã thông qua, phương hướng, nhiệm vụ và các biện pháp xây dựng Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong giai đoạn 1993-1997; thông qua các chương trình hành động cách mạng của Đoàn và tuổi trẻ Việt Nam thực hiện chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Đó là các chương trình:
- Chương trình thanh niên làm kinh tế, tham gia giải quyết việc làm.
- Chương trình thanh niên tham gia bảo vệ Tổ quốc, bảo vệ an ninh chính trị, trật tự, an toàn xã hội.
- Chương trình học tập, sáng tạo, tích cực tham gia phát triển văn hoá - xã hội.
- Chương trình xây dựng Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh và chăm sóc, giáo dục thiếu niên, nhi đồng.
Đại hội nhất trí chọn bài hát “Thanh niên làm theo lời Bác”, nhạc và lời của Hoàng Hoà, làm bài ca chính thức của Đoàn. Đại hội đã bầu ra Ban Chấp hành Trung ương Đoàn khoá VI gồm 91 đồng chí. Tại kỳ họp lần thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đoàn, đồng chí Hồ Đức Việt được bầu làm Bí thư thứ nhất, đồng chí Phạm Phương Thảo được bầu làm Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đoàn. Tiếp đó, tại kỳ họp lần thứ 2, Ban Chấp hành Trung ương Đoàn đã bầu đồng chí Vũ Trọng Kim làm Bí thư và phân công giữ trách nhiệm Bí thư Thường trực Trung ương Đoàn. Đến Hội nghị Đại biểu toàn quốc giữa nhiệm kỳ (khóa VII) của Đảng tháng 1 năm 1994, đồng chí Hồ Đức Việt Bí thư thứ nhất Trung ương Đoàn được bầu làm ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng.
Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ VI thắng lợi đã khẳng định sự thống nhất ý chí và hành động của toàn Đoàn và phong trào thanh niên, thể hiện lòng trung thành vô hạn của thế hệ trẻ Việt Nam đối với đất nước, với sự nghiệp cách mạng của Đảng, khẳng định quyết tâm phấn đấu thực hiện thắng lợi công cuộc đổi mới đất nước và sự rèn luyện để trưởng thành của thế hệ trẻ.
Tháng 1-1993, Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khoá VII) đã ban hành Nghị quyết về công tác thanh niên trong tình hình mới. Nghị quyết đã đánh giá vai trò của lực lượng thanh niên, công tác thanh niên: “Thanh niên là lực lượng xung kích trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Sự nghiệp đổi mới có thành công hay không, đất nước bước vào thế kỷ XXI có vị trí xứng đáng trong cộng đồng thế giới hay không, cách mạng Việt Nam có vững bước theo con đường xã hội chủ nghĩa hay không phần lớn tuỳ thuộc vào lực lượng thanh niên, vào việc bồi dưỡng, rèn luyện thế hệ thanh niên; công tác thanh niên là vấn đề sống còn của dân tộc, là một trong những nhân tố quyết định sự thành bại của cách mạng”. Nghị quyết khẳng định lòng tin tưởng sâu sắc của Đảng và dân tộc đối với thế hệ trẻ, sự quan tâm chăm lo giáo dục, bồi dưỡng, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển, trưởng thành của thanh niên; đồng thời đề ra phương hướng, nhiệm vụ của công tác thanh niên, xác định nhiệm vụ của Đoàn và phong trào thanh niên trong thời kỳ mới. “Hình thành một lớp thanh niên nam nữ ưu tú, vững vàng về chính trị, kiên định con đường XHCN, tiêu biểu cho thế hệ trẻ, trở thành những nhà lãnh đạo, quản lý, kinh doanh giỏi, những chuyên gia xuất sắc trên mọi lĩnh vực hoạt động xã hội, những trí thức uyên bác chiếm lĩnh đỉnh cao của khoa học, những nghệ sĩ tài năng, những lao động có tay nghề cao”.
Đồng thời Đảng có trách nhiệm chăm lo bồi dưỡng, đào tạo thanh niên và phát huy tiềm năng to lớn của thế hệ trẻ trong thời kỳ cách mạng mới. Tại Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng lần thứ 4 (khóa VII) Tổng Bí thư Đỗ Mười khẳng định: “Đảng và Nhà nước ta phải xây dựng và hoàn thiện các chính sách đối với thanh niên nhằm vừa phát huy tiềm năng sáng tạo của tuổi trẻ, vừa tạo điều kiện và môi trường thuận lợi để thanh niên cống hiến tốt nhất, nhiều nhất và trưởng thành nhiều nhất”.
Nghị quyết 04 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa VII) đã chỉ rõ: “Công tác thanh niên là vấn đề sống còn của dân tộc, là một trong những nhân tố quyết định sự thành bại của cách mạng”.
Đảng Cộng sản Việt Nam đã đặt công tác thanh niên ở vị trí trung tâm trong chiến lược phát triển của nguồn nhân lực: “Vấn đề thanh niên phải đặt ở vị trí trung tâm trong chiến lược phát huy nhân tố và nguồn lực con người”.
Rõ ràng là, Đảng ta luôn nhìn thấy vai trò to lớn và tiềm năng dồi dào của thanh niên, Đảng đặt niềm tin vào thanh niên và có chủ trương, chính sách đúng đắn để đào tạo và phát triển nguồn nhân lực trẻ phục vụ cho đất nước. Đấy chính là môi trường tốt nhất để Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam, Hội Sinh viên Việt Nam tổ chức tốt phong trào thanh niên. Quán triệt Nghị quyết Hội nghị Trung ương lần thứ 4 của Đảng và trên cơ sở Nghị quyết Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ VI, Hội nghị lần thứ 2 Ban Chấp hành Trung ương Đoàn đã quyết định phát động trong thanh niên cả nước hai phong trào hành động cách mạng là phong trào “Thanh niên lập nghiệp” và phong trào “Tuổi trẻ giữ nước”.

Phong trào Thanh niên lập nghiệp:
Phong trào Thanh niên lập nghiệp nhằm vận động, cổ vũ, tạo mọi điều kiện giúp đỡ và hướng dẫn thanh niên lập thân, lập nghiệp với những nội dung, cách làm phù hợp với từng đối tượng thanh niên. Trong nông thôn, phong trào thanh niên lập nghiệp là sự phát triển phong trào “sản xuất, kinh doanh giỏi” bằng nhiều nội dung, biện pháp mới phù hợp với những điều kiện và yêu cầu của giai đoạn mới. Những loại hình hoạt động hỗ trợ nâng cao trình độ kỹ thuật, khả năng tổ chức sản xuất cho thanh niên như: tập huấn, chuyển giao tiến bộ khoa học kỹ thuật nông nghiệp, xây dựng các điểm trình diễn kỹ thuật, công nghiệp, xây dựng các điểm trình diễn kỹ thuật, công trình thanh niên, mô hình VAC… được tiếp tục mở rộng. Hơn 1 triệu lượt đoàn viên, thanh niên đã được tập huấn về nghề nông: (năm 1993: 214.200 người, năm 1994: 203.126 người, năm 1995: 234.478 người, năm 1996: 223.326 người, sáu tháng đầu năm 1997: 126.686 người. Từ năm 1993 đến 1997, trong các cơ sở Đoàn nông thôn đã xây dựng 9.286 điểm trình diễn kỹ thuật, duy trì hoạt động của 1.746 câu lạc bộ khuyến nông, hoàn thành 67.173 công trình thanh niên xây dựng kết cấu hạ tầng nông thôn: tổ chức nhiều cuộc thi kỹ thuật nghề nông ở các cấp. Năm 1996, hội thi “Thanh niên nông thôn với Chương trình IMP” do Trung ương Đoàn phối hợp với Bộ Nông nghiệp tổ chức đã thu hút gần 900.000 đoàn viên, thanh niên nông thôn tham gia từ cơ sở; 210 thanh niên xuất sắc từ 42 tỉnh, thành phố được tham dự hội thi cấp Trung ương. Thanh niên nông thôn còn đi đầu trong việc ứng dụng các giống mới, góp phần chuyển dịch cơ cấu cây trồng, vật nuôi có hiệu quả cao ở mỗi địa phương
Tổ chức Đoàn, Hội đã có nhiều biện pháp giúp đỡ giải quyết một khó khăn lớn của thanh niên nông thôn là vấn đề vốn. Đoàn đã tháo gỡ cơ chế, hướng dẫn cho đoàn viên, thanh niên xây dựng dự án và tín chấp cho họ vay vốn từ các nguồn như quỹ Quốc gia giải quyết việc làm, quỹ Xoá đói giảm nghèo, các dự án trồng rừng… Trong 5 năm, Đoàn thanh niên các cấp đã thực hiện 15.137 dự án với tổng kinh phí 463,6 tỷ đồng, giúp cho 364.900 thanh niên có vốn sản xuất. Riêng Trung ương Đoàn đã được ủy quyền phê duyệt 778 dự án với số vốn 390,9 tỷ, giúp cho 31.800 thanh niên. Đầu năm 1992, Ban thư ký Trung ương Hội Liên hiệp Thanh niên đã quyết định thành lập “Quỹ trợ vốn thanh niên sản xuất”. Sau 6 tháng thí điểm do ủy ban Hội thành phố Hồ Chí Minh thực hiện rút kinh nghiệm, loại hình quỹ này đã được triển khai rộng. Đến cuối năm 1994, Quỹ đã có gần 1 tỷ đồng cho thanh niên vay, mỗi người được vay từ 500.000 đến 1 triệu đồng. Tổ chức Đoàn, Hội còn xây dựng các đội, nhóm, chi hội thanh niên giúp nhau làm ăn, câu lạc bộ khuyến nông và vận động đoàn viên, thanh niên tự giúp vốn lẫn nhau. Đến cuối năm 1997, số vốn do đoàn viên, hội viên, thanh niên tự giúp đỡ lẫn nhau đã lên tới trên 70 tỷ đồng.
Đoàn đã quan tâm giúp đỡ đoàn viên, thanh niên nâng cao trình độ tổ chức, quản lý sản xuất qua việc đảm nhận các dự án phủ xanh đất trống, đồi núi trọc, xây dựng và phát triển mô hình “Trang trại trẻ”. Hôi nghị “Trang trại trẻ” do Tỉnh Đoàn Yên Bái tổ chức năm 1994 đã có tác dụng phổ biến kinh nghiệm, nhân rộng mô hình này cho thanh niên trong tỉnh. Từ năm 1992 đến 1997, Trung ương Đoàn đã chỉ đạo xây dựng 15 “Khu kinh tế thanh niên” và phát triển hàng năm “Làng thanh niên” ở các tỉnh miền núi. Tháng 1-1997, Hội nghị về “Làng thanh niên” được tổ chức ở Gia Lai với sự tham dự của hơn 20 tỉnh, một lần nữa khẳng định tác dụng của mô hình “Làng thanh niên” trong việc phát huy vai trò của thanh niên đối với quá trình phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, giữ vững trật tự, an ninh, xây dựng cuộc sống mới ở bản làng, đoàn kết, tập hợp và giáo dục thanh niên.
Trong khu vực đô thị, sản xuất công nghiệp và dịch vụ, Đoàn đã thành lập các Trung tâm tư vấn nghề nghiệp, Trung tâm dạy nghề và giải quyết việc làm cho thanh niên. Từ chỗ chỉ có một vài Trung tâm vào cuối năm 1991, đến hết năm 1997, đã hình thành hơn 20 Trung tâm cấp tỉnh và cấp Trung ương do Đoàn quản lý. Tính chung với 179 Trung tâm dạy nghề, Văn phòng giao dịch giới thiệu việc làm các cấp của Đoàn, Hội đã tổ chức dạy nghề cho gần 429.500 và giới thiệu việc làm cho 313.012 thanh niên. Hơn 10 nghìn lao động trẻ trong 70 đơn vị TNXP ở 22 Tỉnh, Thành Đoàn đảm đương nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội ở những nơi gian khổ, khó khăn. Phong trào CKT được bổ sung thêm nội dung và tiếp tục phát triển. Đến hết năm 1997, hơn 3 nghìn hội thi tay nghề chọn “Bàn tay vàng” đã thu hút sự tham gia của 149.847 đoàn viên thanh niên, góp phần nâng cao trình độ nghề nghiệp trẻ được Đoàn, Hội ủng hộ để đẩy mạnh sản xuất, kinh doanh, góp phần phát triển sản xuất, giải quyết việc làm, Ba cuộc “Gặp gỡ Doanh nghiệp trẻ” đã được tổ chức với sự tham gia ngày càng đông đảo của các nhà doanh nghiệp trẻ trong cả nước. Các cấp bộ Đoàn đã đảm nhiệm 17.340 công trình, phần việc thanh niên tham gia xây dựng đường dây tải điện 500 KV Bắc - Nam và công trình xây dựng thủy điện Ialy cùng các công trình lớn khác.
Tiêu biểu là phong trào thi đua “1.000 sáng kiến” của đoàn viên, thanh niên khối công nghiệp, dịch vụ của tỉnh Đoàn Bắc Ninh. Tính đến tháng 11-1997 đã có 620 sáng kiến của thanh niên công nhân được xét công nhận. Đoàn viên, kỹ sư Mạnh Hùng ở nhà máy Thuốc lá Bắc Sơn với sáng kiến pha chế hóa chất khử độc tố số giấy cuốn thuốc lá của Nhật để tiếp tục đưa vào sản xuất đã tiết kiệm cho Nhà nước hàng vạn đồng.
Trong các trường học, phong trào Thanh niên lập nghiệp được cụ thể hoá bằng phong trào thi đua “Học tập, rèn luyện vì ngày mai lập nghiệp, vì dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, văn minh”, được sự hưởng ứng, tham gia của đông đảo học sinh, sinh viên. Qua nhiều hoạt động hỗ trợ học tập, nghiên cứu khoa học, định hướng nghề nghiệp với nhiều loại hình câu lac bộ học thuật, các cuộc thi, các giải thưởng, các loại quỹ khuyến học, khuyến tài…, Đoàn, Hội đã động viên, cổ vũ học sinh, sinh viên tích cực học tập, nghiên cứu khoa học và phát triển tài năng; khơi dậy ý chí, nghị lực, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục trong nhà trường. Đến hết năm 1997, đã có 6.923 câu lạc bộ học sinh, sinh viên thu hút trên 200 nghìn học sinh, sinh viên tham gia hoạt động; Tiêu biểu như sinh viên Trường Đại học Y Bắc Thái đã có nhiều đề tài nghiên cứu đạt giải cao toàn quốc. Nét nổi bật trong hoạt động hỗ trợ học tập ở các trường học trong toàn quốc những năm từ 1992-1997 là sự phát triển rộng rãi các loại quỹ học bổng ở hầu hết các cấp bộ Đoàn, như các loại Quỹ khuyến học, khuyến tài của các Tỉnh, Thành Đoàn và Đoàn trực thuộc đã trao 237.666 suất học bổng trị giá 32.011 triệu đồng. Riêng Quỹ “Hỗ trợ tài năng trẻ Việt Nam” của Trung ương Đoàn đã trao 1.476 triệu đồng cho 2.576 học sinh, sinh viên. Vào năm mới, Trung ương Đoàn tổ chức bình chọn và trao giải thưởng “Những gương mặt trẻ Việt Nam tiêu biểu nhất trong năm”. Giải thưởng Kim Đồng trong ba năm học đã xét và trao 1.004 giải thưởng cho các cán bộ liên đội, chi đội xuất sắc và học giỏi.
Có thể nói, qua các chương trình hành động cụ thể, phong trào “Thanh niên lập nghiệp” đã trở thành phong trào mạnh mẽ, rộng khắp của đoàn viên, thanh niên trên các lĩnh vực khác nhau, góp phần động viên, cổ vũ hàng triệu đoàn viên, thanh niên vươn lên lập thân, lập nghiệp, xung kích thực hiện các chương trình kinh tế – xã hội, an ninh, quốc phòng của đất nước, tạo sự chuyển biến tích cực trong nội dung, phương thức đoàn kết tập hợp thanh niên và công tác xây dựng Đoàn; khẳng định vị thế, vai trò của Đoàn Thanh niên trong xã hội.
Phong trào Tuổi trẻ giữ nước.
Phong trào “Tuổi trẻ giữ nước” thể hiện trách nhiệm của Đoàn trong việc giáo dục tuổi trẻ Việt Nam kế thừa và phát huy truyền thống vẻ vang của dân tộc trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước; phát huy lực lượng thanh, thiếu niên trong sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc. Qua các hoạt động của phong trào, Đoàn đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục tình hình, nhiệm vụ cách mạng và trách nhiệm của tuổi trẻ với công tác quốc phòng - an ninh, vận động đoàn viên, thanh niên làm nghĩa vụ quân sự, bảo vệ Tổ quốc. Đoàn thanh niên các cấp đã tích cực tổ chức tuyên truyền, phổ biến Luật Nghĩa vụ quân sự, làm tốt công tác hậu phương quân đội, góp phần đảm bảo chỉ tiêu giao quân, nâng cao chất lượng thanh niên nhập ngũ. Các phong trào, các cuộc vận động như: “Vì các chiến sĩ nơi biên giới, hải đảo”, “Vì Trường Sa thân yêu”, “Vì người bạn tòng quân”, “Đoàn kết ba lực lượng”, “Kết nghĩa quân dân”… được tiếp tục phát triển và đi vào chiều sâu. Đoàn viên thanh niên cả nước đã quyên góp, tặng quà các chiến sĩ biên giới, hải đảo với số tiền 2.624 triệu đồng. Riêng năm 1993, các Tỉnh, Thành Đoàn và Đoàn trực thuộc đã cử đại biểu ra thăm và tặng quà các chiến sĩ Trường Sa trị giá trên 300 triệu đồng.
Nhiều tủ sách, thư viện, nhiều phòng truyền thống, nhiều cơ sở dạy nghề cho bộ đội đã ra đời từ phong trào “Vì các chiến sĩ nơi biên giới, hải đảo”. Các tỉnh, thành Đoàn đã xây dựng 20 tủ sách tặng các chiến sĩ đồn biên phòng các tỉnh phía Bắc và Tây Nguyên. Phong trào đã phát triển và trở thành nhịp cầu thân thương gắn bó giữa tuổi trẻ nơi biên giới, hải đảo với tuổi trẻ hậu phương cùng thi đua hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ.
Thanh niên trong các lực lượng vũ trang, phong trào “Xứng danh bộ đội Cụ Hồ”, “Thực hiện 6 điều Bác Hồ dạy” từng bước đi vào chiều sâu bằng các cuộc vận động như “Huấn luyện giỏi, kỷ luật nghiêm, sẵn sàng chiến đấu cao”, “Xây dựng chi đoàn văn hoá”, “Chi đoàn làm công tác dân vận tốt”, “Đẹp người, đẹp doanh trại, đẹp tình quân dân”, “Thực hiện tốt điều lệnh Công an nhân dân”, “Vì an ninh biên giới”… đã góp phần cổ vũ, động viên thanh niên các lực lượng vũ trang vượt qua khó khăn, gian khổ, sẵn sàng nhận và hoàn thành mọi nhiệm vụ được giao. Đã xuất hiện nhiều tấm gương dũng cảm, hy sinh, tiêu biểu cho phẩm chất cao quý của người chiến sĩ cách mạng “Vì nước quên thân, vì dân phục vụ”. Đoàn viên, thanh niên ở các địa phương, cơ sở tích cực tham gia các hoạt động bảo vệ an ninh, sẵn sàng chiến đấu. Các cấp bộ Đoàn đã phối hợp xây dựng và duy trì thường xuyên hoạt động của 40.145 đội thanh niên xung kích an ninh, chi đoàn dân quân tự vệ, thanh niên cờ đỏ với trên 500 nghìn đoàn viên, thanh niên tham gia tuần tra, canh gác, góp phần ngăn chặn các hành vi vi phạm pháp luật. Nhiều tấm gương thanh niên dũng cảm trong đấu tranh chống tội phạm được xã hội hoan nghêng. Các cấp bộ Đoàn đã cảm hoá và giáo dục được 69.700 thanh thiếu niên hư; giúp đỡ 23.400 thanh niên có việc làm sau khi đã được giáo dục tiến bộ.
Phong trào “Đền ơn đáp nghĩa”, “Uống nước nhớ nguồn” được triển khai rộng khắp và được đại bộ phận thanh, thiếu nhi hưởng ứng tham gia. Các cấp bộ Đoàn trong cả nước đã nhận phụng dưỡng đền hết đời 3.902 Bà mẹ Việt Nam anh hùng, nhận chăm sóc thường xuyên 5.812 mẹ, trực tiếp xây dựng 2.329 nhà, tặng 27.133 sổ tiết kiệm tình nghĩa, xây dựng “Quỹ Đền ơn đáp nghĩa Thanh niên xung phong”, tổ chức thăm và tặng quà các gia đình chính sách, gia đình và người có công với nước… với tổng số tiền hơn 30 tỷ đồng.
Các phong trào “Vượt khó học tốt”; “Vì bạn nghèo”; “Em yêu khoa học”; “áo lụa tặng bà”; “Em yêu đường sắt quê em”, tiếp tục được triển khai rộng rãi và có ý nghĩa giáo dục sâu sắc... Cuộc vận động “5 triệu suất giấy bút tặng tuổi trẻ Cu Ba anh em” đã được đoàn viên, thanh niên cả nước tham gia với số tiền 34.155 triệu đồng cùng nhiều đồ dùng, vật phẩm có giá trị để giúp đỡ đồng bào bị thiên tai, những trẻ em lang thang, cơ nhỡ.

Các hoạt động chống tệ nạn xã hội trong phong trào tuổi trẻ giữ nước được tập trung chỉ đạo và triển khai tích cực qua các cuộc vận động “Năm chống”, “Hai xây - một chống”. Đoàn Thanh niên và Bộ Nội vụ đã ký Nghị quyết liên tịch về ngăn chặn và phòng chống tội phạm trong thanh, thiếu niên và đã phối hợp chặt chẽ, triển khai nhiều biện pháp có hiệu quả. Đoàn cùng với 5 Bộ, Ngành lý Kế hoạch Liên tịch số 1413/KH-LN về ngăn chặn và phòng chống tệ nạn ma tuý trong thanh, thiếu niên. Các cấp bộ Đoàn, đặc biệt là các cơ sở Đoàn trường học và đoàn viên thanh niên học sinh đã khẩn trương, tích cực triển khai nhiều biện pháp với quyết tâm nhanh chóng chặn đứng tệ nạn ma tuý học đường. ở nhiều địa phương, Đoàn đã đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục về tác hại của ma tuý, vận động thanh niên và nhân dân trồng các loại cây thay thế cây thuốc phiện, không sử dụng, tàng trữ, vận chuyển ma túy. Nhiều Câu lạc bộ “Phòng chống tệ nạn xã hội”, “Hòm thư xanh” nhằm phát hiện hiện tượng sự dụng ma túy được thành lập, các đội “Công tác xã hội” triển khai nhiều hoạt động có hiệu quả giáo dục, cảm hoá, giúp đỡ những thanh niên lầm lỗi trở về cuộc sống bình thường.
Hoạt động của Đoàn, Hội trong công tác văn hoá - xã hội được tổ chức với quy mô lớn, nội dung, hình thức phong phú; khơi dậy ý thức trách nhiệm của thanh, thiếu nhi trước các vấn đề xã hội; góp phần tích cực vào quá trình phát triển và làm lành mạnh môi trường xã hội. Cuộc vận động thực hiện 3 mục tiêu về Dân số - Sức khoẻ - Môi trường tiếp tục được phát triển và có những tiến bộ rõ nét. Đến 1997, đã có 3.198 câu lạc bộ “Dân số và phát triển”, 2.597 Đội Thanh niên tình nguyện về nước sạch và vệ sinh môi trường. Các hoạt động nhân đạo, từ thiện của tuổi trẻ đã được tổ chức ở hầu khắp các cơ sở Đoàn, Hội mang ý nghĩa giáo dục sâu sắc, thu hút đông đảo thanh, thiếu nhi tự giác tham gia. Từ 1993 đến giữa 1997, tuổi trẻ cả nước đã quyên góp ủng hộ 34.155 triệu đồng cùng nhiều đồ dùng, sách vở, quần áo.. giúp đỡ nhân dân và thanh, thiếu nhi khắc phục hậu quả thiên tai, lũ lụt, giúp đỡ trẻ em lang thang cơ nhỡ, người già neo đơn, người tàn tật… Đoàn vien, thanh niên hăng hái tình nguyện tham gia chống nạn mù chữ và phổ cập giáo dục tiểu học. Thông qua các chiến dịch “ánh sáng văn hoá”, các “Mùa hè xanh”, đã có gần 50 nghìn lượt đoàn viên, thanh niên tình nguyện mở 14.978 lớp học, xóa mù chữ được cho 208.402 người. Hoạt động “Hiến máu nhân đạo” do Trung ương Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam phát động được sự hưởng ứng của đông đảo đoàn viên, thanh niên, nhanh chóng trở thành một phong trào mang tính nhân đạo sâu sắc; các chi hội thanh niên tình nguyện hiến máu nhân đạo được thành lập ở nhiều địa phương, nhiều trường đại học, cao đẳng. Từ năm 1995, hình thức phong trào thanh niên tình nguyện bắt đầu phát triển ở nhiều địa phương và nổi rõ hơn trong các hoạt động văn hoá - xã hội.
Hưởng ứn phong trào “Thanh niên khoẻ để lập nghiệp và giữ nước”, nhiều đoàn viên, thanh niên đã tích cực tập luyện thể thao đạt danh hiệu chi Đoàn, chi Hội thanh niên khoẻ. Bên cạnh một số giải thi đấu thể thao truyền thống do Đoàn tổ chức, một số giải thể thao mới được tổ chức như thi đấu bóng đá trẻ lứa tuổi U-21, U-22 giải báo Thanh niên, bóng đá thiếu niên, nhi đồng giải báo Nhi đồng, chạy việt dã thiếu niên giải báo Thiếu niên Tiền Phong, Hoa Học trò… đã góp phần thúc đẩy phong trào luyện tập thể dục thể thao trong thanh, thiếu nhi và nhân dân, phát hiện và bồi dưỡng tài năng thể thao trẻ.
Từ thực tiễn phong trào, có thể khẳng định hai phong trào lớn “Thanh niên lập nghiệp” và “Tuổi trẻ giữ nước” được triển khai có kết quả, đặc biệt, phong trào “Thanh niên tình nguyện” đã có bước phát triển mới trong các hoạt động xã hội; đánh dấu bước phát triển mới của công tác Đoàn và phong trào thanh, thiếu niên trong điều kiện mới; tạo nên nguồn lực tinh thần và vật chất, làm chuyển biến nhận thức và hành động của cán bộ, đoàn viên, thanh niên cả nước, được xã hội quan tâm, ủng hộ.
Công tác tư tưởng - văn hoá, tuyên truyền giáo dục của Đoàn không ngừng được đổi mới về nội dung và hình thức, thu hút sự chú ý và tham gia đông đảo của thanh, thiếu niên, góp phần nâng cao nhận thức và giác ngộ chính trị, định hướng lý tưởng của Đảng và tương lai phát triển của đất nước.
Nghị quyết 04 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa VII) đã đặt ra yêu cầu đào tạo, bồi dưỡng thanh niên thành “Thế hệ con người mới có lý tưởng cao đẹp, giàu lòng yêu nước... Vững vàng về chính trị, kiên định con đường XHCN”. Tiếp đó, là Nghị quyết 09 về “Một số định hướng lớn trong công tác tư tưởng” (ngày 18-2-1995); Nghị quyết của Bộ Chính trị về tổ chức những ngày kỷ niệm lớn trong hai năm (1994-1995) và các Chỉ thị khác của Ban Bí thư đã khẳng định vai trò quan trọng hàng đầu của công tác tư tưởng văn hóa trong điều kiện mới.
Đảng Cộng sản Việt Nam rất coi trọng việc giáo dục toàn diện cho thanh niên. Văn kiện Đại hội đai biểu toàn quốc lần thứ VIII nhấn mạnh: “Coi trọng hơn nữa việc giáo dục rèn luyện thế hệ trẻ vì chính trị, tư tưởng, văn hóa, nghề nghiệp, đạo đức, lối sống. Quan tâm đào tạo nghề và giải quyết việc làm, đáp ứng nhu cầu học tập, lao động sáng tạo, hoạt động văn hóa, nghệ thuật, thể thao và giải trí lành mạnh cho thanh niên”.
Nhà nước ta cũng rất chú trọng và quan tâm một cách sâu sắc đến sự phát triển của thế hệ trẻ nước ta trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Trong chiến lược phát triển thanh niên, chính phủ đã nêu lên 3 quan điểm quan trọng, trong đó quan điểm 1 đã nêu: “Phát triển thanh niên là xây dựng con người mới, phát triển toàn diện, kế tục trung thành nhân tố con người, để thực hiện thắng lợi mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh”.
Các quan điểm, mục tiêu và chỉ tiêu cụ thể được nêu trong chiến lược phát triển thanh niên đến năm 2010 thể hiện sự quan tâm của Đảng và Nhà nước đến việc phát triển nguồn nhân lực và phát huy nhân tố thanh niên trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Nội dung của chiến lược là căn cứ quan trọng để các ngành, các cấp, các đoàn thể xây dựng kế hoạch, nhằm phát triển thanh niên trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Nhiều loại hình hoạt động như “Về nguồn”, gặp mặt truyền thống, các phong trào hành động cách mạng mang ý nghĩa giáo dục sâu sắc. Chỉ tính riêng 6 cuộc thi tìm hiểu truyền thống ở cấp Trung ương đã có 10.230.000 bài dự thi của thanh, thiếu niên. Các hoạt động tuyên truyền về đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, phát luật Nhà nước được tổ chức thường xuyên. Hơn 14 triệu lượt thanh, thiếu niên đã tham gia thảo luận, đóng góp ý kiến vào các văn bản dự thảo và học tập quán triệt nghị quyết Đại hội Đảng các cấp; 55.796 cuộc phổ biến, học tập, thi tìm hiểu về luật pháp đã thu hút trên 9 triệu lượt đoàn viên, thanh, thiếu niên tham gia. Nhiều hình thức hoạt động văn hóa, giáo dục về nếp sống, lối sống mới được tổ chức sôi nổi ở nhiều địa phương như cuộc thi “SV-96”. “Bảy sắc cầu vồng”, “Kính vạn hoa”, thi “Thanh niên thanh lịch”, “Nét đẹp đội viên”, liên hoan thanh niên hát dân ca, thi sáng tác và tổ chức biểu diễn về phòng chống HIV/AIDS, về chủ đề dân số và phát triển, vận động xây dựng “Gia đình trẻ văn hoá”, nếp sống văn minh nơi công cộng, xây dựng ký túc xá văn minh, sạch đẹp trong các trường đại học, cao đẳng… Một số hình thức tuyên truyền giáo dục đã được đổi mới, nâng cao như các chiến dịch truyền thông gây ấn tượng mạnh, các đội thông tin tuyên truyền xung kích thanh niên, tuyên truyền và nhân rộng các tấm gương điển hình tiên tiến. Hàng vạn thanh niên tiên tiến, thiếu nhi xuất sắc đã được biểu dương tại Đại hội Thanh niên tình nguyện Việt Nam, Liên hoan Tuổi hai mươi dựng xây đất nước, gặp mặt thiếu nhi nghèo vượt khó, Đại hội cháu ngoan Bác Hồ, gặp gỡ Thanh niên xung phong toàn quốc… đã động viên, cổ vũ và khẳng định vai trò của tuổi trẻ trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Công tác xây dựng, củng cố, nâng cao chất lượng tổ chức cơ sở Đoàn được tập trung chỉ đạo với nhiều biện pháp thích hợp. Hàng năm, tỷ lệ cơ sở Đoàn vững mạnh và khá đều tăng, tỷ lệ cơ sở Đoàn yếu kém giảm. Đã tổ chức lại và thành lập mới 317 Đoàn cơ sở, 3.548 chi đoàn ở những nơi chưa có tổ chức Đoàn. Đến hết năm 1997 đã xây dựng được 156 Đoàn cơ sở, 1.261 chi đoàn với 52.244 đoàn viên trong các doanh nghiệp ngoài quốc doanh, 742 chi hội với 30.254 hội viên. Thông qua việc thực hiện “Chương trình rèn luyện đoàn viên” và phát thẻ Đoàn, chất lượng đoàn viên được nâng cao, công tác quản lý đoàn viên của Đoàn cơ sở và chi đoàn được chấn chỉnh. Công tác phát triển đoàn viên mới có nhiều tiến bộ; từ năm 1993 đến hết năm 1996, cả nước đã kết nạp được 1.951.824 đoàn viên mới. Riêng năm 1997, đã kết nạp 635.624 đoàn viên mới. Công tác cán bộ được quan tâm từ việc phát hiện, tạo nguồn đến việc bố trí, sử dụng, từ việc thực hiện chế độ chính sách đến việc đào tạo, bồi dưỡng. Trung bình hàng năm có hơn 120 nghìn cán bộ Đoàn, Hội, Đội được tập huấn bồi dưỡng đào tạo và đào tạo lại. Trường cán bộ Thanh Thiếu niên Trung ương, trong 5 năm, đã đào tạo tập trung tại trường và phối hợp mở các lớp đào tạo tại địa phương cho 6.560 cán bộ Đoàn. Tháng 8-1995, Học viện Thanh Thiếu niên Việt Nam đã được thành lập trên cơ sở tổ chức, sắp xếp lại các cơ quan nghiên cứu, đào tạo và thông tin khoa học của Đoàn. Học viên đã phối hợp với Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh mở lớp hoàn chỉnh kiến thức đại học chính trị và cấp bằng cử nhân chính trị cho hơn 100 cán bộ của Đoàn. Trải qua thực tiễn phong trào, đã xuất hiện một đội ngũ cán bộ Đoàn trẻ, có trình độ học vấn, năng động, thích ứng nhanh với cơ chế mới; nhiều đồng chí cán bộ Đoàn đã trưởng thành, được bổ sung, nhận trách nhiệm lớn hơn trong các cơ quan Đảng, Nhà nước, các ngành, đoàn thể.
Cuộc vận động phấn đấu rèn luyện trở thành đảng viên do Trung ương Đoàn phát động đã được các cấp bộ Đoàn triển khai với nhiều hoạt động tuyên truyền giáo dục và được sự hưởng ứng của đông đảo cán bộ, đoàn viên. Từ năm 1993, số đoàn viên ưu tú được giới thiệu với Đảng, số đoàn viên được kết nạp Đảng mỗi năm đều tăng. Năm 1994, Ban Thường vụ Trung ương Đoàn đã phối hợp với Ban Tổ chức Trung ương Đảng tổ chức Hội thảo về phát triển đảng viên trẻ để tăng cường sự phối hợp, đẩy mạnh công tác phát triển Đảng trong đoàn viên thanh niên. Trong nhiệm kỳ VI, Đoàn đã giới thiệu với Đảng 634.411 đoàn viên ưu tú, trong đó được kết nạp Đảng 152.821 đồng chí.
Bên cạnh đó công tác kiểm tra của Đoàn có nhiều tiến bộ, đáp ứng tốt hơn công tác chỉ đạo của Ban Chấp hành Đoàn các cấp, có tác dụng tích cực kiểm tra việc thực hiện Điều lệ Đoàn và các chỉ thị, nghị quyết, các phong trào hành động của Đoàn và góp phần bảo vệ quyền lợi hợp pháp của đoàn viên.
Phát huy vai trò nòng cốt của Đoàn trong mặt trận đoàn kết, tập hợp thanh niên, các cấp bộ Đoàn đã chú trọng nhiều hơn đến công tác củng cố, mở rộng Hội Liên hiệp Thanh niên và Hội Sinh viên Việt Nam. Đại hội lần thứ IV Hội Sinh viên Việt Nam được tổ chức tại Thủ đô Hà Nội, sau 23 năm kể từ Đại hội lần thứ IV. Đồng chí Đỗ Mười, Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã đến dự và chỉ đạo Đại hội. Sau Đại hội, ngày 8-2-1994, Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã ra thông báo số 86 công nhận Hội Sinh viên Việt Nam là một tổ chức chính trị – xã hội của sinh viên Việt Nam.
Tiếp đến từ ngày 8-12-1994, Đại hội Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam lần thứ III mở ra một thời kỳ mới trong xây dựng và hoạt động của Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam để phát huy tài năng và sức trẻ phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Đặc biệt, sau Đại hội Sinh viên Việt Nam lần thứ V (1993), Đại hội Liên hiệp Thanh niên lần thứ III (12-1994), nội dung, phương thức hoạt động của Hội càng đổi mới, phong phú, hấp dẫn hơn, tổ chức cơ sở Hội được củng cố và mở rộng. Đến cuối năm 1997, có 51/61 các tỉnh, thành phố đã thành lập Hội; 10 tỉnh còn lại đã có Ban vận động thành lập Hội; một số Hội ngành nghề của thanh niên đang được chuẩn bị thành lập. Các phong trào, chương trình hoạt động của Hội thu hút ngày càng đông đảo thanh, thiếu niên tham gia, góp phần vào việc mở rộng mặt trận đoàn kết, tập hợp thanh niên và xây dựng, củng cố tổ chức Đoàn. Hoạt động của Hội Sinh viên Việt Nam tiếp tục được đổi mới phù hợp với nhu cầu, nguyện vọng của sinh viên. Thông qua các hoạt động phong phú, tổ chức Hội Sinh viên tiếp tục được củng cố và mở rộng. Đến cuối năm 1997, Hội Sinh viên đã được thành lập ở 67 trường đại học, cao đẳng với 240 nghìn hội viên. Nhiều cơ sở đã tiến hành Đại hội Hội cấp trường, chuẩn bị cho Đại hội Toàn quốc Hội Sinh viên Việt Nam.
Công tác Đội và phong trào thiếu nhi có nhiều chuyển biến, mang lại hiệu quả thiết thực. Trên cơ sở tiếp tục triển khai rộng rãi phong trào: “Nói lời hay, làm việt tốt, phấn đấu trở thành con ngoan, trò giỏi, đội viên tốt, cháu ngoan Bác Hồ”, nhiều phong trào, nhiều cuộc vận độgng đã được tổ chức như phong trào “Vượt khó, học tốt”, “Em yêu khoa học”, “Vì bạn nghèo”, “Vì màu xanh quê hương”, “áo lụa tặng Bà”, “Bát hương cho các nghĩa trang liệt sĩ”, “Em yêu đường sắt quê em”… vừa mang ý nghĩa giáo dục sâu sắc, vừa cổ vũ hàng chục triệu thiếu nhi rèn luyện, phấn đấu trở thành cháu ngoan Bác Hồ, thành đoàn viên Đoàn Thanh niên. Thông qua các hoạt động của Đội và kết quả bước đầu thực hiện “Chương trình rèn luyện đội viên”, từ năm 1993 đến 1997, cả nước có 4,8 triệu em được kết nạp vào Đội, hơn 19 triệu nghìn em được trở thành công nhận là Cháu ngoan Bác Hồ, hơn 750 nghìn em được trở thành đoàn viên. Hoạt động của hệ thống nhà thiếu nhi, các điểm vui chơi tiếp tục phát triển. Đã có thêm gần 40 Nhà thiếu nhi cấp huyện được thành lập. Công tác bồi dưỡng cán bộ phụ trách, cán bộ Đội được đẩy mạnh.
Những thành tích bước đầu trong hoạt động của Đoàn và phong trào thanh niên năm 1993 khi thực hiện hai phong trào lớn đã thể hiện sự chuyển hướng tích cực trong đổi mới phương thức tập hợp thanh niên của tổ chức Đoàn, tạo ra thế và lực mới cho Đoàn, từng bước đưa Đoàn thoát khỏi yếu kém, trì trệ. Vị trí, vai trò và uy tín của Đoàn trong thanh niên, trong xã hội được khẳng định nâng cao.
Từ ngày 20 đến ngày 25-1-1994, một sự kiện chính trị có ý nghĩa lớn lao đối với đất nước và phong trào thanh niên, đó là Hội nghị Đại biểu toàn quốc giữa nhiệm kỳ của Đảng đã họp tại Hà Nội. Hội đã kiểm điểm việc thực hiện Nghị quyết Đại hội VII của Đảng và tổng kết một bước thực tiễn đổi mới từ Đại hội VI của Đảng đến nay, xác định những chủ trương và giải pháp lớn để thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội VII.
Đoàn đã tăng cường mối quan hệ hợp tác với các tổ chức thanh niên, phát triển quan hệ với thanh niên các nước trong khu vực, duy trì và đẩy mạnh quan hệ với các tổ chức bạn bè truyền thống, mở rộng quan hệ với các tổ chức quốc tế và các cơ quan Liên hiệp quốc. Đoàn đã tổ chức và tham gia có hiệu quả nhiều hoạt động quan trọng của thanh niên trong khu vực và trên thế giới. Đặc biệt tại Festival thanh niên và sinh viên thế giới lần thứ XIV tổ chức tại Lahabana (Cu Ba) năm 1997, Đoàn đại biểu thanh niên và sinh viên Việt Nam gồm 129 thành viên do đồng chí Vũ Trọng Kim, ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Bí thư thứ nhất Trung ương Đoàn dẫn đầu đã tham gia có hiệu quả vào tất cả các hoạt động chung của Đại hội Liên hoan đã một lần nữa khẳng định vị trí và vai trò của thanh niên Việt Nam trong phong trào Thanh niên Dân chủ và tiến bộ trên thế giới. Đoàn viên, thanh, thiếu niên cả nước đã sôi nổi hưởng ứng cuộc vận động quyên góp giấy, vở và đồ dùng học tập cho học sinh Cu Ba. Các hoạt động giao lưu lớn như Chương trình Hữu nghị Việt - Nhật, Tàu thanh niên Đông Nam á được tổ chức tốt.
Từ năm 1993 đến năm 1997, trong không khí phấn khởi chung do kết quả của công cuộc đổi mới đất nước đem lại, sự tăng cường quan quan tâm lãnh đạo của Đảng; công tác Đoàn đã có nhiều chuyển biến rõ rệt về tất cả các mặt, hai phong trào “Thanh niên lập nghiệp” và “Tuổi trẻ giữ nước” được triển khai rộng rãi và toàn diện, đáp ứng thiết thực các nhu cầu chính đáng của thanh niên, góp phần đoàn kết, tập hợp, giáo dục thanh niên, xây dựng tổ chức Đoàn, Hội vững mạnh, tham gia phát triển kinh tế – xã hội, giữ gìn quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội, tạo đà thuận lợi cho những thắng lợi lớn hơn.

Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VII của Đoàn và quá trình triển khai các Chương trình hành động của Đoàn và tuổi trẻ Việt Nam tham gia phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh, thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước đã bước đầu thu được những kết quả đáng khích lệ.
Công cuộc đổi mới đất nước do Đảng Cộng sản Việt Nam khởi xướng và lãnh đạo, qua 10 năm thực hiện, đã đem lại những chuyển biến sâu sắc trong cục diện đất nước: ổn định chính trị được giữ vững, quốc phòng, an ninh được củng cố, nhịp độ phát triển kinh tế được đẩy nhanh, đời sống của nhân dân được cải thiện, dân chủ xã hội được mở rộng, khối đại đoàn kết dân tộc được tăng cường, quan hệ đối ngoại phát triển mạnh, phá vỡ thế bị bao vây, cô lập, mở rộng quan hệ hợp tác và tham gia tích cực vào đời sống cộng đồng các nước trong khu vực và trên thế giới. Mặt khác, vẫn còn những tồn tại và yếu kém, những nguy cơ và thách thức cần phải vượt qua nhằm đưa đất nước ta tiếp tục phát triển mạnh mẽ theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Trong bối cảnh đó, từ ngày 28-6 đến ngày 1-7-1996, Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VIII Đảng Cộng sản Việt Nam đã tiến hành tại Hà Nội, Đại hội Đảng lần thứ VIII đã đánh giá đúng đắn những kết quả to lớn, toàn diện của công cuộc đổi mới đất nước, chỉ rõ những khuyết điểm và yếu kém, nêu lên những thách thức và yêu cầu mới đối với sự nghiệp cách mạng nước ta trong giai đoạn mới. Đánh giá tổng quát kết quả 10 năm thực hiện đường lối đổi mới toàn diện và 5 năm thực hiện Nghị quyết Đại hội VII; Đại hội Đảng VIII đã khẳng định: “Công cuộc đổi mới trong 10 năm qua đã thu được những thành tựu to lớn, có ý nghĩa rất quan trọng. Nhiệm vụ do Đại hội VII đề ra cho 5 năm 1991-1995 đã được hoàn thành về cơ bản”.
Nước ta đã ra khỏi khủng hoảng kinh tế - xã hội, nhưng một số mặt còn chưa vững chắc.
Nhiệm vụ đề ra cho chặng đường đầu của thời kỳ quá độ là chuẩn bị tiền đề cho công nghiệp hoá đã cơ bản hoàn thành cho phép chuyển sang thời kỳ mới đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Đại hội đã đề ra phương hướng, nhiệm vụ của cách mạng Việt Nam trong giai đoạn mới là : “Tiếp tục nắm vững hai nhiệm vụ chiến lược xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc, đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá là xây dựng nước ta thành một nước công nghiệp có cơ sở vật chất - kỹ thuật hiện đại, cơ cấu kinh tế hợp lý, quan hệ sản xuất tiến bộ, phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất, đời sống vật chất và tinh thần cao, quốc phòng, an ninh vững chắc, dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, văn minh. Từ nay đến năm 2020, phải ra sức phấn đấu đưa nước ta cơ bản trở thành một nước công nghiệp”. Về thanh niên và công tác thanh niên, Đại hội chỉ rõ: “Đối với Thanh niên, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với Đoàn Thanh niên Công sản Hồ Chí Minh ở mọi cấp, mọi ngành. Coi trọng hơn nữa việc giáo dục, rèn luyện thế hệ trẻ về chính trị, tư tưởng, văn hoá, nghề nghiệp, đạo đực, lối sống. Quan tâm đào tạo nghề và giải quyết việc làm, đáp ứng nhu cầu học tập, lao động sáng tạo, hoạt động văn hoá, nghệ thuật, thể thao và giải trí lành mạnh cho thanh, thiếu niên. Tạo điều kiện cho Đoàn Thanh niên thực hiện tốt trách nhiệm đối với Đội Thiếu niên thực hiện tốt trách nhiệm đối với Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh. Tạo môi trường xã hội lành mạnh, ngăn ngừa các tệ nạn xã hội và văn hoá phẩm độc hại. Chăm lo giáo dục, đào luyện thế hệ trẻ là trách nhiệm của Đảng, Nhà nước, các tổ chức trong hệ thống chính trị, của gia đình, nhà trường và của toàn xã hội. Nghiên cứu ban hành Luật thanh niên”.
Tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VIII, hai đồng chí Hồ Đức Việt, Bí thư thứ nhất và đồng chí Vũ Trọng Kim Bí thư Thường trực Trung ương Đoàn đều được bầu làm ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng. Từ ngày 28 đến ngày 30 tháng 12 năm 1996, tại Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đoàn lần thứ 9 (khoá VI), đồng chí Vũ Trọng Kim, ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng được bầu làm Bí thư thứ nhất Trung ương Đoàn thay đồng chí Hồ Đức Việt, ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng được Đảng điều động nhận công tác mới.
Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VIII của Đảng đã đánh dấu một thời kỳ phát triển mới của đất nước ta: Thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Vô cùng phấn khởi và tự hào, đoàn viên, thanh niên đã nêu cao ý thức trách nhiệm; học tập, nghiên cứu các văn kiện Đại hội Đảng, thảo luận xây dựng các chương trình hành động của tuổi trẻ thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng trong Đại hội Đoàn các cấp, chuẩn bị tiến tới Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ VII.
Từ ngày 26 đến ngày 29 tháng 11 năm 1997, Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VII Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh đã diễn ra tại Thủ đô Hà Nội. Tham dự Đại hội có 899 đại biểu, đại diện cho trí tuệ và niềm tin của hàng triệu cán bộ, đoàn viên và tuổi trẻ Việt Nam. Đại hội vui mừng được đón đồng chí Đỗ Mười, Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng, các đồng chí lãnh đạo Đảng và Nhà nước, các đồng chí lão thành cách mạng, các Bà mẹ Việt Nam anh hùng, các anh hùng lao động, anh hùng lực lượng vũ trang, các đồng chí lãnh đạo Trung ương Đoàn các khoá. Đến dự Đại hội còn có nhiều đoàn đại biểu của các tổ chức thanh niên quốc tế, đoàn đại biểu thanh niên nhiều nước trong khu vực và trên thế giới.
Thay mặt Ban Chấp hành Trung ương Đảng, đồng thời chí Tổng Bí thư Đỗ Mười đã đánh giá và biểu dương những đóng góp to lớn của thế hệ trẻ Việt Nam trong công cuộc đổi mới đất nước, xác định rõ vai trò của tuổi trẻ, phương hướng và nhiệm vụ của Đoàn và phong trào thanh niên nước ta trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. “...Hơn 10 năm qua, trong sự nghiệp đổi mới, đoàn viên, thanh niên nước ta luôn phát huy truyền thống “Đâu Đảng cần thanh niên có, việc gì khó thì thanh niên làm” và đã có nhiều đóng góp tích cực vào những thành tựu to lớn về mọi mặt của đất nước xứng đáng là đội quân xung kích của cách mạng trong thời kỳ mới. Hai phong trào “Thanh niên lập nghiệp” và “Tuổi trẻ giữ nước” đã thu hút hàng triệu đoàn viên và thanh niên cả nước hăng hái tham gia. Nhiều cuộc vận động đền ơn đáp nghĩa, uống nước nhớ nguồn, xóa mù chữ, tình nguyện đến công tác ở vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo..., nhiều gương điển hình tiên tiến đã và đang xuất hiện. Trong hoạt động thực tiễn phong phú và sôi nổi đó, lớp thanh niên đó có kiến thức, giàu sức sống, năng động, sáng tạo và gắn bó với chế độ xã hội chủ nghĩa ngày càng đông đảo...”.
Đồng chí Vũ Trọng Kim, ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Bí thư thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đoàn khóa VI đã thay mặt Ban Chấp hành đọc diễn văn khai mạc và đồng chí Hoàng Bình Quân, Bí thư Trung ương Đoàn trình bày báo cáo chính trị trước Đại hội.
Đại hội đã đánh giá tình hình thanh niên, công tác Đoàn và phong trào thanh, thiếu nhi trong nhiệm kỳ VI và thảo luận xây dựng phương hướng, nhiệm vụ công tác Đoàn và phong trào thanh, thiếu nhi nhiệm kỳ 1997-2002. Tại Đại hội, Lực lượng TNXP Việt Nam vô cùng vinh dự được nhận danh hiệu cao quý “Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân” do Nhà nước phong tặng. Đại hội đã xác định mục tiêu chung của công tác Đoàn và phong trào thanh; thiếu nhi nước ta trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá là: Bồi dưỡng thế hệ trẻ Việt Nam thành lớp người kế tục trung thành và xuất sắc sự nghiệp cách mạng của Đảng và của dân tộc, xung kích thực hiện thắng lợi công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Đại hội đã xác định phương hướng, nhiệm vụ cơ bản của công tác Đoàn và phong trào thanh thiếu nhi trong nhiệm kỳ 1997-2002 và quyết định tiếp tục phát triển hai phong trào lớn “Thanh niên lập nghiệp” và “Tuổi trẻ giữ nước” lên tầm cao mới, nhằm tổ chức và động viên đoàn viên, thanh niên tình nguyện “lên rừng, xuống biển”, đem tài năng, sức trẻ đóng góp cho sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa và xây dựng nền văn hoá tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc.
Báo cáo khẳng định: “Trong nhiệm kỳ qua, giữ vững và phát huy bản chất chính trị là lực lượng xung kích cách mạng của Đảng, là trường học xã hội chủ nghĩa rộng lớn của tuổi trẻ Việt Nam, Đoàn TNCS Hồ Chí Minh đã bồi dưỡng, giáo dục, động viên và tổ chức cho hàng triệu đoàn viên, thanh niên đi đầu thực hiện công cuộc đổi mới đất nước; kiên trì tự đổi mới có kết quả, từng bước đưa công tác Đoàn và phong trào thanh thiếu nhi thích ứng với điều kiện mới; góp phần ổn định tình hình thanh niên. Vai trò, ảnh hưởng của Đoàn trong thanh niên và trong xã hội được giữ vững và phát huy”.
Với khẩu hiệu hành động: “Thanh niên Việt Nam xung kích, sáng tạo vì sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước; vì tương lai tươi sáng của tuổi trẻ”. Đại hội đã đề ra những nội dung, giải pháp xây dựng Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh vững mạnh và Chương trình hành động của Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh và tuổi trẻ Việt Nam tham gia phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh, thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá gồm:
- Chương trình I: Giáo dục lý tưởng cho thanh niên; tham gia xây dựng nền văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.
- Chương II: Thanh niên học tập, sáng tạo, làm chủ khoa học - công nghệ.
- Chương III: Thanh niên tình nguyện thực hiện các chương trình, dự án trọng điểm quốc gia.
- Chương IV: Thanh niên giúp nhau lập nghiệp, tham gia phát triển kinh tế - xã hội.
- Chương V: Thanh niên thực hiện nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc.
- Chương VI: Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục thiếu niên, nhi đồng.
- Chương VII: Hội nhập quốc tế thanh niên và tăng cường công tác quốc tế của Đoàn.
Đại hội đã bầu ra Ban Chấp hành Trung ương Đoàn khóa VII gồm 125 ủy viên. Hội nghị lần thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đoàn đã bầu Ban Thường vụ gồm 23 ủy viên và bầu Ban Bí thư Trung ương Đoàn gồm 5 đồng chí, do đồng chí Vũ Trọng Kim, ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng được bầu lại làm Bí thư thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đoàn. Tiếp đó Ban Thường vụ Trung ương Đoàn đã họp phân công đồng chí Bí thư Hoàng Bình Quân làm Bí thư Thường trực Trung ương Đoàn.
Đồng chí Vũ Trọng Kim, ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Bí thư thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đoàn khóa VII đã đọc diễn văn bế mạc Đại hội vào sáng ngày 29-11-1997.
Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VII Đoàn TNCS Hồ Chí Minh đánh dấu bước phát triển mới của phong trào thanh niên cũng như sự trưởng thành về mọi mặt của Đoàn và phong trào thanh niên nước ta.

Tháng 2 năm 1998, Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đoàn lần thứ hai đã thảo luận và xây dựng Chương trình công tác Đoàn và phong trào thanh, thiếu niên năm 1998. Mặc dù gặp nhiều khó khăn khách quan to lớn như diễn biến thời tiết phức tạp, lũ lụt xảy ra ở nhiều địa phương, ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng kinh tế châu á tới tốc độ phát triển kinh tế, nhưng cán bộ, đoàn viên, thanh niên ta đã nêu cao tinh thần khắc phục khó khăn, quyết tâm đẩy mạnh công tác Đoàn và tiếp tục phát triển phong trào thanh, thiếu niên.
Ngay từ đầu năm 1998, các cấp bộ Đoàn đã tổ chức nghiên cứu, thảo luận để quán triệt Nghị quyết Đại hội Đoàn VII thu hút đông đảo đoàn viên, thanh niên tham gia với nhiều hình thức phong phú, phù hợp với các đối tượng thanh niên. Công tác giáo dục chính trị, định hướng lý tưởng cho thanh niên, giáo dục chính trị, định hướng lý tưởng cho thanh niên, giáo dục pháp luật đã được các Tỉnh, Thành Đoàn triển khai bằng nhiều hình thức và các chủ đề gần gũi với đoàn viên, thanh niên như: “Tôi - Người đoàn viên thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh”, “Lý tưởng của thanh niên ngày nay”, “Hành trang vào thế kỷ 21”… Công tác giáo dục truyền thống, đạo đức cách mạng, giáo dục lòng yêu nước, xây dựng nếp sống mới có nhiều nét mới, hấp dẫn và hiệu quả hơn trước. Đoàn viên, thanh niên hào hứng tham gia các cuộc thi, biểu diễn ca nhạc “Âm vang Trường Sơn”, “Hát mãi khúc quân hành”, thi “Thanh niên hát dân ca”, “Liên hoan văn hoá các dân tộc thiểu số”…Thanh niên rất ưa thích, thuộc và hát các bài hát truyền thống, các ca khúc Việt Nam. Nhân dịp kỷ niệm 300 năm thành phố Sài Gòn, Thành Đoàn thành phố Hồ Chí Minh đã tổ chức nhiều hình thức giáo dục truyền thống cho đoàn viên, thanh niên.
Các cấp bộ Đoàn đã chủ động đẩy mạnh tuyên truyền giáo dục để quán triệt các chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước như quán triệt các Nghị quyết Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khoá VIII) lần thứ 5, lần thứ 6, thứ 7… Nhiều cấp bộ Đoàn đã đầu tư biên soạn và phát triển tài liệu ở dạng hỏi đáp hoặc tài liệu chuyên đề phù hợp với từng đối tượng thanh niên. Nhiều địa phương đã chú ý đổi mới hình thức học tập nghị quyết của Đảng, phát luật, chính sách của Nhà nước thông qua thi tìm hiểu, sinh hoạt theo chuyên đề, tổ chức diễn đàn, thi tìm hiểu, sinh hoạt theo chuyên đề, tổ chức diễn đàn, thi tuyên truyền viên trẻ, lồng ghép với các hoạt động văn hoá, văn nghệ.
Để nâng cao nhận thức chính trị và giác ngộ lý tưởng cho đoàn viên, thanh niên, Ban Thường vụ Trung ương Đoàn đã quyết định lấy năm 1999 là năm mở đầu học lý luận chính trị cho đoàn viên, thanh niên và tổ chức biên soạn, phát hành cuốn sách “5 bài học lý luận chính trị”. Đồng chí Tổng bí thư Lê Khả Phiêu đã quan tâm gửi thư ân cần khuyến khích thanh niên tích cực học tập chính trị để trang bị cho mình những kiến thức cơ bản. Thư có đoạn: “Mong rằng tất cả đoàn viên, thanh niên hãy ra sức học tâp để nắm vững lí luận và vận dụng tốt vào thực tiễn công tác của mình”. Các cấp bộ Đoàn đã tích cực triển khai việc học tập lý luận chính trị một cách đồng bộ và bước đầu đạt những kết quả tốt. Quán triệt Chỉ thị của đồng chí Tổng Bí thư, đến cuối năm 1999, tất cả các Tỉnh, Thành Đoàn và Đoàn trực thuộc đã triển khai việc học tập 5 bài học lý luận chính trị cho đội ngũ báo cáo viên, tuyên truyền viên các cấp, chỉ đạo điểm rút kinh nghiệm và tổ chức triển khai học tập cho đông đảo đoàn viên, thanh niên. Đã có trên 4 triệu lượt cán bộ, đoàn viên, thanh niên được học tập 5 bài học lý luận chính trị và hàng triệu lượt đoàn viên, thanh niên được học tập, quán triệt các Nghị quyết của Đảng và tham gia các sinh hoạt chính trị của Đoàn. Những địa phương đã làm tốt việc học tập 5 bài học lý luận chính trị là: Tây Ninh, Bình Dương, Đồng Nai, Hải Dương, Hà Tây, Yên Bái, Thanh Hoá, Lào Cai, Bắc Giang, Hoà Bình, Hưng Yên, An Giang, Sóc Trăng, Ninh Bình, Kiên Giang, Quảng Trị, Bình Định, Hà Giang, Quảng Ninh, Cần Thơ, Long An, Cà Mau, Phú Thọ, thành phố Hồ Chí Minh, Bình Thuận, Đoàn Cơ yếu, Ban Công tác thanh niên quân đội…
Hoạt động “Chào thế kỷ mới” được mở đầu bằng 21 diễn đàn “Tầm nhìn thế kỷ” được nhiều địa phương triển khai, tổ chức các hoạt động lồng ghép gắn với hai phong trào lớn của Đoàn. Trong năm 1999, công tác giáo dục truyền thống tiếp tục được triển khai sâu rộng, nổi bật là các hoạt động mừng Đảng, mừng xuân, kỷ niệm ngày thành lập Đoàn 26-3-1999, kỷ niệm 45 năm chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ, 24 năm ngày giải phóng miền Nam, 30 năm thực hiện Di chúc của Bác Hồ, kỷ niệm 55 năm thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam… Hai hoạt động quy mô lớn là cuộc hành quân về thăm căn cứ cách mạng Nước Oa (Trà My - Quảng Ngãi) và cuộc “Gặp gỡ Điện Biên 45 năm” đã được tổ chức thành công. Các hoạt động giáo dục truyền thống cách mạng, truyền thống dân tộc cho đoàn viên, thanh niên đã có sự ủng hộ và phối hợp chặt chẽ của Hội Cựu chiến binh Việt Nam, Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam, các cấp chính quyền và các tổ chức xã hội. Gắn việc giáo dục truyền thống với động viên phong trào thi đua yêu nước trong đoàn viên, thanh niên, các Tỉnh, Thành Đoàn đã phối hợp tổ chức thành công liên hoan thanh niên tiên tiến các tỉnh đồng bằng sông Hồng (lần thứ nhất), ngày hội văn hoá thanh niên các dân tộc Tây Nguyên, liên hoan Thanh niên giỏi nghề nông các tỉnh, thành phố miền Đông, Tây Nam Bộ, liên hoan phụ trách giỏi… Công tác giáo dục chính trị, giáo dục truyền thống trong hai năm sau Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ 7 đã được tăng cường chỉ đạo và triển khai mạnh mẽ, có tác dụng nâng cao nhận thức chính trị, giác ngộ lý tưởng, nhận thức về tình hình đất nước và trách nhiệm của thế hệ trẻ cho đoàn viên, thanh niên và khẳng định vai trò hạt nhân chính trị của Đoàn trong phong trào thanh niên nước ta.
Việc tuyên truyền, vận động xây dựng nếp sống mới trong đoàn viên, thanh niên được triển khai với nhiều cách làm sáng tạo trong các cuộc vận động “Tuổi trẻ sống đẹp”, diễn đàn “Cần kiệm là nếp sống đẹp của thanh niên”, cuộc vận động “Cưới theo nếp sống văn minh” và hưởng ứng cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng cuộc sống mới trên địa bàn dân cư” do ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam phát động. Công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật, phòng chống tệ nạn xã hội được tăng cường trên các phương tiện thông tin đại chúng của Đoàn, Hội, Đội và triển khai ở cơ sở với các hình thức như câu lạc bộ thanh niên với pháp luật, các đợt tuyên truyền, thi tìm hiểu, các Hội trại thanh niên phòng chống ma túy, Câu lạc bộ thanh niên phòng chống AIDS… Cuộc vận động thực hiện 3 mục tiêu: Dân số - Sức khoẻ - Môi trường tiếp tục được triển khai ở các cơ sở Đoàn. Các hình thức truyền thông tiếp tục phát triển như các đợt tuyên truyền, các cuộc thi tìm hiểu.. Cuộc thi “Vì sức khoẻ và hạnh phúc của bạn” trong năm 1999 đã nhận được 1,3 triệu bài dự thi. Các mô hình như Câu lạc bộ sức khoẻ sinh sản vị thành niên, đội lưu diễn từ làng đến làng về phòng chống tệ nạn xã hội và HIV/AIDS, mô hình Trung tâm tư vấn… tiếp tục phát triển. Từ 2 Trung tâm tư vấn do Trung ương thí điểm xây dựng năm 1998, đến cuối năm 1999 đã có thêm 7 Trung tâm tư vấn ở Khánh hoà, Quảng Nam, Đà Nẵng, Thái Nguyên, Bà Rịa - Vũng Tàu, Bình Dương, Hải Dương, Hải Phòng… đã tư vấn qua điện thoại và trực tiếp cho hơn 50.000 trường hợp. Hoạt động thực hiện 3 mục tiêu: Dân số - Sức khoẻ - Môi trường đã tập trung vào nội dung mới là sức khoẻ sinh sản vị thành niên và các hoạt động truyền thông được kết hợp với triển khai các chương trình - dự án tạo thành hoạt động mạnh mẽ ở nhiều địa phương, cơ sở.
Hai phong trào lớn “Thanh niên lập nghiệp” và “Tuổi trẻ giữ nước” được đoàn viên, thanh niên tham gia đông đảo cùng với việc triển khai các chương trình hành động của Đại hội Đoàn lần thứ VII.
Phong trào “Học tập, rèn luyện vì ngày mai lập nghiệp, vì dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, văn minh”, đặc biệt là phong trào thanh niên, học sinh, sinh viên tình nguyện. Đã có hàng triệu lượt sinh viên, học sinh hăng hái đến các vùng sâu, vùng xa giúp đỡ đồng bào xây dựng nông thôn, phát triển sản xuất, chăm sóc y tế, khắc phục hậu quả thiên tai, hiến máu nhân đạo.
Từ ngày 22 đến ngày 23-12-1998, Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VI Hội Sinh viên Việt Nam đã được tổ chức tại Hà Nội với sự tham gia của 400 đại biểu. Thay mặt cho hơn 858.000 sinh viên cả nước về dự Đại hội. Đồng chí Lê Khả Phiêu, Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã đến dự và chỉ đạo Đại hội.
Đại hội đề ra 6 chương trình hoạt động của Hội và phong trào sinh viên đến năm 2003. Đại hội đã hiệp thương cử ra Ban Chấp hành Trung ương Hội gồm 63 ủy viên. Hội nghị lần thứ nhất của Ban Chấp hành đã cử ra Ban thư ký gồm 15 ủy viên. Đồng chí Hoàng Bình Quân, Bí thư Thường trực Ban Chấp hành Trung ương Đoàn được cử làm Chủ tịch Hội.
Công tác giáo dục chính trị - tư tưởng, giáo dục truyền thống, phát luật, chủ trương chính sách của Đảng và Nhà nước được triển khai với nhiều hình thức: tập huấn, nói chuyện, hội thảo, tọa đàm, tham quan… Bên cạnh việc nâng cao nội dung, cải tiến các hình thức hoạt động có từ trước, đã tập trung nhiều hơn cho một số hoạt động: định hướng nghề nghiệp cho học sinh phổ thông trung học, khuyến khích sinh viên nghiên cứu khoa học, thi sáng tạo khoa học - kỹ thuật. Đoàn Thanh niên và Hội Sinh viên các trường Đại học, cao đẳng chủ động phối hợp với các phòng, ban của nhà trường tổ chức các Hội nghị chuyên đề về phương pháp học tập và nghiên cứu khoa học; phát triển các câu lạc bộ chuyên ngành, câu lạc bộ học thuật trong sinh viên. Các trường ở Hà Nội có 113 câu lạc bộ, ở thành phố Hồ Chí Minh có 92 câu lạc bộ, đội, nhóm học thuật thu hút đông đảo sinh viên tham gia. Năm học 1998-1999 trong các trường ở Hà Nội đã có 2.262 sinh viên tham gia nghiên cứu 1.642 đề tài khoa học, 1.458 sinh viên tham gia thi Olimpic các môn học. ở thành phố Hồ Chí Minh có 4.864 sinh viên tham gia Hội nghị nghiên cứu khoa học, 13.300 sinh viên tham gia báo cáo chuyên đề, 1.050 sinh viên tham gia các diễn đàn khoa học. Hội thi Tin học trẻ không chuyên đã được tổ chức từ các tỉnh, thành phố và cuộc thi cấp toàn quốc đã có 57 đội đại biểu của các tỉnh, thành phố tham dự. Các hình thức, các loại quỹ khuyến học, khuyến tài, các loại giải thưởng khoa học, kỹ thuật cho thanh niên ngày càng phong phú và được triển khai ở hầu hết các trường. Chỉ riêng Trung ương Hội sinh viên, năm học 1998-1999 đã trao 120 suất học bổng cho cán bộ, hội sinh, sinh viên học giỏi có hoàn cảnh khó khăn của 38 trường đại học, cao đẳng trong cả nước trị giá mỗi suất 1triệu đồng. Năm 1999, có 138.797 học sinh, sinh viên được nhận học bổng với số tiền 19.283 triệu đồng. Nhiệm kỳ vừa qua, toàn Đoàn đã trao 607.608 suất học bổng các loại với số tiền là 101.248 triệu đồng, tăng gấp 2,9 lần so với nhiệm kỳ trước, tổ chức 43.666 lớp học tình thương, xóa mù chữ cho 474.268 người.
Các hoạt động xã hội trong mùa hè như chiến dịch “ánh sáng văn hoá”, “Mùa hè thanh niên tình nguyện”, các hình thức lao động tình nguyện của học sinh, sinh viên tiếp tục được triển khai mạnh mẽ, đem lại hiệu quả thiết thực, được xã hội đánh giá cao. Chương trình “Mùa hè thanh niên tình nguyện” năm 1999 của Thành Đoàn và Hội sinh viên thành phố Hà Nội tổ chức đã động viên hàng nghìn đoàn viên, thanh niên, sinh viên tình nguyện tham gia xoá đói giảm nghèo, xoá mù chữ, khám chữa bệnh cho đồng bào ở huyện Sóc Sơn và các địa bàn khác; khám chữa bệnh và phát thuốc cho đồng bào một số xã vùng cao ở Lào Cai, Lai Châu, Hà Giang. Chiến dịch “Mùa hè xanh 99” của đoàn viên, thanh niên, sinh viên thành phố Hồ Chí Minh đã tập hợp được 3.300 sinh viên và đoàn viên thanh niên địa phương tham gia xóa mù chữ, hoạt động văn hoá - xã hội, xoá đói giảm nghèo tại 75 phường, xã thuộc 10 quận, huyện của thành phố trong đợt công tác kéo dài 23 ngày.

ở các địa phương bị thiên tai lũ lụt, thanh niên đã phát huy cao độ tinh thần anh dũng, khắc phục khó khăn, truyền thống đoàn kết, tương trợ lẫn nhau để cứu giúp đồng bào, bảo vệ tài sản Nhà nước và của nhân dân, khắc phục hậu quả lũ lụt, nhanh chóng ổn định đời sống, ổn định học tập. Đoàn viên, thanh niên học sinh, sinh viên, cả nước đã sôi nổi tình nguyện chia sẻ sách, vở, phương tiện học tập, quần áo, đóng góp lương thực, thực phẩm, tiền ủng hộ đồng bào và thanh niên vùng lũ lụt. Sinh viên Đà Nẵng, Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh đã nhanh chóng tổ chức các đội sinh viên tình nguyện vận chuyển hàng cứu trợ tới đồng bào ngay trong khi lũ lụt và tham gia khắc phục hậu quả, ổn định sản xuất, làm vệ sinh môi trường, xây dựng lại nhà cửa, trường học. Hoạt động tình nguyện của đoàn viên, thanh niên học sinh, sinh viên chống và khắc phục hậu quả lũ lụt đã thể hiện truyền thống tốt đẹp, tính nhạy bén và tính tích cực xã hội của học sinh, sinh viên Việt Nam.
Chỉ hơn hai năm sau Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ VII và hơn một năm sau Đại hội toàn quốc Hội Sinh viên Việt Nam lần thứ VI, phong trào “Học tập, rèn luyện vì ngày mai lập nghiệp, vì dân giàu nước mạnh, xã hội công bằng, văn minh” đã có bước phát triển mới mạnh mẽ với nét nổi bật là các hoạt động tình nguyện. Các lĩnh vực hoạt động tình nguyện trong đoàn viên, thanh niên học sinh, sinh viên ngày càng đa dạng như tình nguyện tham gia xóa mù chữ, tình nguyện làm công tác xã hội, tình nguyện hiến máu nhân đạo, tham gia xoá đói, giảm nghèo… Hoạt động tình nguyện trong học sinh, sinh viên đang trở thành phong trào rộng rãi và có sức lan toả nhanh chóng.
Tổ chức Đoàn các cấp đã động viên, tổ chức cho đoàn viên thanh niên xung kích tình nguyện tham gia thực hiện chương trình Quốc gia xóa mù chữ và phổ cập giáo dục tiểu học. Các cơ sở Đoàn ở vùng núi, vùng sâu, vùng xa được sự phối hợp chặt chẽ của các đoàn viên, chiến sĩ bộ đôi biên phòng mở thêm nhiều lớp xoá mù chữ, chống tái mù chữ. Năm 1998 các cấp bộ Đoàn trong cả nước đã tổ chức được 4.604 lớp xoá mù chữ với sự tham gia dạy học của 23.360 đoàn viên, thanh niên, xoá mù chữ cho 87.600 người; năm 1999 tổ chức 6.367 lớp học xoá mù chữ với 26.590 đoàn viên, thanh niên tham gia dạy học, xoá mù chữ cho 132.250 người.
Đặc biệt, nhiệm kỳ vừa qua, toàn Đoàn đã trao 607.608 suất học bổng các loại, với số tiền là 101.248 triệu đồng, tăng gấp 2,9 lần so với nhiệm kỳ trước, tổ chức 43.666 lớp học tình thương, xóa mù chữ cho 474.268 người, tăng gấp 2,1 lần so với nhiệm kỳ trước.
Phong trào “Thanh niên lập nghiệp” ở khu vực nông thôn tiếp tục phát triển. Chương trình thanh niên nông thôn tham gia phát triển nông nghiệp và nông thôn theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá được triển khai rộng rãi thông qua việc tiếp tục nhân rộng các mô hình đã có như câu lạc bộ khuyến nông, khuyến lâm, khuyến ngư, hội thi kỹ thuật nghề nông, hỗ trợ giống, vốn, kỹ thuật, tổ chức công trình thanh niên, điểm trình diễn kỹ thuật nghề nông, xây dựng vườn cây thanh niên, cánh đồng thanh niên…
Đến cuối năm 1999, các cấp bộ Đoàn tiếp tục duy trì hoạt động của 2.977 câu lạc bộ khuyến nông, thu hút hơn 82.700 thanh niên tham gia, tổ chức được 4.303 điểm trình diễn kỹ thuật với sự tham gia của 127.150 đoàn viên thanh niên. Việc hỗ trợ về vốn, kỹ thuật cho thanh niên nông thôn được quan tâm bên cạnh việc tăng cường động viên đoàn viên, thanh niên tự giúp đỡ nhau trong sản xuất. Hơn một chục nghìn dự án vay vốn từ các nguồn Quỹ quốc gia giải quyết việc làm đã giúp cho 133.872 thanh niên vay vốn sản xuất với số tiền là 203.942 triệu đồng; gần 7.000 hộ thanh niên nghèo được vay 11 tỷ từ nguồn vốn của ngân hàng người nghèo. Trong năm 1999, đoàn viên thanh niên đã tự giúp nhau với số vốn 67.183 triệu đồng. Việc đảm nhận công trình thanh niên ở nông thôn tiếp tục phát triển, 2.607.500 đoàn viên, thanh niên đã tham gia đảm nhận 34.896 công trình thanh niên. ở một số địa phương đã tổ chức hợp tác xã thanh niên theo luật hợp tác xã, nét mới trong hoạt động Đoàn ở nông thôn. Mô hình Làng Thanh niên, trang trại trẻ ở các tỉnh Tây Nguyên và miền núi phía Bắc tiếp tục phát triển, đã có hơn 1.500 trang trại trẻ, 400 Làng Thanh niên để tăng cường chỉ đạo, đầu tư phát triển mạnh hơn nữa.
Các khu kinh tế thanh niên gắn với dự án trồng 5 triệu ha rừng và lấn biển ở Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Ninh, Tuyên Quang, Quảng Ngãi đang hoạt động có hiệu quả, tạo điều kiện định canh định cư cho hàng trăm gia đình trẻ. Lực lượng Thanh niên xung phong tiếp tục được kiện toàn, đảm nhận nhiều chương trình, phần việc trong các chương trình, dự án trọng điểm quốc gia. Đề án xây dựng huyện đảo thanh niên Bạch Long Vĩ đã được Nhà nước phê duyệt và bắt đầu thực hiện có kết quả. Thông qua các dự án, đoàn viên, thanh niên và thanh niên xung phong ở các tỉnh Hà Tĩnh, Nghệ An, Tuyên Quang, Quảng Ninh, Vĩnh Phú, đảo Bạch Long Vĩ đã trồng được 400 ha rừng, khoanh nuôi và bảo vệ 6.000 ha mặt nước ven biển.
Hoạt động dạy nghề, giới thiệu việc làm gắn với chuyển giao tiến bộ khoa học kỹ thuật, công nghệ mới cho thanh niên nông thôn được chú trọng. Trung tâm dịch vụ việc làm “Sông Hồng” của Trung ương Đoàn và các Trung tâm dịch vụ việc làm của các Tỉnh, Thành Đoàn đang phát triển hình thức dạy nghề tại chỗ cho thanh niên nông thôn để nâng cao trình độ kỹ thuật nông nghiệp, phát triển ngành nghề, góp phần chuyển đổi cơ cấu ngành nghề, cơ cấu lao động trong thanh niên nông thôn. Năm 1999, các Trung tâm dạy nghề và dịch vụ việc làm của Đoàn đã dạy nghề cho 131.680 thanh niên, giới thiệu việc làm cho 74.884 thanh niên. Huyện Đoàn Thăng Bình (Quảng Nam) đã phối hợp với Trung tâm dịch vụ việc làm của huyện, chủ động liên hệ với các doanh nghiệp để giới thiệu việc làm cho thanh niên. Một số địa phương đã chú trọng phát triển các nghề truyền thống, nghề thủ công mỹ nghệ xuất khẩu, chế biến nông sản để tạo thêm việc làm, giảm bớt tình trạng thiếu việc làm trong thanh niên nông thôn. Trong nhiệm kỳ vừa qua, các trung tâm dạy nghề và dịch vụ việc làm của Đoàn đã dạy nghề cho 689.093 thanh niên, giới thiệu việc làm cho 419.966 thanh niên.
Các cơ sở Đoàn đã tổ chức, động viên đoàn viên, thanh niên tham gia xay dựng cơ sở hạ tầng nông thôn như thay thế cầu khỉ ở đồng bằng sông Cửu Long; làm đường giao thông nông thôn; giữ vệ sinh, cảnh quan môi trường nông thôn… góp phần xây dựng nông thôn mới.
Trong phong trào thanh niên lập nghiệp đang hình thành và phát triển mô hình các đội hình thanh niên xung phong tình nguyện tham gia phát triển kinh tế - xã hội, phát triển nông thôn mới chống đói nghèo, chống thất nghiệp. Đây là nét mới đáng chú ý trong phong trào thanh niên nông thôn từ sau Đại hội Đoàn lần thứ VII.
Chương trình thanh niên tham gia phát triển công nghiệp và dịch vụ được tâp trung vào việc thực hiện chương trình liên tịch giữa Đoàn Thanh niên với Bộ Công nghiệp. Các hình thức hoạt động có tác dụng phát huy sáng kiến, cải tiến kỹ thuật, nâng cao trình độ tay nghề cho thanh niên được chú trọng. Một số Tỉnh, Thành Đoàn có nhiều hình thức mới thu hút rộng rãi đoàn viên, thanh niên công nhân viên chức tham gia phong trào như Thành Đoàn thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội, Hải Phong, Đồng Nai… Tính đến hết năm 1998, đoàn viên, thanh niên nhân viên chức đã đảm nhận 10.041 công trình thanh niên trị giá 88.318 triệu đồng; tổ chức 1.456 cuộc thi tay nghề, thi thợ giỏi, thu hút 75.284 đoàn viên, thanh niên tham gia, thực hiện 4.906 đề tài, sáng kiến. Năm 1999 đã có thêm 15.212 công trình thanh niên trong khối thanh niên công nhân viên chức. Đoàn viên, thanh niên trong cả nước đang sôi nổi thi đua đảm nhận công trình thanh niên và nâng cao hiệu quả kinh tế - xã hội của công trình để tiến tới bình chọn 21 công trình tiêu biểu “Chào thế kỷ mới”. Năm 1999, có 4.832 đề tài, sáng kiến của đoàn viên, thanh niên được thực hiện, làm lợi 51.330 triệu đồng; 1.757 hội thi tay nghề do Đoàn phối hợp tổ chức, thu hút 96.735 đoàn viên, thanh niên tham gia. Tháng 11-1998, trên công trình xây dựng thủy điện Ialy, Trung ương Đoàn đã tổ chức tổng kết kế hoạch hoạt động của mô hình công trình Đoàn thanh niên đỡ đầu, đã khen thưởng, biểu dương nhiều tập thể và cá nhân tiên tiến xuất sắc.
Trong khu vực đô thị, các hoạt động hướng nghiệp, dạy nghề, trợ vốn giúp thanh niên sản xuất, tham gia phòng chống tệ nạn xã hội được đẩy mạnh. Các trung tâm dạy nghề và dịch vụ việc làm của Đoàn đã tăng cường tư vấn nghề nghiệp cho thanh niên khối đường phố và trường học, tăng cường đào tạo nghề miễn phí cho bộ đội xuất ngũ, các đối tượng chính sách.
Nét mới, trong nhiệm kỳ vừa qua, lực lượng doanh nghiệp trẻ có sự phát triển tích cực, khẳng định sự trưởng thành của một lớp thanh niên biết làm giàu chính đáng, tham gia phát triển kinh tế – xã hội và giải quyết các vấn đề xã hội của thanh niên. Lực lượng trí thức trẻ tích cực nghiên cứu, lao động sáng tạo, tham gia chuyển giao tiến bộ khoa học, kỹ thuật và công nghệ cho thanh niên nông thôn, vùng núi; nhiều đề tài, giải pháp có giá trị của trí thức trẻ đoạt giải thưởng VIFOTEC và các giải thưởng khác được ứng dụng trong thực tế, trí thức trẻ có vai trò ngày càng rõ trong nghiên cứu các đề tài quốc gia.
Trong phong trào “Tuổi trẻ giữ nước”, nhiều nội dung và hình thức hoạt động đã được tổng kết và triển khai ngày càng rộng rãi, thường xuyên ở cơ sở như các hoạt động viên thanh niên nhập ngũ, các hoạt động đền ơn đáp nghĩa, uống nước nhớ nguồn… Phong trào “Xứng danh anh bộ đội Cụ Hồ” tiếp tục đẩy mạnh với những cuộc vận động mới như “Giành 3 đỉnh cao quyết thắng” (Lý tưởng đẹp - trách nhiệm cao; học tập tốt - hành động giỏi; đoàn kết tốt - kỷ luật nghiêm); mỗi chi đoàn thanh niên quân đội nhận giúp đỡ thường xuyên một gia đình đối tượng chính sách, mỗi Đoàn cơ sở quân đội nhận đỡ đầu một tổ chức cơ sở Đội Thiếu niên… là những nét mới trong phong trào thanh niên quân đội. Đến cuối năm 1998 đã có 2.046 gia đình chính sách được đăng ký giúp đỡ, 120 tổ chức Đội cơ sở được Đoàn cơ sở quân đội đỡ đầu. Trong phong trào thi đua “Thực hiện 6 điều Bác Hồ dạy” của đoàn viên thanh niên lực lượng công an đã xuất hiện nhiều tấm gương anh dũng, mưu trí đấu tranh chống tội phạm, tệ nạn xã hội; giúp nhân dân vượt qua thiên tai lũ lụt, dũng cảm hy sinh bảo vệ tính mạng, tài sản nhân dân, góp phần tạo ra môi trường để thanh niên các lực lượng vũ trang rèn luyện bản lĩnh chính trị, phẩm chất cách mạng và trưởng thành về mọi mặt, xứng đáng là lực lượng xung kích trong bảo vệ an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, chỗ dựa vững chắc của hệ thống chính trị.
Với nhiều cách làm tốt, hoạt động Đoàn trong các lực lượng vũ trang đã có thêm sức sống mới.

Các đội thanh niên xung kích an ninh, tổ tuần tra thanh niên, thiếu niên “Sao đỏ” duy trì thường xuyên hoạt động, góp phần tích cực giữ gìn an ninh, trật tự. Vai trò của tổ chức Đoàn trong đấu tranh ngăn ngừa, phòng chống tội phạm, tệ nạn xã hội đã phát huy rõ hơn. Trung ương Đoàn và Bộ Công an đã tổ chức tổng kết 3 năm thực hiện Nghị quyết Liên tịch số 01 về ngăn ngừa và phòng chống tội phạm trong thanh, thiếu niên và đã ký Nghị quyết liên tịch số 02. Đến cuối năm 1999, tất cả các Tỉnh, Thành Đoàn, hơn 60% Đoàn cấp huyện và cơ sở đã triển khai Nghị quyết liên tịch số 02. Các hoạt động phòng chống ma tuý trong trường học đã được chú trọng đặc biệt với sự phát triển các hình thức đa dạng. Hội trại “Tuổi trẻ phòng chống ma tuý” của đoàn viên, thanh niên các tỉnh Trung du Bắc Bộ và đồng bằng sông Hồng tổ chức tại Bắc Giang (1998), ở Nghệ An, Tiền Giang (1999) đã thành công tốt đẹp. Đến tháng 11-1999 cả nước có 3.945 câu lạc bộ phòng chống tệ nạn xã hội, với 133.100 đoàn viên, thanh niên tham gia; có 35.073 đội thanh niên xung kích an ninh, thanh niên cờ đỏ với hơn 300.000 đội viên hoạt động thường xuyên.
Hưởng ứng lời kêu gọi của Ban Thường vụ Trung ương Đoàn, đoàn viên, thanh thiếu niên cả nước đã nhanh chóng dấy lên phong trào quyên góp ủng hộ đồng bào miền Trung bị thiên tai tàn phá nặng nề trong các cơn đại hồng thủy cuối năm 1999. Phong trào đã được sự tình nguyện tham gia sôi nổi của đoàn viên, thanh, thiếu niên, từ các em đội viên, học sinh đến đoàn viên, thanh niên các trường đại học cao đẳng, từ đoàn viên thanh niên miền núi, nông thôn đến đô thị, khu công nghiệp, từ thanh niên công nhân đến các doanh nghiệp trẻ, từ thanh niên các cơ quan hành chính sự nghiệp tới các đơn vị lực lượng vũ trang… Tuổi trẻ cả nước đã quyên góp được hơn 10 tỷ đồng và hàng trăm tấn hàng hoá và cử các đoàn công tác kịp thời cứu trợ đồng bào bị lũ lụt. Các cơ quan thông tấn, báo chí của Đoàn đã tập trung thông tin nhanh nhạy về tình hình lũ lụt, động viên các tấm gương anh dũng chống lũ lụt và còn tổ chức tiếp nhận, vận chuyển hàng cứu trợ. Tiêu biểu là các báo Thanh niên, Tiền phong, Thiếu niên Tiền phong, Tuổi trẻ thành phố Hồ Chí Minh, Tuổi trẻ Thủ đô, các Nhà xuất bản Kim Đồng, Nhà xuất bản Thanh Niên, các Chương trình phát thanh, chương trình truyền hình thanh niên. Phong trào cứu giúp ủng hộ đồng bào lũ lụt miền Trung được triển khai mạnh mẽ, đều khắp ở các Tỉnh, Thành Đoàn, Đoàn trực thuộc, tiêu biểu là trong đoàn viên, thanh niên Quân đội, Công an, Đường sắt, thành phố Hà Nội, Đà Nẵng, thành phố Hồ Chí Minh, Bà Rịa-Vũng Tàu, Hải Phong, Cần Thơ, Thanh Hoá, Quảng Nam, Thừa Thiên-Huế, Quảng Ngãi, Bình Định, Quảng Trị, Quảng Bình, Khánh Hoà… Từ trong khó khăn, gian khổ đã xuất hiện nhiều tấm gương đoàn viên, thanh niên anh dũng, nhiều tập thể thanh niên dũng cảm tô đẹp thêm hình ảnh của thế hệ trẻ Việt Nam trong thời kỳ mới. Vào thăm đồng bào miền Trung trong những ngày bị thiên tai nặng nề, đồng chí Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu đã dành thời gian tiếp xúc với đại biểu các đội thanh niên tình nguyện đang làm nhiệm vụ cứu giúp đồng bào. Đồng chí Tổng Bí thư hoan nghênh và biểu dương tinh thần tình nguyện làm việc tận tụy không kể ngày đêm vượt qua mọi khó khăn, thiếu thốn của anh chị em. Sự quan tâm của đồng chí Tổng Bí thư đã làm cho anh chị em rất xúc động và phấn khởi.
Phong trào “Đền ơn đáp nghĩa” tiếp tục phát triển sâu rộng với các hoạt động phụng dưỡng Bà mẹ Việt Nam anh hùng, giúp đỡ gia đình thương binh, liệt sĩ. Các cấp bộ Đoàn, Hội đến hết năm 1998, đã nhận phụng dưỡng đến cuối đời 3.016 Bà mẹ Việt Nam anh hùng, nhận chăm sóc thường xuyên 8.290 mẹ. Năm 1998 và năm 1999, đoàn viên, thanh niên cả nước đã trao tặng 573 nhà tình nghĩa, tặng quà các gia đình chính sách trị giá hơn 60 tỷ đồng… Nhân ngày truyền thống Thanh niên xung phong 15-7-1998, cuộc gặp mặt Thanh niên xung phong đã được tổ chức trọng thể, Trung ương Đoàn đã xét tặng gần 20.000 Kỷ niệm chương cho cựu Thanh niên xung phong và cùng với Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, ủy ban Quốc gia về thanh niên Việt Nam đề xuất chính sách đối với Thanh Niên xung phong.
Trung ương Đoàn và ủy ban Thể dục thể thao đã ký Thông tư liên tịch nhằm đẩy mạnh hoạt động thể dục thể thao, rèn luyện thân thể trong thanh, thiếu niên, duy trì và đẩy mạnh phong trào “Khoẻ để lập nghiệp, giữ nước”. Nhiều giải thể thao quần chúng được tổ chức ở các cơ sở Đoàn, trong các lực lượng vũ trang. Các báo của Đoàn đã tổ chức tốt các hoạt động như chạy việt dã giải báo Tiền phong, bóng đá U21 báo Thanh niên, bóng đá thiếu niên, nhi đồng (báo Thiếu niên Tiền phong, Nhi đồng)…
Thực hiện chủ trương hướng về cơ sở của Ban Thường vụ Trung ương Đoàn, các Tỉnh, Thành Đoàn và Đoàn trực thuộc đã tăng cường đầu tư giúp đỡ cơ sở, tạo nên chuyển biến tích cực. Năm 1998 đã củng cố 4.790 chi đoàn, 727 đoàn cơ sở yếu kém. Nhiều Tỉnh, Thành Đoàn đã tổ chức sơ kết rút kinh nghiệm đẩy mạnh việc triển khai Chương trình rèn luyện đoàn viên. Tỷ lệ đoàn viên xếp loại trung bình và yếu giảm xuống; tổng kết năm 1998, theo sự sắp xếp phân loại ở 51 Tỉnh, Thành Đoàn, tỷ lệ đoàn viên xếp loại xuất sắc và loại khá đạt 80,5%. Trong năm 1998, cả nước kết nạp gần 750.000 đoàn viên mới (tăng hơn 4 lần năm 1991), đưa tổng số đoàn viên lên 3.587.000 người. Năm 1999 công tác phát triển đoàn viên được tăng cường hơn, đã kết nạp được 855.396 đoàn viên mới. Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đoàn lần thứ 4 đã ra nghị quyết quan trọng về xây dựng, củng cố tổ chức cơ sở Đoàn, đặc biệt là trên địa bàn dân cư đồng thời với việc nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ Đoàn và đoàn viên. Được sự chỉ đạo sát sao và cụ thể của Ban Thường vụ Trung ương Đoàn, các cấp bộ Đoàn trong cả nước đã xây dựng kế hoạch triển khai NQ04 của Trung ương Đoàn bước đầu đạt nhiều kết quả tốt. Công tác Đoàn tham gia xây dựng Đảng được quan tâm chỉ đạo; các cấp bộ Đoàn đã tổ chức các hoạt động tìm hiểu về Đảng, các đợt học tập các Nghị quyết của Đảng, tổ chức các diễn đàn thanh niên góp ý kiến xây dựng Đảng. Công tác giới thiệu đoàn viên ưu tú cho Đảng được chú trọng cả về số lượng và chất lượng. Năm 1998, hơn 171.000 đoàn viên ưu tú đã được giới thiệu với Đảng và trong đó 52.840 đồng chí đã được kết nạp vào Đảng. Năm 1999 toàn Đoàn giới thiệu 212.150 đoàn viên ưu tú, được kết nạp Đảng 55.623 đồng chí chiếm 50,5% trong tổng số đảng viên mới là trí thức, sinh viên, học sinh phổ thông trung học tiếp tục tăng. Đã thành lập mới nhiều chi đoàn, đoàn cơ sở ở các doanh nghiệp tư nhân, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Ban Chấp hành Đoàn các cấp được kiện toàn, hoạt động hiệu quả hơn.
Công tác đoàn kết, tập hợp thanh niên tiếp tục được đẩy mạnh và có bước phát triển mới. Một số địa phương tiếp tục thành lập ủy ban Hội Liên hiệp Thanh niên cấp tỉnh như Nam Định, Lai Châu…, đưa tổng số địa phương có uỷ ban Hội cấp tỉnh, thành lên 60, với hơn 2,1 triệu hội viên (không kể hội viên của các tổ chức thành viên tập thể). Tháng 8-1998, Đại hội các nhà doanh nghiệp trẻ đã được tổ chức tại Hà Nội và cử ra Hội đồng Doanh nghiệp trẻ Việt Nam. Các cấp bộ Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam tích cực triển khai tổ chức đại hội hoặc hội nghị đại biểu của cấp, chuẩn bị tiến tới Đại hội Đại biểu toàn quốc Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam lần thứ IV. Các tỉnh phía Bắc tập trung kiện toàn ủy ban Hội các cấp và đầu tư cho công tác cán bộ. Các tỉnh phía Nam tập trung cho công tác hội viên và nâng cao chất lượng hoạt động của cơ sở Hội. Thông qua các phong trào hành động cách mạng, đặc biệt là phong trào “Thanh niên tình nguyện”, ảnh hưởng và khả năng huy động thanh niên của tổ chức Đoàn ở nhiều nơi được nâng cao, các cấp bộ Đoàn quan tâm chỉ đạo toàn diện công tác Hội, lựa chọn những cán bộ ưu tú, có năng lực và được thanh niên tín nhiệm phụ trách công tác Hội. Tính đến hết nhiệm kỳ đã có 61/61 tỉnh, thành phố và 1 ngành đã thành lập ủy ban Hội cấp tỉnh, tăng 21 đơn vị so với nhiệm kỳ trước.
Trong hai năm 1998 và 1999, cả nước đã phát triển 990.000 hội viên mới. Nhiều cơ sở Hội làm tốt việc giới thiệu hội viên để kết nạp Đoàn. Qua Đại hội các cấp, tổ chức và hoạt động của Hội Sinh viên Việt Nam có bước tiến mạnh mẽ. Đến cuối năm, trong các trường đại học, cao đẳng đã có 73 trường xây dựng Hội Sinh viên Việt Nam với 5.198 chi đội, 1.090 câu lạc bộ, đội, nhóm với hơn 280.000 hội viên. Một sự kiện quan trọng trong phong trào sinh viên là Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VI Hội Sinh Viên Việt Nam tiến hành từ ngày 22 đến ngày 23 tháng 12 năm 1998 tại Hà Nội. 400 đại biểu thay mặt cho hơn 858.000 sinh viên cả nước đã mang về Đại hội không khí trẻ trung, trí tuệ, khí thế quyết tâm rèn đức, luyện tài, phấn đấu trở thành những người trí thức xã hội chủ nghĩa “vừa hồng vừa chuyên”, vì sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Đồng chí Vũ Trọng Kim, ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Bí thư thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đoàn đã phát biểu chào mừng Đại hội: “... Lực lượng sinh viên nước ta đã phát triển mạnh mẽ, phong trào sinh viên trên các lĩnh vực học tập, rèn luyện, tham gia nghiên cứu khoa học và hoạt động xã hội ngày càng sôi động, có hiệu quả, công tác của Hội Sinh viên Việt Nam đã phát huy được tác dụng về nhiều mặt với vai trò nòng cốt của tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh. Với khẩu hiệu hành động của sinh viên là: “Sinh viên Việt Nam rèn đức, luyện tài vì tương lai tươi sáng”. Đại hội đã đề ra 6 Chương trình hoạt động Hội và phong trào sinh viên đến năm 2003. Đại hội đã hiệp thương cử ra Ban Chấp hành Trung ương Hội gồm 63 ủy viên. Hội nghị lần thứ nhất Ban Chấp hành đã cử ra Ban Thư ký gồm 15 ủy viên, Đồng chí Hoàng Bình Quân, Bí thư Thường trực Ban Chấp hành Trung ương Đoàn được cử làm Chủ tịch Hội. Đại hội lần thứ VI Hội Sinh viên Việt Nam đánh dấu bước chuyển biến mới của phong trào sinh viên Việt Nam trong những năm chuyển giao thế kỷ. Ngay sau Đại hội, các chương trình hoạt động Hội đã được triển khai mạnh mẽ ở các trường đại học, cao đẳng, học sinh, sinh viên rất phấn khởi vì được học tập và rèn luyện trong bối cảnh đất nước tiếp tục ổn định về chính trị, kinh tế giữ được nhịp độphát triển khá, văn hóa – xã hội tiếp tục có bước phát triển, an ninh quốc phòng, an toàn xã hội được giữ vững, quan hệ quốc tế được mở rộng.
Những yếu tố trên đã tiếp sức và cổ vũ mạnh mẽ sinh viên “rèn đức, luyện tài” thực hiện tốt các chương trình mà Đại hội VI của Hội đã đề ra. Cùng với việc triển khai có kết quả các chương trình hành động do Đại hội lần thứ VI Hội Sinh viên Việt Nam đề ra, trong nhiệm kỳ qua trong các trường đại học, và cao đẳng đã dấy lên một số phong trào lớn do Hội chỉ đạo: Phong trào “Học tập, rèn luyện vì ngày mai lập nghiệp, vì dân giàu nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh”. Trong thành tích học tập vì ngày mai lập nghiệp nổi lên gương mặt trẻ tiêu biểu năm 1999, đó là một tài năng toán học Đỗ Quang Yên người Xứ Thanh, sinh viên Học viện công nghệ Bưu chính viễn thông Việt Nam. Anh đã đoạt giải Nhất Toán quốc gia lớp 12 (1998-1999) và Huy chương Vàng kỳ thi Olimpíc Toán quốc tế tại Rumani... Các cấp bộ Đoàn đã tích cực khuyến khích, động viên và góp phần hình thành “xã hội học tập”.
Cac hoạt động xây dựng môi trường văn hóa, phòng chống tệ nạn xã hội được tổ chức sâu rộng thu hút đông đảo thanh niên trường học tham gia. Các hoạt động khác, như: “Đền ơn đáp nghĩa”, “Uống nước nhớ nguồn”, được tổ chức thường xuyên như chăm sóc, phụng dưỡng Bà mẹ Việt Nam anh hùng, thăm hỏi gia đình chính sách, xây dựng nhà tình nghĩa. Phong trào “Hiến máu nhân đạo” được thanh niên trường học khởi xướng, duy trì và phát triển ngày càng mạnh mẽ. Hàng năm có hàng chục ngàn thanh niên trường học tham gia tuyên truyền và hiến máu nhân đạo, góp phần cứu sống hàng nghìn bệnh nhân. Thanh niên trường học tiếp tục là lực lượng nòng cốt trong phong trào “Hiến máu nhân đạo”.

Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ VII diễn ra trong thời điểm toàn Đảng, toàn dân, toàn quân và thế hệ trẻ cả nước ta ra sức thi đua thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX, là Đại hội đầu tiên của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong thế kỷ mới đánh dấu sự trưởng thành của thế hệ trẻ Việt Nam và Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong thế kỷ XX, mở ra giai đoạn phát triển mới của công tác Đoàn và phong trào thanh thiếu nhi trong những năm đầu thế kỷ XXI.
Đại hội rất phấn khởi, vinh dự và nhiệt liệt chào mừng đồng chí Tổng Bí thư Trung ương Đảng Nông Đức Mạnh, Chủ tịch nước Trần Đức Lương, Thủ tướng Chính phủ Phan Văn Khải, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Văn An cùng các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam; lãnh đạo các Bộ, ban, ngành, đoàn thể ở Trung ương và các địa phương; các đại biểu lão thành cách mạng các Bà mẹ Việt Nam anh hùng, các thế hệ cán bộ Đoàn... đã đến dự Đại hội và dành cho tuổi trẻ những tình cảm sâu sắc, sự quan tâm chân thành.
Đại hội hoan nghênh và vui mừng đón 898 đại biểu, những cán bộ, đoàn viên ưu tú tiêu biểu cho trí tuệ, nhiệt huyết, hoài bão và niềm tin của thế hệ trẻ cả nước và cũng là đại diện cho hơn 4,3 triệu đoàn viên và hàng chục triệu hội viên, thanh niên từ khắp mọi miền đất nước về Thủ đô Hà Nội tham gia Đại hội.
Đại hội nhiệt liệt chào mừng và chân thành cám ơn những người anh em, bè bạn thân thiết đại diện cho các tổ chức thah niên trên thế giới đã vượt ngàn trùng xa cũng như các vị đại diện các tổ chức quốc tế, các tổ chức phi chính phủ tại Việt Nam thân ái mang đến Đại hội tình hữu nghị thắm thiết, sự hợp tác cùng phấn đấu cho hòa bình, độc lập dân tộc và tiến bộ xã hội.
Trong không khí trang trọng sáng ngày 8-12-2004, đồng chí Hoàng Bình Quân, ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Bí thư thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đoàn (khóa VII) thay mặt Đoàn Chủ tịch Đại hội đọc diễn văn khai mạc. Sau khi bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc sự chăm sóc ân cần của Đảng và sự quan tâm của Nhà nước đối với Đoàn và phong trào thah niên từ trước đến nay trong suốt quá trình chuẩn bị Đai hội, đồng chí xúc động nói: "Với lòng tự hào và kính yêu vô hạn, Đại hội chúng ta thành kính tưởng nhớ Chủ tịch Hồ Chí, lãnh tụ vĩ đai của Đảng ta, dân tộc ta, nhân dân ta, nhà văn hóa kiệt xuất của thế giới; Người đã cùng Đảng ta tổ chức, rèn luyện các thế hệ thah niên Việt Nam thành những lớp người ưu tú, phấn đấu quên mình vì độc lập, tự do và chủ nghĩa xã hội. Trong thời điểm trọng đại và lịch sử này, thế hệ trẻ chúng ta hôm nay mãi mãi khắc ghi công lao trời biển của Người, nguyện sống, chiến đấu, lao động và học tập theo gương Bác Hồ vĩ đại".
Đồng chí Hoàng Bình Quân nêu rõ: "Đất nước ta, nhân dân ta đã đi qua một thế kỷ đấu tranh oanh liệt giành độc lập, tự do, thống nhất Tổ quốc và bước vào xây dựng chủ nghĩa xã hội. Tuổi trẻ hôm nay được tắm mình trong nắng sớm ban mai của thời kỳ đổi thay nhưng chúng ta không quên, không bao giờ quên và luôn tự hào về những phong trào hành động cách mạng mang dấu ấn lịch sử của tuổi trẻ Việt Nam, như "Cảm tử cho Tổ quốc quyết sinh" trong kháng chiến chống Pháp góp phần làm nên một "Điện Biên chấn động địa cầu"; phong trào "Ba sẵn sàng", "Năm xung phong" đã động viên hơn 7 triệu đoàn viên, thanh niên với khí phách hiên ngang "Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước" góp phần đắc lực vào Chiến dịch Hồ Chí Minh, giải phóng miền Nam, thống nhất nước nhà. Ngày nay, thực hiện công cuộc đổi mới đất nước do Đảng khởi xướng và lãnh đạo, hai phong trào lớn "Thanh niên lập nghiệp" và "Tuổi trẻ giữ nước", gần đây là phong trào "Thanh niên tình nguyện" đã cổ vũ mạnh mẽ, thôi thúc và thu hút đông đảo các tầng lớp thanh niên tham gia, góp phần tích cực vào việc phát triển kinh tế - xã hội, củng cố an ninh, quốc phòng; chủ động, tự tin vươn lên lập thân, lập nghiệp. Chúng ta vô cùng cảm động trước hàng ngàn tấm gương dũng cảm quên mình cứu người, cứu tài sản khi hoạn nạn thiên tai trong đó nổi bật là hình ảnh của những thanh niên tình nguyện xông pha trong những cơn bão lũ lịch sử tại miền Trung, tại đồng bằng sông Cửu Long những năm vừa qua.
Quán triệt tinh thần, tư tưởng và đường lối Đại hội Đảng lần thứ IX, đồng chí Hoàng Bình Quân chỉ ra nhiệm vụ: Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ VIII là Đại hội đầu tiên của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong thế kỷ mới. Đại hội có nhiệm vụ đánh giá tình hình công tác thanh niên, kết quả công tác Đoàn và phong trào thanh thiếu nhi nhiệm kỳ 1998-2002; xây dựng mục tiêu, phương hướng, nhiệm vụ công tác Đoàn và phong trào thanh thiếu nhi nhiệm kỳ 2002-2007; thảo luận thông qua Điều lệ Đoàn sửa đổi; bầu Ban Chấp hành Trung ương Đoàn khóa VIII thực sự là một tập thể có bản lĩnh chính trị vững vàng, có đủ trình độ, năng lực, uy tín tiêu biểu cho ý chí, nguyện vọng của thanh niên, lãnh đạo thực hiện thắng lợi nhiệm vụ và chương trình công tác Đoàn, phong trào thanh thiếu nhi trong giai đoạn cuối. Đồng chí nêu rõ trách nhiệm của thế hệ trẻ trước lịch sử:
"Tự hào về các thé hệ thanh niên đã không tiếc máu xương dũng cảm hy sinh bảo vệ đất nước, xung kích, năng động, sáng tạo, đi đầu trong sự nghiệp đổi mới, góp phần tạo nên thế và lực mới cho đất nước đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đi lên chủ nghĩa xã hội. Sứ mạng lịch sử của thế hệ trẻ ngày nay là bảo vệ vững chắc những thành quả cách mang, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, thực hiện dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh, không ngừng phấn đấu vì độc lâp dân tộc và chủ nghĩa xã hội".
Đại hội tập trung theo dõi báo cáo của Ban Chấp hành Trung ương Đoàn (khóa VIII) trình Đại hội do đồng chí Trương Thị Mai, Bí thư Thường trực Trung ương Đoàn (khóa VIII) trình bày. Báo cáo đánh giá khái quát những cống hiến xuất sắc của Đoàn và phong trào thanh niên trong thế kỷ XX và nêu lên những truyền thống vẻ vang được các thế hệ trẻ Việt Nam nối tiếp phát huy cho đến ngày nay.
Báo cáo tổng kết việc triển khai và phát triển hai phong trào lớn "Thanh niên lập nghiệp" và "Tuổi trẻ giữ nước" lên tầm cao mới cùng 7 Chương trình hành động của tuổi trẻ với nhận định tổng quát: "Kết quả công tác Đoàn và phong trào thanh thiếu nhi 5 năm qua khẳng định rằng: Nghị quyết Đại hội Đoàn toàn quốc làn thứ VII đã được triển khai tích cực và thu được kết quả nhiều mặt; công tác Đoàn và phong trào thanh thiếu nhi có bước phát triển mới về chất lượng; số đoàn viên, đảng viên trẻ liên tục tăng nhanh; mặt trận đoàn kết, tập hợp thanh niên được mở rộng; công tác chỉ đạo của Đoàn được đổi mới. Tính tích cực chính trị - xã hội, tinh thần xung phong tình nguyện của đoàn viên thanh niên được khơi dậy và phát huy; hoạt động Đoàn, Hội năng động, thiết thực hơn, tích cực, chủ động tham gia phát triển kinh tế - xã hội và đáp ứng tốt hơn nhu cầu, lợi ích của tuổi trẻ; uy tín và vị thế chính trị của tổ chức Đoàn trong thah thiếu nhi và xã hội được nâng lên, vị trí của thanh niên trong xã hội được đề cao; Đoàn tham gia có hiệu quả hơn công tác xây dựng Đảng và chính quyền nhân dân. Kết quả công tác Đoàn và phong trào thanh thiếu nhi nhiệm kỳ vừa qua, đặc biệt là kết quả của "Năm thah niên" và sự phát triển của phong trào "Thanh niên tình nguyện" trở thành động lực và tiền đề quan trọng đoàn kết, tập hợp và giáo dục thanh thiếu nhi, xây dựng và củng cố tổ chức Đoàn; tham gia phát triển kinh tế - xã hội, giữ gìn quốc phòng, an ninh, xây dựng Đảng và chính quyền nhân dân trong thời gian tới".
Báo cáo làm rõ những kết quả trên là do "có sự lãnh đạo của Đảng và sự quan tâm của Nhà nước cùng với việc luôn giữ vững định hướng chính trị trong các hoạt động của mình; đội ngũ cán bộ Đoàn nhiệt huyết năng động, sáng tạo, biết khơi dậy tính tích cực trong công tác chính trị - xã hội của thanh niên, phát huy nội lực từ cơ sở, biết chọn việc, chọn thời cơ, thời điểm và khâu đổ phá để phát động phong trào, chăm lo bảo vệ quyền lợi chính đáng của thanh niên, coi trọng tổng kết thực tiễn, dự báo tình hình để điều chỉnh công tác phù hợp; biết gắn nhiệm vụ công tác Đoàn và phong trào thanh thiếu nhi với nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh của đất nước. Đảng, Nhà nước, các cấp, các ngành có trách nhiệm hơn, quan tâm chăm lo nhiều hơn, cụ thể hơn đến thah niên và công tác thanh niên". Báo cáo đặt rõ yêu cầu quán triệt đường lối, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt nam là "luôn xác định thanh niên là lực lượng xung kích trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; vấn đề thanh niên luôn được đặt ở vị trí trung tâm trong chiến lược phát huy nhân tố và nguồn lực con người của Đảng. Nghị quyết 4 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa VII) chỉ rõ: "Sự nghiệp đổi mới có thành công hay không, đất nước bước vào thế kỷ 21 có vị trí xứng đáng trong cộng đồng thế giới hay không, cách mang Việt Nam có vững bước trên con đường xã hội chủ nghĩa hay không phần lớn tùy thuộc vào lực lượng thah niên, vào việc bồi dưỡng rèn luyện thế hệ thanh niên; công tác thah niên là vấn đề sống còn của dân tộc, là một trong những nhân tố quyết định sự thành bại của cách mạng". Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX tiếp tục khẳng định: "Đối với thế hệ trẻ, chăm lo giáo dục, bồi dưỡng, đào tạo phát triển toàn diện về chính trị, tư tưởng, đạo đức, lối sống, văn hóa, sức khỏe, nghề nghiệp; giải quyết việc làm, phát triển tài năng và sức sáng tao, phát huy vai trò xung kích trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc". Đường lối đó một mặt khẳng định vai trò xung kích của thanh niên trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, mặt khác đặt ra cho Đảng, Nhà nước, Đoàn TNCS Hồ Chí Minh và xã hội những yêu cầu và nhiệm vụ mới đối với công tác thanh niên".
Trên cơ sở nắm vững những yêu cầu nêu trên báo cáo đề ra mục tiêu công tác Đoàn và phong trào thanh thiếu nhi nhiệm kỳ 2002-2007 là: "Tích cực chăm lo bồi dưỡng thanh niên về lý tưởng, đạo đức cách mạng, về trình độ học vấn, chuyên môn, nghề nghiệp, về thể chất; bảo vệ quyền lợi hợp pháp của thanh niên; vận động và tổ chức thanh niên xung kích đi đầu tham gia phát triển kinh tế - xã hội, bảo vệ Tổ quốc; xây dựng Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, Đội TNTP Hồ Chí Minh vững mạnh, mở rộng mặt trận đoàn kết, tập hợp thanh niên, góp phần xây dựng Tổ quốc Việt Nam dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh".

Từ mục tiêu này báo cáo đề ra phương hướng chung công tác Đoàn và phong trào thanh thiếu nhi thời gian tới và việc triển khai cụ thể phương hướng:
1) Tiếp tục đổi mới để từng bước nâng cao hiệu quả công tác giáo dục của Đoàn, thực hiện tốt chức năng Đoàn là trường học xã hội chủ nghĩa của thế hệ trẻ Việt Nam.
2) Phát triển sâu rộng các phong trào hành động cách mạng của tuổi trẻ, các loại hình hỗ trợ thanh thiếu nhi lập thân, lập nghiệp trong tất cả các lĩnh vực, các đối tượng, góp phần tao môi trường kinh tế, văn hóa, xã hội lành mạnh để bồi dưỡng và rèn luyện thanh thiếu nhi; tham gia đào tạo nguồn nhân lực trẻ có chất lượng cao phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
3) Nâng cao chất lượng chính trị của người đoàn viên, bản lĩnh và sức chiến đấu của tổ chức Đoàn, nhất là Đoàn cơ sở, chi đoàn; củng cố mối quan hệ gắn bó giữa Đoàn với thanh niên; tạo sự thống nhất về chính trị, tư tưởng trong mặt trận đoàn kết, tập hợp thanh niên và các phong trào thanh thiếu nhi; phát huy vai trò của các cấp bộ Đoàn trong phụ trách Đội TNTP Hồ Chí Minh.
4) Tích cực, chủ động tham gia xây dựng Đảng, xây dựng Nhà nước xã hội chủ nghĩa; tiếp tục phát triển mối quan hệ phối hợp với các cấp, các ngành, các lực lượng xã hội trong công tác thanh niên, xây dựng cơ chế, chính sách và tạo nguồn lực cho công tác Đoàn và phong trào thanh thiếu nhi.
Sau khi chỉ rõ những nhiệm vụ cụ thể từng mặt của Đoàn và phong trào thanh niên báo cáo tại Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ VIII trình Đại hội việc phát triển sâu rộng trong tất cả các đối tượng thanh niên phong trào "Thi đua tình nguyện xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trên cơ sở kế thừa và phát huy hai phong trào lớn trong nhiệm kỳ VII với những nội dung, giải pháp cơ bản là:
Thi đua học tập, tiến công vào khoa học công nghệ.
Thi đua lập nghiệp, lao động sáng tạo.
Tình nguyện vì cuộc sống cộng đồng.
Xung kích bảo vệ Tổ quốc, giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội; đồng thời đẩy mạnh các mặt công tác của Đoàn".
Tại phiên khai mạc trọng thể, toàn thể Đại hội đã chăm chú lắng nghe bài phát biểu quan trọng của đồng chí Tổng Bí thư Nông Đức Mạnh, coi đây là chỉ thị của Đảng đối với Đoàn về phong trào thanh niên trong thời kỳ cách mạng mới đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Đồng chí Tổng Bí thư nhiệt liệt biểu dương những thành tích mà tuổi trẻ cả nước đã đạt được:
"... Trong những năm gần đây, phong trào thanh niên tiếp tục phát triển cả về bề rộng và chiều sâu, có nhiều sáng tạo và những khâu đột phá, tạo được những dấu ấn tốt đẹp trong đời sống xã hội. Các phong trào thanh niên vừa có tác dụng vận động, tổ chức và tập hợp lực lượng trẻ chủ động tham gia phát triển kinh tế - xã hội, củng cố quốc phòng, an ninh, vừa thiết thực chăm lo lợi ích, nhu cầu chính đáng của thanh niên. Phong trào thanh niên tình nguyện tiếp tục truyền thống "Ba sẵn sàng", "Năm xung phong" trước đây đã thôi thúc và thu hút đông đảo thanh niên tham gia, đánh dấu bước phát triển mới của phong trào, khẳng định vai trò xung kích của thanh niên trong thời kỳ mới. Qua các hoạt động thực tiễn, Đoàn Thanh niên đã góp phần đáng kể vào việc giáo dục, rèn luyện, nâng cao đời sống văn hóa, tinh thần cho thanh niên.
Tôi rất vui mừng thấy rằng, trong những năm qua, tổ chức Đoàn đã được củng cố và phát triển, gồm hơn 4 triệu đoàn viên. Mặt trận đoàn kết, tập hợp thah niên được mở rộng. Số đoàn viên ưu tú được đứng trong hàng ngũ của Đảng ngày càng tăng. Lớn lên cùng với phong trào, đội ngũ cán bộ Đoàn ngày càng trưởng thành và là nguồn cán bộ trẻ của Đảng và chính quyền các cấp. Thay mặt Đảng và Nhà nước, tôi nhiệt liệt biểu dương và khen ngợi những thành tích xuất sắc của phong trào thanh niên, của cán bộ, đoàn viên, thanh niên, các cháu thiếu nhi và các cấp bộ Đoàn đã nỗ lực phấn đấu, tổ chức phong trào hành động cách mạng qua đó góp phần quan trọng vào việc bồi dưỡng, giáo dục về phát huy thế hệ trẻ phục vụ sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa".
Từ đường lối đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa và chiến lược phát triển kinh tế - xã hội trong 10 năm tới đồng chí Tổng Bí thư chỉ rõ: "Công việc đó là của toàn xã hội nhưng trước hêt là của thanh niên, vì thanh niên có vị trí đặc biệt đối với sự nghiệp cách mạng và tương lai của dân tộc, là lực lượng xung kích trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Nếu trước đây, lớp lớp thanh niên đã cùng cả dân tộc hoàn thành xuất sắc sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, thống nhất Tổ quốc, thì ngày nay nhiệm vụ lịch sử của thanh niên là phải ra sức lao động, học tập, nâng cao trí tuệ, tiến quân vào khoa học công nghệ và là lực lượng chủ yếu gánh vác sự nghiệp đổi mới, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
Công nghiệp hóa, hiện đại hóa là cơ hội vô cùng quý báu để thanh niên rèn luyện, cống hiến và trưởng thành, đồng thời đây cũng là thách thức lớn đối với thanh niên. Sự nghiệp phát triển đất nước trong thời kỳ mới đang đòi hỏi thế hệ trẻ Việt Nam phải có niềm tin vững chắc và quyết tâm cao, kiên trì định hướng xã hội chủ nghĩa, thực hiện nhiệm vụ lịch sử trọng đại là đưa nước ta ra khỏi nghèo nàn, lạc hậu bằng ý chí quật cường và tài năng, trí tuệ của con người Việt Nam. Thanh niên còn phải có tri thức cao, có trình độ khoa học kỹ thuật, tay nghề giỏi; có đạo đức trong sáng, lối sống tốt đẹp và sức khỏe tốt".
Đối với từng đoàn viên, thanh niên đồng chí Tổng Bí thư nhấn mạnh:
"... ý nghĩa cuộc sống của mỗi người, nhất là lớp trẻ, không chỉ bó hẹp trong đời sống riêng tư mà phải vươn lên, gắn mình với xã hội, quan tâm tới mọi người, tới Tổ quốc, tới nhân dân trở thành lý tưởng và hoài bão lớn. Lý tưởng cách mang của thanh niên, của dân tộc ta là độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, phấn đấu vì mục tiêu dân giàu nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh, vững bước tiến lên xã hội chủ nghĩa.
Sự quan tâm to lớn của đồng chí Tổng Bí thư đối với công tác Đoàn thể hiện ở những lời căn dặn ân cần:
"Trước hết, Đoàn thanh niên phải đặc biệt quan tâm việc giáo dục chính trị, bồi dưỡng niềm tin và vững vàng, kiên định của thanh niên, đảm bảo sự vững vàng, kiên định của thanh niên trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, trong hội nhập kinh tế và giao lưu văn hóa quốc tế...
Thứ hai, phát động và tổ chức các phong trào thanh niên vừa phải xuất phát từ nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, giữ vững ổn định chính trị, củng cố quốc phòng, an ninh của đất nước vừa phải gắn với nhu cầu, lợi ích chính đáng và phù hợp với khả năng của thanh niên. Thanh niên phải vươn tới tầm cao ra sức học tập và góp phần xây dựng "xã hội học tập", tiến quân vào khoa học, kỹ thuật, lao động sáng tạo, đi tiên phong trong cuộc vận động "toàn dân đoàn kết xây dựng lối sống văn hóa" "Toàn dân thi đua làm kinh tế giỏi, từng nhà làm giàu cho mình cho cộng đồng cơ sở và cho đất nước...
Thứ ba, công tác Đoàn thanh niên không chỉ là một bộ phận công tác vận động quần chúng của Đảng mà còn là bộ phận quan trọng trong công tác xây dựng Đảng. Vì vậy cần xây dựng Đoàn vững mạnh về chính trị, tư tưởng và tổ chức, đặc biệt coi trọng việc nâng cao chất lượng của tổ chức Đoàn cơ sở, đủ sức làm nòng cốt chính trị trong phong trào thanh niên. Mở rộng mặt trận đoàn kết thanh niên bằng việc đa dạng hóa các hình thức, phương thức tập hợp thanh niên, phát huy dân chủ, khắc phục bệnh hành chính hóa và chủ nghĩa hình thức trong công tác Đoàn. Nâng cao chất lượng đoàn viên, chủ động quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng sử dụng và luân chuyển cán bộ Đoàn, rèn luyện những cán bộ Đoàn có đủ phẩm chất và năng lực để gánh vác các công việc của Đảng và Chính quyền trong tương lai, bổ sung cho Đảng những cán bộ ưu tú...
Đồng chí Tổng Bí thư ân cần nhắc nhở:
"... Đoàn Thanh niên còn có một số nhiệm vụ quan trọng nữa là tổ chức, giáo dục, rèn luyện các em thiếu niên nhi đồng, nêu gương sáng cho các em noi theo và hướng các em phấn đấu trở thành những đoàn viên, thanh niên ưu tú, những công dân có ích cho đất nước mai sau:
Bác Hồ kính yêu đã căn dặn: "Bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau là một việc rất quan trọng và rất cần thiết". Quán triệt tư tưởng của Người, Đảng ta luôn coi trọng công tác thanh niên và vấn đề thanh niên, xác định chăm lo xây dựng tổ chức Đoàn là làm trước một bước việc xây dựng Đảng. Đường lối công tác vận động thanh niên ở vị trí trung tâm trong chiến lược phát huy nhân tố và nguồn lực con người. Phải chăm lo giáo dục, bồi dưỡng, đào tạo thế hệ trẻ phát triển toàn diện về chính trị, tư tưởng, văn hóa, đạo đức, lối sống, sức khỏe, nghề nghiệp, phát triển tài năng và sức sáng tạo..."

Để đảm bảo cho công tác Đoàn và phong trào thanh niên ngày càng phát triển vững mạnh, đồng chí Tổng Bí thư nêu rõ: "Nhân dịp này, tôi đề nghị các cấp ủy Đảng từ Trung ương đến cơ sở quan tâm chỉ đạo trực tiếp công tác thanh niên, lãnh đạo toàn bộ hệ thống chính trị làm công tác thanh niên và chăm lo hơn nữa đến công tác thanh niên; quan tâm đến đội ngũ cán bộ trẻ, phát huy vai trò của đảng viên trẻ trong các tổ chức quần chúng. Các cấp chính quyền; các Bộ, ngành và địa phương tạo mọi điều kiện thuận lợi cho Đoàn hoạt động...".
Bài phát biểu quan trọng của đồng chí Tổng Bí thư Nông Đức Mạnh đã làm cho toàn thể đại biểu hết sức phấn khởi, tin tưởng và biết ơn sự quan tâm sâu sắc của Đảng ta đối với công tác Đoàn và phong trào thanh niên trong thời kỳ cách mạng mới. Đại hội đã dành thời gian nghiên cứu, quán triệt những chỉ thị của đồng chí Tổng Bí thư trong quá trình thảo luận những vấn đề lớn đặt ra cho Đại hội.
Sau 4 ngày làm việc khẩn trương, sôi nổi với tinh thần trách nhiệm cao Đi hội nhất trí thông qua Điều lệ (sửa đổi) và ra Nghị quyết thông qua Báo cáo của Ban Chấp hành Trung ương Đoàn khóa VII trình Đại hội.
Đại hội tiến hành bầu Ban Chấp hành Trung ương Đoàn có 134 đồng chí, Ban Thường vụ Trung ương Đoàn có 24 đồng chí và Ban Bí thư Trung ương Đoàn có 6 đồng chí:
1) Đồng chí Hoàng Bình Quân, ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Bí thư thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đoàn khóa VII được bầu lại làm Bí thư thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đoàn khóa VIII.
2) Đồng chí Đào Ngọc Dung, Bí thư Thường trực Trung ương Đoàn.
3) Đồng chí Bùi Đặng Dũng, Bí thư Trung ương Đoàn.
4) Đồng chí Lê Mạnh Hùng, Bí thư Trung ương Đoàn.
5) Đồng chí Nguyễn Thành Phong, Bí thư Trung ương Đoàn.
6) Đồng chí Đoàn Văn Thái, Bí thư Trung ương Đoàn.
Chiều ngày 11-12-2002, đồng chí Hoàng Bình Quân, ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Bí thư thứ nhất Trung ương Đoàn khóa VIII đã đọc diễn văn bế mạc Đại hội. Đồng chí nêu rõ:
"Một nhiệm kỳ mới lại bắt đầu, phía trước là bộn bề công việc, nhiệm vụ trước mắt lớn lao là tổ chức thực hiện Nghị quyết Đại hội, biến Nghị quyết Đại hội thành tình cảm, ý trí, hành động của tuổi trẻ, tạo bước tiến mới, chuyển biến mới của công tác Đoàn và phong trào thanh thiếu nhi. Tin tưởng, phấn khởi trước những kết quả của Đại hội, với tinh thần thi đua học tập, rèn luyện, lao động sáng tạo, xung kích, tình nguyện xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, mỗi đại biểu trở về địa phương hãy đem đến cho đoàn viên, thanh niên, các em thiếu nhi tinh thần, khí thế và quyết tâm của Đại hội, tổ chức, động viên tuổi trẻ cả nước hăng hái thi đua thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội.
Đại hội của Đoàn Thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh là Đại hội của sự đoàn kết, sáng tạo, xung kích, tình nguyện, Đại hội của ý chí quyết tâm và niềm hy vọng lớn lao của thế hệ trẻ. Hãy thắp sáng lên ngọn lửa tình nguyện, hãy hiến dâng bầu nhiệt huyết cho sự phồn vinh của đất nước và tương lai tươi sáng của tuổi trẻ. Toàn Đoàn và tuổi trẻ cả nước hãy ra sức phát huy truyền thống vẻ vang, nêu cao tinh thần yêu nước, ý chí tự lực tự cường dân tộc, kiên định mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, nắm bắt cơ hội, vượt qua thách thức; giành thắng lợi mới trong công tác Đoàn và phong trào thanh thiếu nhi, đưa Nghị quyết Đại hội vào cuộc sống, góp phần thực hiện thắng lợi sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước vì mục tiêu dân giàu nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ văn minh".
Năm 2003 là năm bản lề của kế hoạch Nhà nước 5 năm 2001-2005, là năm bắt đầu thực hiện "Chiến lược phát triển thanh niên" của Chính phủ, là năm đầu tiên triển khai Nghị quyết Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ VIII. Được sự chỉ đạo sát sao, kịp thời của Ban Bí thư, Ban Thường vụ Trung ương Đoàn, các cấp bộ Đoàn trong cả nước đã nhiệt liệt hưởng ứng "Tháng Thanh niên 2003", tháng Thanh niên đầu tiên với những kết quả đáng khích lệ, với những kinh nghiệm quý báu được rút ra trong công tác chỉ đạo. Trong "Tháng Thanh niên 2003", toàn Đoàn và phong trào thanh niên cả nước đã thực hiện 45.251 công trình, phần việc thanh niên có giá trị kinh tế - xã hội, tu sửa 2.120 kilômét đường giao thông nông thôn, xây dựng mới 2.200 kilômét kênh mương thủy lợi nội đồng, trồng 178.000 cây xanh và gần 320 hétta rừng các loại. Trên 247.000 đoàn viên thanh niên tham gia các hoạt động tình nguyện giữ gìn trật tự an toàn giao thông, xây dựng 1.000 nhà tình nghĩa tặng các mẹ Việt Nam anh hùng, các gia đình chính sách.
Các lực lượng thanh niên xung phong xây dựng kinh tế có bước phát triển mới có mặt ở 25 tỉnh, thành phố với 71 đầu mối trong đó 18 Tổng đội thanh niên xung phong, 30 doành nghiệp, 16 ban quản lý dự án, 11 trung tâm dạy nghề. Lực lượng thanh niên xung phong cả nước quản lý, khai thác 300.000 hétta đất rừng, bãi bồi ven biển, rừng ngâp mặn... Ngoài ra còn đảm nhiệm xây dựng 1.000 cầu bê tông mới ở đồng bằng sông Cửu Long, hoàn thành các cung đường trên tuyến đường Hồ Chí Minh Nhà nước được giao cho.
Việc huy động thanh niên tham gia và tổ chức tốt việc thực hiện các chương trình, dự án của Trung ương và địa phương trong năm 2003 tiến triển có kết quả bước đầu như triển khai 6 dự án tại Tuyên Quang, Vĩnh Phúc, Phú Thọ, Nghệ An, Hải Phòng. Tham gia tái định cư thủy điện Sơn La trong đó các tổng đội thanh niên xung phong Vạn Xuân, 26/3, Trường Sơn đã thực hiện làm đường giao thông để tái định cư ở các xã Ngọc Chiến, huyện Mường La, tỉnh Sơn La. Quá trình huy động thanh niên tham gia thực hiện các chương trình, dự án đã khơi dậy và phát huy tính tích cực chính trị, tinh thần xung phong tình nguyện của đoàn viên, thanh niên.
Phong trào "Thanh niên, học sinh, sinh viên tình nguyện hè 2003" phát triển cả chiều rộng và chiều sâu thu hút gần 5 triệu đoàn viên, hội viên, thanh niên tham gia đi đến các vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo giúp nhân dân xây dựng nông thôn mới bằng nhiều việc làm cụ thể mang lại kết quả thiết thực như chuyển giao công nghệ, phổ biến việc ứng dụng khoa học kỹ thuật trong sản xuất, đẩy mạnh công tác y tế, tham gia chống các tệ nạn xã hội, giữ gìn trật tự, an toàn giao thông, xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở. Trong đó dự án trí thức trẻ, y bác sĩ trẻ tình nguyện từ 500 người những năm trước nay tăng lên 1.000 người tình nguyện về làm việc tại hàng trăm xã khó khăn thuộc 25 tỉnh được xã hội rất hoan nghênh.
Đồng thời với việc tổ chức, chỉ đạo "Tháng Thanh niên 2003" toàn Đoàn đã triển khai những nhiệm vụ trong kế hoạch công tác năm 2003 nhằm đưa Nghị quyết Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ XIII sớm đi vào cuộc sống. Đợt sinh hoạt chính trị: "Nghị quyết Đại hội Đoàn VIII và hành động của tuổi trẻ" được tổ chức rộng khắp. Đến hết tháng 8-2003, hầu hết cán bộ Đoàn và đoàn viên thanh niên được học tập, quán triệt Nghị quyết đại hội Đoàn các cấp và Nghị quyết Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ VIII. Nhiều địa phương, cơ sở đã chú trọng xây dựng chương trình hành động thực hiện Nghị quyết. Quá trình học tập, tìm hiểu Nghị quyết gắn với việc thảo luận đăng ký thực hiện chương trình hành động giúp cho đoàn viên thanh niên nâng cao nhận thức chính trị, thực hiện tốt nhiệm vụ được giao. Hình thức tổ chức học tập, quán triệt nghị quyết có nhiều đổi mới, sáng tạo theo hướng tăng cường tính hấp dẫn, hiệu quả, chú trọng phát huy được vai trò chủ động của người đoàn viên thanh niên. Cùng với việc tổ chức lên lớp tập trung, một số hình thức học tập, nghiên cứu được áp dụng: Tổ chức diễn dàn thanh niên, thi tìm hiểu (hình thức thi viết hoặc sân khấu hóa), tọa đàm, trao đổi, đọc - nghe trong các buổi sinh hoạt chi đoàn... Một số địa phương, đơn vị tổ chức kiểm tra kết quả học tập nghị quyết thông qua các cuộc thi, viết bài thu hoạch, tổ chức tổng kết đợt sinh hoạt chính trị, động viên kịp thời các tập thể, cá nhân có cố gắng trong học tập. Việc tiếp nối học tập, quán triệt Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX trong cán bộ, đoàn viên được tiến hành đồng bộ, toàn diện với 100% cơ sở đoàn thực hiện thông qua đợt sinh hoạt chính trị lớn: "Tuổi trẻ Việt Nam tiến bước dưới cờ Đảng". Đến năm 2003 cả nước bồi rưỡng được 8.900 báo cáo viên và trên 10.000 đội tuyên truyền viên trực thuộc các cấp bộ Đoàn thường xuyên phục cho các đợt sinh hoạt chính trị góp phần vào công tác giáo dục của Đảng.
Thực hiện Chỉ thị số 23 của Ban Bí thư Trung ương Đảng về tuyên truyền, giáo dục tư tưởng Hồ Chí Minh trong giai đoạn đổi mới, Ban Bí thư Trung ương Đoàn đã bàn kế hoạch số 25 về triển khai sinh hoạt chính trị "Tuổi trẻ với tư tưởng Hồ Chí Minh" trong toàn Đoàn. Đến hết tháng 12 năm 2003, hầu hết các tỉnh, thành Đoàn, Đoàn trực thuộc xây dựng kế hoạch triển khai đến cấp huyện, cơ sở; phối hợp hoặc chủ động tổ chức học tập, nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh cho đội ngũ cán bộ Đoàn các cấp và triển khai đến một bộ phận đoàn viên thanh niên. Việc học tập, nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh được các địa phương, cơ sở tổ chức với nhiều hình thức sáng tạo: Thi sáng tạo trang Website "Bác Hồ với tuổi trẻ", "Tư tưởng Hồ Chí Minh - Hành trang sinh viên thế kỷ XXI", liên hoan văn nghệ chủ đề về Đảng, Bác Hồ; tổ chức diễn đàn trao đổi, học tập tư tưởng, đạo đức của Bác; nghe nói chuyện về thân thế, sự nghiệp cách mạng, thăm quê hương, nơi ở và làm việc của Người; tổ chức hội thi các nhóm tuyên truyền viên trẻ, thi viết, thi Olympic về tư tưởng Hồ Chí Minh nhân dịp kỷ niệm 113 năm ngày sinh của Người; phối hợp với các cơ quan truyền thông địa phương mở chuyên mục "Tuổi trẻ với tư tưởng Hồ chí Minh". Ban Bí thư Trung ương Đoàn phối hợp với Ban Tư tưởng - Văn hóa Trung ương Đảng tổ chức hội thảo khoa học "Thanh niên học tập và hành động theo tư tưởng Hồ Chí Minh", chỉ đạo biên soạn tài liệu học tập tư tưởng Hồ Chí Minh dành riêng cho đoàn viên thanh niên; ban hành hướng dẫn về việc "Tổ chức xem, tọa đàm, trao đổi và thuyết trình về bộ phim tài liệu "Hồ Chí Minh chân dung một con người" trong thanh, thiếu nhi.

Cùng với các nội dung nhiệm vụ trên, một số địa phương, cơ sở tổ chức học tập, quán triệt Nghị ưuyết Hội nghị Ban chấp hành Trung ương Đảng lần thứ 7 (Khóa IX) về "Phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc vì dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh" và Nghị quyết Trung ương 8 về "chiến lược bảo vệ Tổ quốc"; tổ chức đánh giá kết quả 2 năm rưỡi việc Đoàn thanh niên các cấp thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX. Ban Thường vụ Trung ương Đoàn ban hành chương trình hành động của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh thực hiện Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 của Đảng. Đồng thời việc giáo dục luật pháp cho thanh niên được chú trọng hơn với việc nhiều tỉnh, thành Đoàn ký liên tịch với sở Tư pháp và các ngành hữu quan tổ chức cho đoàn viên thanh niên được học tập nội dung các luật như: Luật giao thông đường bộ; luật Nghĩa vụ quân sự; luật Hôn nhân và gia đình; các pháp lệng Dân số, phòng chống các tệ nạn xã hội, mại dâm, ma túy, nghị định xử lý hành chính; tổ chức các hoạt động tuyên truyền, thi tìm hiểu về pháp luật, duy trì hiệu quả hoạt động của các câu lạc bộ hoạt động thanh niên...
Các hoạt động văn hóa văn nghệ, TDTT, giáo dục lối sống, nếp sống được tổ chức thường xuyên. Nhiều địa phương, cơ sở duy trì có hiệu quả hoạt động của các đội, nhóm "Tuyên truyền ca khúc cách mạng"; tổ chức các cuộc thi đàn và hát dân ca nhằm bảo tồn các g8ía trị văn hóa dân tộc; triển khai thực hiện cuộc vận động "Cưới văn minh, tiết kiệm trong thanh niên", tham gia có hiệu quả vào cuộc vận động "Xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư" do ủy ban Trung ương Mặt trận tổ quốc Việt Nam phát động. Các tỉnh, thành phố đăng cai tổ chức các môn thi đấu tích cực tuyên truyền và tham gia phục vụ Sea games 22 và Asean Para games 2, góp phần vào thành công chung của ngày hội thể thao khu vực Đông Nam á lần đầu tiên được tổ chức tại Việt Nam.
Năm 2002 công thác xây dựng tổ chức của Đoàn được quan tâm chỉ đạo, tập trung vào việc thực hiện mục tiêu tạo bước chuyển căn bản trong công tác cán bộ, nâng cao chất lượng đoàn viên và chất lượng tổ chức cơ sở Đoàn, tích cực tham gia xây dựng Đảng, chính quyền nhân dân với nhiều chủ trương, giải pháp đồng bộ, hiệu quả.
Trước hết về công tác cán bộ, sau Đại hội Đoàn các cấp và Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ VIII, bộ máy tổ chức và đội ngũ cán bộ của Đoàn được kiện toàn và củng cố một bước. Lề lối, chất lượng hoạt động của các cơ quan lãnh đạo của Đoàn đi vào nề nếp. Nhiều địa phương, đơn vị tập trung vào việc tuyển chọn, bồi dưỡng, đào tạo, tập huấn nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ Đoàn, từng bước thực hiện việc quy hoạch, sử dụng và điều chuyển cán bộ, phân công cán bộ tăng cường cho cơ sở. Nội dung, hình thức tập huấn có nhiều đổi mới, sát hơn với yêu cầu thực tế, vừa coi trọng nâng cao nhân thức, vừa tăng cường kiến thức, kỹ năng nghiệp vụ công tác Đoàn. Đến hết năm 2003 có 326.396 cán bộ Đoàn các cấp được tập huấn (tăng 6,7% so với năm 2002). Cùng với việc tổ chức lớp nghiên cứu nội dung Nghị quyết Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ VIII cho trên 1.000 cán bộ chủ chốt cấp tỉnh và Bí thư huyện, quận Đoàn, Trung ương Đoàn tổ chức tập huấn cán bộ Đoàn, Hội cơ sở cho hai khu vực Tây Bắc và Tây Nguyên. Hội nghị BCH Trung ương Đoàn lần thứ 3 đã ban hành Nghị quyết về "Công tác cán bộ Đoàn trong thời kỳ mới"; chủ động đề xuất, phối hợp nghiên cứu trình Chính phủ về chế độ, chính sách đối với đội ngũ cán bộ Đoàn trường học. Đến hết tháng 2-2004, hầu hết các tỉnh, thành Đoàn, Đoàn trực thuộc đã xây dựng kế hoạch triển khai Nghị quyết Hội nghị lần thứ 3 Ban Chấp hành Trung ương Đoàn tới cơ sở. Cùng với Trung ương, nhiều địa phương, đơn vị tiếp tục tham mưu cho cấp ủy Đảng ban hành nghị quyết hoặc có những chủ trương mới về công tác cán bộ Đoàn. Thực hiện hướng dẫn liên tịch số 63 giữa Ban Bí thư Trung ương Đoàn và Ban Tổ chức Trung ương Đảng về "Chức năng, nhiệm vụ, tổ chức, bộ máy và biên chế các cơ quan chuyên trách của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh ở các địa phương", nhiều tỉnh, thành Đoàn chủ động phối hợp với ban tổ chức tỉnh, thành ủy tham mưu tăng cường cán bộ, củng cố và nâng cao chất lượng hoạt động các cơ quan chuyên trách của Đoàn ở cấp tỉnh, huyện. Đối với cơ sở, toàn Đoàn tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 07 của Ban Chấp hành Trung ương Đoàn (khóa VII) về "Nâng cao chất lượng tổ chức cơ sở Đoàn, trọng tâm ở địa bàn dân cư" và cuộc vận động "Xây dựng tổ chức cơ sở Đoàn vững mạnh". Nhiều mô hình mới, cách làm hiệu quả được triển khai như: Xây dựng "Chi đoàn chủ động công tác", "Chi đoàn văn hóa trên địa bàn dân cư", tổ chức kết nghĩa giữa các chi đoàn trên địa bàn, xây dựng "Giải thưởng chi đoàn" trong khối doanh nghiệp... Một số tỉnh, thành Đoàn lựa chọn và tập trung thực hiện giải pháp nâng cao chất lượng sinh hoạt định kỳ và chất lượng hoạt động của chi đoàn. Nhiều địa phương, đơn vị tổ chức tốt "Ngày sinh hoạt chi đoàn" thống nhất trong phạm vi địa bàn quản lý. Nội dung, hình thức sinh hoạt chi đoàn có nhiều đổi mới phù hợp với nhu cầu, nguyện vọng của đoàn viên thanh niên.
Công tác phát triển đoàn viên mới và nâng cao chất lượng đoàn viên có bước chuyển biến tích cực. Công tác bồi dưỡng nâng cao nhận thức cho thanh niên trước khi kết nạp Đoàn được các địa phương, cơ sở coi trọng. Số lượng đoàn viên mới tiếp tục tăng. Trong năm 2003, cả nước kết nạp 1.051.711 đoàn viên mới, (tăng 3,3% so với năm 2002 và đạt 96% chỉ tiêu đề ra) nâng tổng số đoàn viên cả nước hiện nay lên 4.775.387 đồng chí. Điểm mới đáng chú ý là việc một số địa phương, đơn vị từng bước hoàn thiện công tác quản lý đoàn viên theo phân cấp, tạo điều kiện để đoàn viên ở các lĩnh vực, địa bàn đều được tham gia sinh hoạt Đoàn đồng thời thực hiện nghĩa vụ của người đoàn viên, góp phần hạn chế tỷ lệ đoàn viên bỏ Đoàn, đoàn viên không tham gia sinh hoạt. Nhằm nâng cao chất lượng chính trị của người đoàn viên, Hội nghị Ban Thường vụ Trung ương Đoàn lần thứ 4 (khóa VIII) đã ban hành kết luận về đẩy mạnh thực hiện và hướng dẫn thực hiện chương trình rèn luyện đoàn viên trong thời kỳ mới.
Công tác Đoàn tham gia xây dựng Đảng, chính quyền và các đoàn thể nhân dân được tập trung chỉ đạo thông qua việc tổ chức cho đoàn viên thah niên học tập, quán triệt, gương mẫu thực hiện chủ trương đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; tham gia cải cách hành chính, phát triển kinh tế - xã hội; chủ động giới thiệu đại diện của Đoàn tham gia vào các cơ quan lãnh đạo của Đảng, chính quyền, đoàn thể; góp ý phê bình cán bộ, đảng viên. Năm 2003, toàn Đoàn giới thiệu cho Đảng 214.297 đoàn viên ưu tú (tăng 4,3% so với năm 2002, bằng 85,7% chỉ tiêu đề ra), trong đó 76.122 đồng chí được kết nạp vào Đảng (tăng 4,4% so với năm 2002). Số đoàn viên ưu tú giới thiệu cho Đảng và số đảng viên mới được kết nạp là công nhân trực tiếp lao động sản xuất, học sinh, sinh viên tiếp tục tăng.
Nhằm kiện toàn Ban Bí thư Trung ương Đoàn, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ mới ngày càng phát triển, Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đoàn lần thứ 4 (khóa VIII) đã nhất trí bầu bổ sung hai đồng chí ủy viên Ban Thường vụ Trung ương Đoàn vào Ban Bí thư Trung ương Đoàn.
1) Đồng chí Nông Quốc Tuấn, ủy viên Ban Thường vụ Trung ương Đoàn, Trưởng ban Mặt trận Thanh niên Trung ương Đoàn.
2) Đồng chí Lâm Phương Thanh, ủy viên Ban Thường vụ Trung ương Đoàn, Trưởng ban thah niên nhà trường Trung ương Đoàn.
Mặt trận đoàn kết, tập hợp thanh niên và xây dựng Hội Liên hiệp thanh niên Việt Nam được mở rộng. Các chương trình công tác của Hội được triển khai thực hiện và đạt nhiều kết quả. Trong năm 2003, các cấp bộ Hội cả nước kết nạp mới 826.646 hội viên; thành lập mới 22.126 chi hội. Cùng với các tỉnh, thành Đoàn Hà Nội, Hải Phòng, thành phố Hồ Chí Minh, Đồng Nai, Bình Dương... một số địa phương, đơn vị bước đầu quan tâm và có những giải pháp cụ thể cho việc pháp triển tổ chức Đoàn, Hội trong các doanh nghiệp ngoài quốc doanh. Cũng trong năm 2003, Hội Liên hiệp thanh niên Việt Nam đã triển khai kế hoạch tổ chức Đại hội Hội Liên hiệp thanh niên các cấp tiến tới Đại hội Hội Liên hiệp thanh niên Việt Nam toàn quốc lần thứ V. Nhằm phát huy vai trò nòng cốt chính trị của tổ chức Đoàn trong việc mở rộng mặt trận đoàn kết, tập hợp thanh niên, Ban Chấp hành Trung ương Đoàn đã ban hành Nghị quyết số 01 về "Tăng cường, củng cố mặt trận đoàn kết, tập kết, tập hợp thanh niên vì dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh".
Thực hiện Nghị quyết Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ VIII và Nghị quyết 10 của Trung ương Đoàn khóa VII về công tác thiếu nhi và xây dựng Đội trong năm 2003, Hội đồng Đội các cấp tập trung triển khai thực hiện tốt chương trình công tác Đội, phong trào thiếu nhi năm học 2003-2004 với chủ đề "Thiếu nhi Việt Nam chăm ngoan, học giỏi, làm nghìn việc tốt, tiến bước lên Đoàn"; tiếp tục triển khai thực hiện Nghị quyết 10 của Ban Chấp hành Trung ương Đoàn; triển khai cuộc vân động "Tấm áo tặng bạn" với kết quả quyên góp được trên 1 triệu cuốn sách và hơn 1 triệu bộ quần áo gửi tặng thiếu nhi nghèo vùng sâu, vùng xa. Duy trì và phát triển các quỹ học bổng, các giải thưởng động viên thiếu nhi, nhất là các em có hoàn cảnh khó khăn vươn lên trong học tập. Nét mới trong phong trào thiếu nhi là việc nhiều địa phương, đơn vị (đặc biệt là các tỉnh, thành phố phía Nam) đẩy mạnh việc thực hiện cuộc vận động "Làm mới sách, báo cũ", phát triển phong trào "Nuôi heo đất"; nhân rộng mô hình câu lạc bộ "Ông - Bà - Cháu"... thu hút đông đảo thiếu nhi tham gia.
Nhằm cụ thể hóa Nghị quyết Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ VIII, Ban Thường vụ Trung ương Đoàn đã ban hành Điều lệ Đội, Quy chế tổ chức và hoạt động của Hội đồng Đội các cấp, thành lập Hội đồng Đội Trung ương khóa V; chỉ đạo kiện toàn Hội đồng Đội các cấp, sửa đổi Nghi thức Đội thanh niên thành phố Hồ Chí Minh, ban hành kế hoạch đẩy mạnh cuộc vận động "Vì đàn em thân yêu".
Cũng trong năm 2003, Hội đồng Đội Trung ương đã tập trung chỉ đạo hội thi Tổng phụ trách giỏi, Phụ trách sao giỏi các cấp và Liên hoan Phụ trách sao giỏi toàn quốc lần thứ nhất. Nhiều cơ sở Đoàn đảm nhận đỡ đầu các em có hoàn cảnh khó khăn, đảm nhận xây dựng các Công trình vì đàn em, chỉ đạo và tổ chức tốt hoạt động hè cho thiếu nhi với chủ đề "Chăm ngoan, học tốt, vui khỏe, an toàn".

Hệ thống cung thiếu nhi và nhà thiếu nhi tiếp tục được đầu tư và nâng cao chất lượng hoạt động. Thực hiện hướng dẫn liên tịch giữa Ban Tổ chức Trung ương Đảng và Ban Bí thư Trung ương Đoàn về "Chức năng, nhiệm vụ, tổ chức, bộ máy, biên chế nhà thiếu nhi ở các địa phương", bộ máy cán bộ, cơ sở vật chất của nhiều nhà thiếu nhi được tăng cường. Hội đồng Đội Trung ương đã tổ chức thành công Festival các cung, nhà thiếu nhi toàn quốc. Các cuộc "Liên hoàn Búp sen hồng", "Tiếng kèn Đội ta", "Liên hoan đàn và hát dân ca", "Liên hoan đàn oocgan".. tiếp tục được duy trì và nâng cao chất lượng.
Công tác bồi dưỡng, tập huấn cho đội ngũ cán bộ phụ trách Đội được quan tâm hơn. Trong năm 2003 đã tổ chức 1.270 lớp tập huấn cho 197.393 lượt cán bộ phụ trách Đội. Cuộc thi "Giáo viên - Tổng phụ trách Đội giỏi" và các cuộc thi liên hoan "Phụ trách sao giỏi" diễn ra sôi nổi từ cơ sở đến Trung ương. Hội đồng Đội đang tập trung nghiên cứu sửa đổi, bổ sung chương trình "Rèn luyện đội viên"; xây dựng và chuẩn bị thực hiện thí điểm "Chương trình rèn luyện phụ trách Đội" ở một số địa phương, cơ sở.
Hoạt động của Hội Doanh nghiệp trẻ Việt Nam tiếp tục có những bước phát triển mới. Đến nay, 40 tỉnh, thành phố đã thành lập được Hội Doanh nghiệp trẻ hoặc CLB Doanh nghiệp trẻ với gần 2.250 hội viên (tăng 25% so với năm 2002). Thực hiện kết luận của Thủ tướng Chính phủ về việc triển khai, thực hiện cuộc vận động "Hội nhập kinh tế quốc tế của doanh nghiệp và thanh niên Việt Nam", Hội Doanh nghiệp trẻ Việt Nam đã tổ chức nhiều hoạt động thiết thực như: Tổ chức giải thưởng dành cho sản phẩm tiêu biểu Việt Nam hội nhập quốc tế mang tên "Sao Vàng đất Việt"; hội chợ triển lãm hàng Việt Nam hội nhập kinh tế quốc tế, thu hút 150 doanh nghiệp trẻ với 250 gian hàng tham gia; hội thảo về xây dựng thương hiệu và bảo vệ nhãn hiệu hàng hóa trong hội nhập quốc tế và diễn đàn "Thương mại - đầu tư Việt Nam 2003" thu hút gần 1.000 doanh nghiệp trẻ và lãnh đạo của 7 tỉnh, thành phố tham gia (thông qua diễn đàn đã có 46 dự án của doanh nghiệp trẻ đầu tư vào các tỉnh, thành phố).
Trong năm 2003, thanh niên trong các trường học tiếp tục đẩy mạnh phong trào thi đua giảng dạy, học tập, nghiên cứu khoa học với nhiều biện pháp cụ thể, thiết thực chào mừng Đại hội Hội Sinh viên Việt Nam các cấp và Đại hội đại biểu Hội Sinh viên toàn quốc lần thứ VII. Các hoạt động hỗ trợ học tập, tạo môi trường thuận lợi để học sinh sinh viên học hỏi, trau dồi kiến thức, giáo dục tinh thần, thái độ và động cơ học tập được đẩy mạnh góp phần nâng cao chất lượng giáo dục. Trong năm học vừa qua. Trung ương Đoàn đã xét trao tặng giải thưởng "Lý Tự Trọng" cho 229 cán bộ Đoàn là học sinh trung học phổ thông. Trung ương Hội Sinh viên Vịêt Nam xét trao tặng giải thường "Sao Tháng Giêng" cho 187 cán bộ Đoàn, Hội là sinh viên đạt thành tích xuất sắc trong học tập và công tác.
Nét mới trong hoạt động của Đoàn trường học năm nay là việc vân động nhiều lực lượng tham gia khuyến khích, hỗ trợ học sinh, sinh viên học tập, nghiên cứu khoa học, hoàn thiện cơ chế cho sinh viên vay vốn tín dụng học tập, tham mưu cơ chế chính sách hỗ trợ tài năng trẻ.
Các đối tượng thanh niên ngoài nhà trường thi đua học tập nâng cao trình độ học vấn và khoa học kỹ thuật để lập thân, lập nghiệp, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Đã có những cách làm mới nhằm thúc đẩy phong trào thi đua học tập trong thanh niên nông thôn với việc tham mưu cho cấp ủy Đảng, chính quyền tạo điều kiện cho thanh niên tham gia học tập nâng cao trình độ (học tại chức, học các lớp nâng cao trình độ tay nghề...); tổ chức vận động thanh thiếu nhi bỏ học trở lại trường; tổ chức các lớp học bổ túc văn hóa cho thanh niên vùng sâu, vùng xa; xây dựng quỹ khuyến học, khuyến tài...
Hoạt động của Hội Sinh viên các cấp hướng vào việc thực hiện 7 nội dung thi đua chào mừng Đại hội đại biểu toàn quốc Hội Sinh viên Việt Nam lần thứ VII. Các hoạt động hỗ trợ, thi đua học tập, tham gia nghiên cứu khoa học, các cuộc thi khuyến khích khả năng sáng tạo của sinh viên, xây dựng môi trường giáo dục lành mạnh tiếp tục được tổ chức Đoàn, Hội triển khai thực hiện từ cơ sở như: Các cuộc Festival Sinh viên nghiên cứu khoa học, hội nghị khoa học, olimpic các môn khoa học Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, cuộc thi ý tưởng sáng tạo, liên hoan các ban nhạc sinh viên toàn quốc, chương trình "Trò chơi âm nhạc", giải bóng đá sinh viên, các CLB tình bạn, tình yêu... Nét mới trong hoạt động Hội Sinh viên năm qua là việc tổ chức Đoàn, Hội Sinh viên nhiều trường phối hợp với các doanh nghiệp tổ chức các "Ngày hội việc làm", "Hội chợ việc làm", các buổi giao lưu, đối thoại trực tiếp giữa sinh viên và doanh nghiệp góp phần nâng cao nhận thức; tăng cường kinh nghiệm, tạo cơ hội tìm kiếm việc làm cho sinh viên. Phong trào Sinh viên tình nguyện, đặc biệt là chiến dịch "Thanh niên, học sinh, sinh viên tình nguyện - hè 2003" thực sự là hoạt động nổi bật, thu hút đông đảo sinh viên tham gia, góp phần khẳng định vai trò, vị thế của tổ chức Hội Sinh viên trong xã hội.
Đại hội đại biểu toàn quốc làn thứ VII Hội Sinh viên Việt Nam diễn ra từ ngày 29 đến 31-12-2003 tại Thủ đô Hà Nội. Đây là sự kiện chính trị trọng đại, ngày hội của sinh viên cả nước.
Đại hội phấn khởi, vinh dự nhiệt liệt chào đón đồng chí Tổng Bí thư Nông Đức Mạnh, đồng chí Chủ tịch nước Trần Đức Lương, các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam; lãnh đạo các Bộ, ban, ngành, đoàn thể Trung ương, các Bà mẹ Việt Nam anh hùng, các thế hệ các bộ Đoàn, Hội... cùng các vị trong đoàn ngoại giao, các tổ chức quốc tế tại Việt Nam.
Đại hội hoan nghênh và vui mừng đón 550 đại biểu, những cán bộ, hội viên, sinh viên ưu tú tiêu biểu cho trí tuệ, nhiệt huyết, hoài bão và niềm tin của hơn 1 triệu sinh viên trong cả nước và sinh viên Việt Nam đang học tập ở nước ngoài.
Trong diễn văn khai mạc Đại hội, thay mặt Đoàn Chủ tịch đồng chí Bùi Đặng Dũng, Bí thư Trung ương Đoàn, Chủ tịch Trung ương Hội Sinh viên Việt Nam xúc động biểu lộ lòng thành kính tưởng nhớ Chủ tịch Hồ Chí Minh: "Trong giờ phút trọng thể và lịch sử này, thế hệ sinh viên chúng ta hôm nay mãi mãi khắc ghi công lao trời biển của Người, nguyện sống, chiến đấu, lao động và học tập theo gương Bác Hồ vĩ đại". Đồng chí nói: "Đai hội đại biểu toàn quốc Hội Sinh viên Việt Nam lần thứ VII là Đại hội đầu tiên của Hội Sinh viên Việt Nam trong thế kỷ mới, đánh dấu sự trưởng thành của các thế hệ sinh viên Việt Nam trong thế kỷ XX, mở ra giai đoạn phát triển mới của công tác Hội và phong trào sinh viên trong những năm đầu thế kỷ XXI... Đại hội sinh viên Việt Nam toàn quốc lần thứ VII là Đại hội của sự "Đoàn kết, trí tuệ, sáng tạo, thi đua, tình nguyện góp sức trẻ vì sự nghiệp dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh vững bước tiến lên chủ nghĩa xã hội".
Đại hội chăm chú theo dõi báo cáo của Ban Chấp hành Trung ương Hội Sinh viên Việt Nam khóa VI do đồng chí Lâm Phương Thanh, Phó Chủ tịch Thường trực Trung ương Hội trình bày. Báo cáo đánh giá kết quả việc triển khai 6 chương trình công tác Hội và phong trào sinh viên nhiệm kỳ VI (1998 -2003)... "đã đạt được những kết quả tốt trên các mặt chính trị, tư tưởng, tổ chức và phong trào hành động. Các chỉ tiêu của nhiệm kỳ cơ bản đã hoàn thành, trong đó có những chỉ tiêu hoàn thành xuất sắc. Sáu chương trình lớn của Hội đã được triển khai tích cực, có hiệu quả góp phần nâng cao chất lượng học tập, rèn luyện của sinh viên tham gia xây dựng nhà trường toàn diện, vững mạnh; tổ chức Hội được củng cố, phát triển, từng bước chăm lo, hỗ trợ về đời sống sinh họt, học tập của sinh viên"...
Báo cáo đề ra 5 nhiệm vụ về giải pháp của Hội và phong trào sinh viên nhiệm kỳ VII (2003-2008) là:
- Bồi dưỡng, giáo dục lý tưởng, đạo đức cách mạng, bản lĩnh chính trị vững vàng lối sống văn hóa và ý thức chấp hành pháp luật cho sinh viên.
- Phát triển mạnh mẽ phong trào sinh viên thi đua học tập, rèn luyện nghiên cứu khoa học từng bước làm chủ khoa học công nghệ.
- Đẩy mạnh các hoạt động xung kích, tình nguyện, xây dựng môi trường giáo dục lành mạnh, phòng chống tệ nạn xã hội và chung sức cùng cộng đồng, tăng cường các hoạt động hỗ trợ tạo môi trường thuận lợi cho các phong trào thi đua tình nguyện của sinh viên.
- Quan tâm, chăm lo, bảo vệ quyền lợi chính đáng và hợp pháp của sinh viên.
- Xây dựng củng cố tổ chức Hội Sinh viên Việt Nam vững mạnh góp phần xây dựng Đảng, xây dựng Đoàn, xây dựng nhà trường và hệ thống chính trị; phát huy vai trò người đại diện bảo vệ quyền lợi hợp pháp của sinh viên.
Đại hội phát động và tổ chức 2 phong trào:
a) Phong trào "Thi đua học tập tốt, rèn luyện tốt"
b) Phong trào "Sinh viên tình nguyện".
Toàn thể Đại hội lắng nghe bài phát biểu quan trọng của đồng chí Tổng Bí thư Trung ương Đảng Nông Đức Mạnh. Thay mặt Đảng và Nhà nước, đồng chí Tổng Bí thư: "Nhiệt liệt biểu dương những thành tích xuất sắc trong học tập, nghiên cứu, trong hoạt động xã hội của toàn thể hội viên, sinh viên và công tác Hội cũng như phong trào sinh viên thời gian qua". Đồng chí Tổng Bí thư căn dặn: "Chúng ta luôn ghi nhớ lời dạy của bác Hồ "Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu". Chúng ta đều biết một quốc gia mà thanh niên hưng thì quốc gia hưng, thanh niên manh thì quốc gia mạnh... chúng ta muốn theo kịp nhịp bước của tiến bộ khoa học - kỹ thuật thế giới thì cần phải không ngừng bồi dưỡng, đào tạo ra hàng loạt nhân tài trẻ tuổi ưu tú... Không có lý do gì thế hệ sinh viên và trí thức trẻ ngày nay trong điều kiện thuận lợi hơn cha anh mình lại không ra sức trah thủ thời gian để học tập, rèn luyện đưa nước nhà phát triển về mọi mặt với trách nhiệm và tinh thần tự giác cao nhất. Các bạn phải là một bộ phân của lực lượng đi đầu trong quá trình xây dựng xã hội học tập, góp phần đưa trình độ học vấn của thanh niên và nhân dân nước ta ngày càng lên cao ngang tầm đồi hỏi của nhiệm vụ cách mạng".

Đại hội chăm chú theo dõi bài phát biểu của đồng chí Hoàng Bình Quân, ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Bí thư thứ nhất Trung ương Đoàn thay mặt Ban Chấp hành Trung ương Đoàn gửi đến Đại hội lời chào mừng nồng nhiệt nhất và "biểu dương những kết quả, thành tích xuất sắc của sinh viên và Hội Sinh viên các cấp đã đạt được trong 5 năm qua" đồng thời hoan nghênh "Hội Sinh viên đã phối hợp có hiệu quả với Đoàn thanh niên trong trường học tăng cường giáo dục chính trị, bồi đắp lý tưởng cách mạng cho sinh viên".
Sau khi nêu lên đường lối phát triển đất nước theo Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ IX, đồng chí Hoàng Bình Quân nêu rõ: "Đất nước đang kỳ vọng ở các bạn, đường lối của Đảng, Nhà nước ta giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu đang là cơ hội cho các bạn. Đoàn thanh niên mong muốn các bạn là chủ lực quân trong phong trào thi đua học tâp tiến quân vào khoa học công nghệ. Chúng ta cần có một thế hệ thanh niên có bản lĩnh, có học vấn cao, có chuyên môn giỏi, có năng lực khoa học, công nghệ, lối sống đẹp, có tinh thần cộng đồng và thích ứng nhanh".
Sau 3 ngày làm việc khẩn trương, sôi nổi với tinh thần trách nhiệm cao, Đại hội Sinh viên Việt Nam lần thứ VII đã thông qua Điều lệ sửa đổi, hiệp thương bầu Ban Chấp hành Trung ương Hội (khóa VIII) gồm 78 đồng chí. Trong phiên họp thứ nhất Ban Chấp hành đã cử ra Ban Thư ký gồm 24 đồng chí và Thường trực Ban Thư ký gồm đồng chí Chủ tịch và 4 Phó Chủ tịch. Đồng chí Bùi Đặng Dũng, Bí thư Trung ương Đoàn được hiệp thương bầu lại làm Chủ tịch Ban Chấp hành Trung ương Hội nhiệm kỳ 2003-2008. Bốn Phó chủ tịch Trung ương Hội Sinh viên Việt Nam gồm có các đồng chí: Lâm Phương Thanh, ủy viên Thường vụ Trung ương Đoàn, Trưởng ban thanh niên trường học Trung ương Đoàn; đồng chí Nguyễn Văn Phong, Phó Bí thư Thành Đoàn Hà Nội, Chủ tịch Hội Sinh viên thành phố Hà Nội; đồng chí Tăng Hữu Phong, Chủ tịch Hội Sinh viên thành phố Hồ Chí Minh; đồng chí Hồ Văn Đắc, Bí thư Thành Đoàn, Chủ tịch Ban Chấp hành lâm thời Hội Sinh viên thành phố Đà Nẵng.
Thành công to lớn của Đại hội Sinh viên Việt Nam lần thứ VII mở ra thời kỳ phát triển cuối của tổ chức Hội và phong trào sinh viên trong cả nước sẽ góp phần cống hiến đắc lực cho sự nghiệp đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đạo hóa đất nước, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
Bước vào năm 2003, do có sự chuẩn bị trước nên ngay sau khi Đại hội Đoàn toàn quốc làn thứ VIII thành công tốt đẹp mở ra giai đoạn phát triển mới phong trào "Thi đua, tình nguyện xây dựng và bảo vệ Tổ quốc" được triển khai rộng khắp, thu hút ngày càng đông đảo thanh niên tham gia, tiếp tục phát huy tinh thần xung phong, tình nguyện, xung kích cách mang của thanh niên tham gia phát triển kinh tế - xã hội, giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, tham gia giải quyết những khó khăn của cộng đồng.
Trong nông nghiệp và nông thôn: Cùng với việc duy trì các hoạt động tập huấn, chuyển giao tiến bộ khoa học kỹ thuật, đảm nhân các công trình, phần việc thanh niên, tham gia giải quyết việc làm, hướng dẫn đoàn viên thanh niên vay vốn phát triển sản xuất, các cấp bộ Đoàn tập trung phát triển manh các hình thức hợp tác trong thanh niên như: Các câu lạc bộ (CLB) khuyến nông, khuyến lam, khuyến công, khuyến ngư, các tổ hợp tác thanh niên, HTX thanh niên, tiếp tục phát triển các trang trại trẻ, làng thanh niên, khu kinh tế thanh niên. Tính đến nay, cả nước đã thành lâp và duy trì hoat động 5.553 CLB khuyến nông, khuyến lâm, khuyến công, khuyến ngư, thu hút 144.943 thanh niên; trên 30 HTX thanh niên và hơn 6 nghìn tổ hợp tác thanh niên (tập trung chủ yếu ở các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long). Trong năm 2003, các cấp bộ Đoàn đã tổ chức 11.716 lớp tập huấn về công tác khuyến nông, khuyến lâm, khuyến ngư, thu hút hơn 575.580 lượt đoàn viên thanh niên; phối hợp thực hiện 40.906 công trình, phần việc "thanh niên" trị giá trên 154,7 tỷ đồng, thu hút trên 1,3 triệu lượt đoàn viên thanh niên. Các hoạt động hỗ trợ và khuyến khích thanh niên thi đua xóa đói, giảm nghèo, làm giàu chính đáng được các cơ sở Đoàn đẩy mạnh.
Việc hướng dẫn thanh niên vay vốn từ Quỹ quốc gia giải quyết việc làm tiếp tục được mở rộng với hơn 300 dự án và tổng số vốn vay gần 10 tỷ đồng, tạo việc làm và tăng thu nhập cho trên 5.000 lao động thah niên. Phong trào hùn vốn, giúp nhau phát triển kinh tế tiếp tục phát triển, đặc biệt ở các tỉnh phía Nam. Tổng các nguồn vốn được triển khai trong năm bao gồm 152,299 tỷ đồng, giúp 127.351 thanh niên phát triển sản xuất (trong đó vốn tự giúp nhau là 66,386 tỷ đồng, giúp 118.359 thanh niên).
Các hoạt động hướng nghiệp, dạy nghề, giải quyết việc làm cho thanh niên tiếp tục được duy trì, mở rộng. Năm 2003, đã có 136.784 thanh niên được dạy nghề và 120.903 thanh niên được giải quyết việc làm (Riêng các trung dạy nghề và dịch vụ việc làm do Trung ương Đoàn quản lý dạy nghề cho 39.180 thanh niên - tăng 28,14% so với năm 2002, tư vấn việc làm và tư vấn nghề cho 94.732 thanh niên - tăng 33,43% so với năm 2002).
Nét mới trong hoạt động dạy nghề và dịch vụ việc làm năm 2003 là việc tổ chức rộng rãi các "Hội chợ việc làm", "Ngày hội việc làm"; phối hợp chặt chẽ với các doanh nghiệp nhằm giải quyết việc làm sau đào tạo.
Trong sản xuất công nghiệp, dịch vụ và các cơ quan hành chính sự nghiệp:
Hoạt động nổi bật của thanh niên công nhân năm qua là việc đảm nhận công trình, phần việc thanh niên hướng vào việc đảm nhận khâu khó, việc mới, việc trọng yếu, phát huy vai trò xung kích, tình nguyện của tuổi trẻ trong lao động sản xuất; phát triển và nâng cao chất lượng các hoạt động sáng tạo, ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất và công tác quản lý. Phong trào thi đua học tập nâng cao trình độ, các cuộc thi "Chọn bàn tay vàng", thi thợ giỏi, hội thi sáng tạo kỹ thuật, phong trào "Phát huy sáng kiến, cải tiến kỹ thuật", "Ôn lý thuyết, luyện tay nghề"... tiếp tục được duy trì.
Các cấp bộ Đoàn khối viên chức đẩy manh việc động viên đoàn viên thanh niên tích cực tham gia cải cách hành chính, xây dựng tác phong làm việc kiểu mới, học tập nâng cao trình độ. Một số địa phương, đơn vị triển khai có hiệu quả cuộc vận động "Văn minh công sở và rèn luyện lương tâm chức nghiệp"; phối hợp tổ chức hội thi "Cán bộ, công chức, viên chức trẻ gương mẫu", "Thanh niên với cải cách hành chính", tổ chức diễn đàn "Đạo đức Hồ Chí Minh với cán bộ công chức", hội thảo "Xây dựng phong cách cán bộ, viên chức, công chức"...
Hoạt động của thanh niên đô thị tập trung vào việc xây dựng các đội hình thanh niên xung kích, thah niên tình nguyện tham gia giữ gìn trật tự an toàn xã hội, phòng ngừa các tệ nạn xã hội, đặc biệt là tệ đua xe và tệ nạn ma túy trong thanh thiếu niên, giữ gìn vệ sinh môi trường. Cuộc vận động "Xây dựng ngõ phố Văn minh - An toàn - Sạch đẹp", các mô hình "Đoạn đường - tuyến phố thanh niên tự quản", "Ngõ phố văn minh"... tiếp tục được duy trì và mở rộng. Nét mới trong hoạt động Đoàn khu vực đô thị năm nay là sự chuyển biến tích cực trong ý thức chấp hành luật lệ an toàn giao thông của thanh niên đô thị và việc tập hợp đông đảo các lực lượng thanh niên trên địa bàn tham gia các hoạt động do Đoàn tổ chức.
Thanh niên tình nguyện vì cuộc sống cộng đồng, xung kích thực hiện chương trình, dự án phát triển kinh tế - xã hội:
Phong trào Thanh niên tình nguyện tiếp tục phát triển với chất lượng và hiệu quả ngày càng rõ nét. Hoạt động tình nguyện tại chỗ được triển khai rộng rãi hơn gắn với thi đua hoàn thành tốt nhiệm vụ của mỗi cá nhân, đơn vị, đảm nhận và giải quyết những vấn đề bức xúc của địa phương, cơ sở. Chiến dịch "Thanh niên, học sinh, sinh viên tình nguyện - hè 2003" chiến dịch Tình nguyện hè 2003 thu hút trên 5 triệu lượt thanh niên, học sinh sinh viên hoạt động tại 11.013 xã, phường, thị trấn thuộc 61/61 tỉnh, thành phố trong cả nước (trong đó 1,2 triệu thanh niên tham gia vào 21.528 đội hình tình nguyện tập trung và hơn 4 triệu thanh niên tham gia tình nguyện tại chỗ). Hoạt động nổi bật trong Chiến dịch tình nguyện hè 2003 là các hoạt động tham gia giữ gìn trật tự an toàn giao thông gắn với triển khai thực hiện cuộc vận động: "Tuổi trẻ xung kích, tình nguyện giữ gìn trật tự an toàn giao thông"; tham gia phát triển kinh tế - xã hội, xóa đói, giảm nghèo; phổ biến, chuyển giao tiến bộ KHKT cho thanh niên và nhân dân; xây dựng các công trình giao thông, thủy lợi, xây dựng các mô hình thí điểm về trồng cây ăn quả, cây công nghiệp, trồng rừng, hướng dẫn cách chọn và chăm sóc cây, con giống cho nhân dân địa phương; chi viện cho các công trình trọng điểm quốc gia; tổ chức khám, chữa bệnh và phát thuốc miễn phí; củng cố nâng cao chất lượng Đoàn, Hội trên địa bàn dân cư...
Nét mới của Chiến dịch tình nguyện hè năm nay là sự tham gia của các lực lượng xã hội (người cao tuổi, các em thiếu nhi), của thanh niên, học sinh sinh viên quốc tế; tổ chức tốt chương trình "Tiếp sức mùa thi 2003" tai Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng và tỉnh Thừa Thiên - Huế. Nhiều mô hình mới, cách làm hay được triển khai góp phần vào nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội ở các địa phương, đơn vị.
Nhân dịp Việt Nam lần đầu tiên tổ chức Sea games 22 và ASEAN Para games 2, tại các tỉnh, thành phố tổ chức các môn thi đấu (Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Hải Phòng, Hà Tây, Phú Thọ, Vĩnh Phúc, Ninh Bình, Nam Định, Hải Dương, Hòa Bình và Bắc Ninh) hơn 16.000 tình nguyện viên tham gia phục vụ trực tiếp, cùng hàng ngàn thanh thiếu niên tham gia giữ gìn trật tự an toàn giao thông và đảm bảo trật tự an toàn xã hội tại địa phương, đơn vị để lại ấn tượng tốt đẹp trong lòng bạn bè quốc tế, góp phần vào thành công chung của Sea games 22 và ASEAN Para games 2.

Việc thực hiện các chương trình, dự án trọng điểm quốc gia: Tính đến nay, dự án tham gia xây dựng đường Hồ Chí Minh, cung đường TNXP Hiên - Thạnh Mỹ đã cơ bản hoàn thành. Cung đường TNXP từ đường Hồ Chí Minh về quê Bác được khởi công đúng tiến độ. Dự án xây dựng các "Làng thanh niên lập nghiệp" dọc đường Hồ Chí Minh; tham gia xây dựng điểm tái định cư mẫu Thủy điện Sơn La; xây dựng cầu nông thôn mới thay thế cầu khỉ ở đồng bằng sông Cửu Long; xây dựng Đảo Thanh niên Bạch Long Vỹ và đảo Cồn Cỏ tiếp tục được triển khai đảm bảo chất lượng và tiến độ. Dự án y, bác sĩ trẻ tình nguyện sau hơn 1 năm triển khai thực hiện, 27 tỉnh, thành Đoàn tham gia dự án đưa 545 đội viên (trong đó 133 người tốt nghiệp đại học, cao đẳng và 412 người tốt nghiệp trung học chuyên nghiệp) về công tác tại 300 xã đặc biệt khó khăn và Đảo Thanh niên Bạch Long Vỹ. Thực hiện dự án đưa 1.000 trí thức trẻ tình nguyện tham gia xây dựng nông thôn, miền núi, 24/25 tỉnh đã tổ chức lễ ra quân triển khai thực hiện dự án (Riêng tỉnh Quảng Nam do việc xây dựng kế hoạch phối hợp ra quân cùng lực lượng trí thức trẻ của tỉnh nên thời gian ra quân chậm so với kế hoạch chung).
Cùng với Trung ương, năm 2003, nhiều địa phương, đơn vị đảm nhận và hoàn thành tốt các chương trình, dự án phát triển kinh tế - xã hội, tăng cường điều kiện phục vụ hoạt động của Đoàn, Hội, Đội.
Thanh niên xung kích bảo vệ Tổ quốc; đấu tranh phòng chống tội phạm và tệ nạn xã hội.
Thực hiện nhiệm vụ giáo dục, nâng cao ý thức quốc phòng toàn dân, các cấp bộ Đoàn đã tăng cường cung cấp thông tin, phổ biến chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước về nhiệm vụ quốc phòng, an ninh trong tình hình mới cho đoàn viên thanh niên; tích cực tham gia công tác tuyển quân, động viên thanh niên lên đường nhập ngũ, góp phần đảm bảo chỉ tiêu giao quân. Mô hình CLB "Đồng đội trẻ", CLB "Cựu quân nhân" tiếp tục được nhân rộng tại nhiều địa phương, cơ sở. Nét mới của hoạt động này là việc các cấp bộ Đoàn tổ chức tốt việc đón tiếp bộ đội xuất ngũ trở về; vận động, giới thiệu các cựu quân nhân trẻ tham gia bộ máy lãnh đạo Đảng, chính quyền, đoàn thể ở địa phương; nắm bắt tâm tư, nguyện vọng, tổ chức dạy nghề và giới thiệu việc làm, kiến nghị các cấp, các ngành giải quyết nhu cầu, nguyện vọng chính đáng của anh, chị em.
Công tác Đoàn và phong trào thanh niên trong các lực lượng vũ trang có những bước phát triển mới. Phong trào "Giành 3 đỉnh cao Quyết thắng", cuộc vận động "Thanh niên quân đội mẫu mực xây dựng chính quy", phong trào "Hai thi đua, hai tình nguyện thực hiện 6 điều Bác Hồ dạy", phong trào "Xung kích, sáng tạo, tình nguyện, lập công vì an ninh Tổ quốc" trong thanh niên công an tiếp tục được triển khai thực hiện với nhiều cách làm sáng tạo, hiệu quả. Các phong trào, các cuộc vận động: "Chi đoàn 5 không", "Tự giác - tự quản - tự rèn", "3 tốt, 3 mẫu mực, 3 dứt điểm", "Vọng gác thanh niên", "Chi đoàn văn hóa", "Buồng bệnh thanh niên", "Tổ kiểm tra điều lệnh", "Đội thanh niên Cờ đỏ", "CLB Chiến sĩ an ninh trẻ", "Bản tin khoa học và tuổi trẻ" được nhân rộng tại cơ sở. Hoạt động kết nghĩa, tham gia sinh hoạt với cơ sở Đoàn nơi đóng quân, hành quân dã ngoại làm công tác dân vận, tình nguyện tăng cường cho lực lượng trực tiếp chiến đấu; đảm nhận các công trình, phần việc thanh niên, đấu tranh phòng chống tội phạm và tệ nạn xã hội; tham gia xóa đói, giảm nghèo, chăm sóc sức khỏe nhân dân, các hoạt động "Vì trẻ em đặc biệt khó khăn" tiếp tục được triển khai thực hiện có hiệu quả.
Cuộc vận động "Nghĩa tình biên giới, hải đảo", phong trào "Đền ơn đáp nghĩa", "Uống nước nhớ nguồn" được duy trì thường xuyên. Trong năm 2003, tuổi trẻ cả nước xây dựng 1.332 nhà tình nghĩa; vân động, quyên góp được 9,1 tỷ đồng cho các hoạt động xã hội, nhân đạo, từ thiện. Nhiều địa phương tiếp tục đầu tư xây dựng "Nhà tình nguyện" tặng cựu TNXP có hoàn cảnh khó khăn; phát triển mô hình "Thanh Thiếu nhi chăm sóc, bảo vệ và làm đẹp nghĩa trang liệt sĩ"...
Hoạt động thanh niên xung kích giữ gìn an ninh, trật tự, đấu tranh phòng chống tội phạm và tệ nạn xã hội tiếp tục được duy trì với việc triển khai sâu rộng cuộc vận động: "Tuổi trẻ xung kích, tình nguyện tham gia giữ gìn trật tự an toàn giao thông" (ATGT). Hầu hết các địa phương, đơn vị tiến hành xây dựng kế hoạch, thành lập ban chỉ đạo, tổ chức hướng dẫn cơ sở triển khai thực hiện cuộc vận động với kết quả: Xây dựng hàng nghìn đội hình thanh niên, học sinh sinh viên tình nguyện tham gia giữ gìn trật tự ATGT; đẩy mạnh các hoạt động tuyên truyền nâng cao nhân thức về ATGT, nhất là ATGT đường bộ; vận động và tổ chức cho thanh niên ký cam kết không vi phạm trật tự ATGT; tổ chức thi tìm hiểu luật Giao thông đường bộ; tìm giải pháp và vận động học sinh sinh viên đi xe buýt... góp phần thay đổi nhận thức và hành vi tham gia giao thông của số đông thanh thiếu niên. Nhiều tỉnh, thành Đoàn tổ chức thi lấy bằng lái xe cho cán bộ, đoàn viên thanh niên; tổ chức tuyên truyền về an toàn giao thông cho đoàn viên thanh niên ở những điểm đông dân cư, tổ chức phát động và tổ chức thực hiện phong trào "4 không" theo tinh thần cuộc vận động.
Hoạt động Đoàn Thanh niên tham gia giữ gìn an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, phòng chống các tệ nạn xã hội, đặc biệt là tệ nạn ma túy, mại dâm, HIV/AIDS thường xuyên được tăng cường với nhiều cách làm sáng tạo, hiệu quả. Trong năm 2003, một số tỉnh, thành Đoàn tiến hành sơ kết, tổng kết việc thực hiện Nghị quyết Liên tịch số 02 giữa Ban Bí thư Trung ương Đoàn và lãnh đạo Bộ Công an về "Ngăn ngừa, phòng chống tội phạm và tệ nạn xã hội trong thanh thiếu nhi". Cũng trong năm 2003, cả nước duy trì hoạt động có hiệu quả, 29.787 đội thanh niên xung kích an ninh; tiếp tục giúp đỡ và cảm hóa nhiều thanh niên chậm tiến, thanh niên mắc tệ nạn xã hội.
Công tác Dân số - Sức khỏe - Môi trường tiếp tục bám sát mục tiêu, chương trình, thực hiện có kết quả các nội dung, nhiệm vụ. Nhiều tỉnh, thành Đoàn xây dựng kế hoạch triển khai tới cơ sở chương trình hành động của Đoàn Thanh niên về chăm sóc sức khỏe sinh sản vị thành niên; tổ chức tốt các chiến dịch hưởng ứng "Tuần lễ nước sạch, vệ sinh môi trường", "Tuần lễ quốc gia không hút thuốc lá", hưởng ứng "Tháng hành động phòng chống ma túy", tích cực tham gia cuộc thi tìm hiểu Pháp lệnh Phòng chống mại dâm (do UBQG phòng chống AIDS, phòng chống tệ nạn ma túy, mại dâm tổ chức); tổ chức thành công hội trại phòng chống ma túy tại ba khu vực; duy trì hoạt động trên 6.000 CLB dân số và phát triển, đội kỹ năng sống và đội lưu diễn từ làng đến làng; tiếp tục đầu tư phát triển mạnh các hoạt động tư vấn, các chương trình phát thanh, phát sóng trực tiếp và các tài liệu giáo dục chăm sóc sức khỏe sinh sản vị thành niên; tiếp tục triển khai xây dựng các mô hình mới phòng chống tệ nạn xã hội trong thanh niên.
Công tác quốc tế thanh niên được triển khai toàn diện theo hướng đẩy mạnh các hoạt động giao lưu hữu nghị giữa thanh niên Việt Nam và thanh niên các nước, công tác thanh niên nước ngoài, thông tin đối ngoại, công tác dự án... góp phần hỗ trợ công tác Đoàn và phong trào thanh niên trong nước trong đó có việc tăng cường các hoạt động củng cố quan hệ chính trị đối ngoại với Đoàn TNCS, các tổ chức thanh niên bạn bè truyền thống, trong khu vực và trên thế giới. Đoàn TNCS Hồ Chí Minh đã tham gia có trách nhiệm, hiệu quả, đóng góp vào thành công chung của Đại hội lần thứ 17 Liên đoàn thanh niên Dân chủ thế giới và được bầu vào Ban Chấp hành Liên đoàn; tổ chức tốt các hoạt động giao lưu hữu nghị giữa thanh niên Việt Nam và Trung Quốc, thanh niên Việt Nam và Lào; phối hợp tổ chức đón các đoàn vận động viên tham gia thi đấu trong khuôn khổ Sea games 22 và Asean Paragames 2. Ta đã đón trên 20 đoàn với 540 lượt khách quốc tế và cử và cử các đoàn ra làm nhiệm vụ học tập, giao lưu đồng khai thác hiệu quả các dự phục vụ công tác Đoàn và phong trào thanh thiếu niên trong nước; đẩy mạnh công tác tuyên truyền đối ngoại nhằm tạo vị thế mới cho tổ chức Đoàn và thanh niên Việt Nam.
Qua hơn 2 năm quán triệt và triển khai Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ IX và thời gian đầu thực hiện Nghị quyết Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ VIII cho đến hết tháng 4 năm 2004, những kết quả của công tác Đoàn và phong trào thanh niên trên nhiều lĩnh vực thực sự đã tạo ra bước chuyển biến mạnh mẽ, rộng khắp tạo không khí phấn khởi trong toàn Đoàn, trong các tổ chức hội và phong trào thanh niên cả nước. Công tác giáo dục được tiến hành đồng bộ, hình thức có nhiều đổi mới, sáng tạo, chất lượng giáo dục được tăng cường; phong trào hành động cách mạng của tuổi trẻ được triển khai sâu rộnh thu hút đông đảo thanh niên tham gia; năng lực của đội ngũ cán bộ Đoàn, chất lượng chính trị của đoàn viên, thanh niên, của tổ chức Đoàn, Hội được nâng lên một bước; công tác Đội và phong trào thiếu nhi, công tác quốc tế thu được nhiều kết quả. Việc thực hiện có chất lượng các cuộc vận động sinh hoạt chính trị lớn: "Nghị quyết Đại hội Đoàn VIII và hành động của tuổi trẻ", "Học tập, nghiên cứu tyư tưởng Hồ Chí Minh"; tổ chức thành công "Tháng thanh niên đầu tiên theo tinh thần Nghị quyết Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ VIII và chiến dịch "Thanh niên, học sinh, sinh viên tình nguyện - hè 2003 thực sự là những điểm nhấn trong công tác Đoàn và phong trào thanh thiếu niện năm 2003, tạo tiền đề quan trọng cho việc tiếp tục thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ VIII trong những năm tiếp theo.
Bước vào năm 2004, phong trào tình nguyện xây dựng và bảo vệ Tổ quốc lại tiếp tục được dấy nên bằng nhiều hoạt động sôi nổi.

Với những thành tích đã đạt được trong "Tháng Thanh niên - 2003"; thể theo nguyện vọng của Đoàn Thanh niên và tuổi trẻ cả nước, ngày 16-10-2003, Ban Bí thư Trung ương Đảng đã đồng ý lấy tháng 3 hàng năm là "Tháng Thanh niên". Ngày 13-01-2004, Thủ tướng Chính phủ đã có ý kiến chỉ đạo về "Tháng Thanh niên" tới các Bộ, ngành và các cấp chính quyền trong cả nước. Ngày 19-01-2004, Ban Bí thư Trung ương Đoàn ban hành Kế hoạch số 42 KH/TƯĐTN về việc tổ chức "Tháng Thanh niên" năm 2004 và nêu rõ mục đích tổ chức "Tháng Thanh niên" năm 2004 là: "Khơi dậy trong thanh thiếu niên niềm tự hào về truyền thống vẻ vang của thanh niên Việt Nam và Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, tạo sự đoàn kết thống nhất, nâng cao trách nhiệm của thanh niên trong thời kỳ mới, tạo phong trào sâu rộng, thiết thực của tuổi trẻ thi đua, tình nguyện, xung kích tham gia phát triển kinh tế - xã hội, giữ gìn quốc phòng, an ninh ở các địa phương, đơn vị, qua đó tăng cường nâng cao chất lượng tổ chức tổ chức cơ sở, phát triển đoàn viên, hội viên. Thông qua "Tháng Thanh niên" tăng cường sự lãnh đạo của cấp ủy Đảng, sự quan tâm phối hợp của các cấp chính quyền, đoàn thể, các lực lượng xã hội đối với công tác thanh niên". Tháng Thanh niên năm 2004 được triển khai tập trung vào những nội dung trọng tâm: Một là, tổ chức sinh hoạt chính trị sâu rộngtrong thanh niên; động viên, tổ chức tuổi trẻ vào các hoạt động xã hội rộng rãi; tập trung tổ chức triển khai cuộc thi tìm hiểu "Âm vang Điện Biên"... Hai là, đẩy mạnh phong trào thi đua, tình nguyện tham gia phát triển kinh tế - xã hội như: tổ chức sâu rộng phong trào thanh niên tình nguyện; đẩy mạnh phong trào thi đua học tập, nghiên cứu khoa học kỹ thuật; thi đua sản xuất, kinh doanh; thi đua bảo vệ Tổ quốc; phát động và khởi động phong trào "Sáng tạo trẻ"; tháng công trình, phần việc thanh niên; tổ chức "Ngày hội việc làm"... Ba là, củng cố, phát triển tổ chức cơ sở Đoàn, tăng cường phát triển đoàn viên, hội viên, tập trung bồi dưỡng, kết nạp "Lớp đoàn viên 26-3", "Lớp đoàn viên Tháng Thanh niên", đề xuất với cấp ủy Đảng để bồi dưỡng, kết nạp lớp đảng viên trẻ nhân "Tháng Thanh niên"; tổ chức tháng vận động thanh niên tham gia tổ chức đoàn, hội; tập trung củng cố các cơ sở Đoàn yếu kém... Bốn là tham mưu cho cấp ủy Đảng, phối hợp với chính quyền, các ngành về công tác thanh niên, tạo sự ủng hộ, chăm lo, bồi dưỡng của toàn xã hội cho thanh niên... Ngày 29-2-2004, trên toàn quốc đã đồng loạt tổ chức lễ phát động và ra quân hưởng ứng Tháng Thanh niên - 2004. Bắt đầu từ ngày này, theo chỉ đạo của Ban Bí thư Trung ương Đoàn, trong Tháng Thanh niên 2004, toàn quốc sẽ diễn ra các hoạt động cao điểm như: Tuần "Tuổi trẻ ra quân tình nguyện"; "Ngày chủ nhật xanh" Thanh thiếu nhi tham gia các hoạt động tình nguyện tại địa phương; tuần sinh hoạt chính trị "Tuổi trẻ với tư tưởng Hồ Chí Minh" (từ ngày 15 đến ngày 21-3-2004); tổ chức "Ngày văn hóa - thể thao thanh niên" ở cơ sở (từ ngày 22 đến ngày 28-3-2004). Trong Tháng Thanh niên - 2004 các dự án lớn do Trung ương Đoàn quản lý sẽ đồng loạt khởi công như tiếp tục xây dựng cầu nông thôn thay thế cầu khỉ tại đồng bằng sông Cửu Long; dự án Làng thanh niên, khu kinh tế thanh niên, làm đường về quê Bác. Khánh thành công trình điện sức gió tại Đảo Thanh niên Bạch Long Vỹ...
"Tháng Thanh niên - 2004" là thời cơ, động lực để đẩy mạnh phong trào thanh thiếu nhi trong năm 2004; là hoạt động thiết thực của tuổi trẻ cả nước chào mừng 73 năm ngày thành lập Đoàn TNCS Hồ Chí Minh (26/3/1931 - 26/3/2004). Mục tiêu đặt ra cho "Tháng Thanh niên - 2004" là:
Tháng Thanh niên - Tuổi trẻ hành động vì cộng đồng
Tháng Thanh niên - Xã hội chăm lo, bồi dưỡng thanh niên.
Ngày 27-4-2004, Ban chỉ đạo Tháng Thanh niên do đồng chí Hoàng Bình Quân, ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Bí thư thứ nhất BCH Trung ương Đoàn làm Trưởng ban đã tiến hành cuộc họp tổng kết đánh giá bước đầu những kết quả, đúc rút những kinh nghiệm chỉ đạo và định ra phương hướng, nhiệm vụ sắp tới với ý thức tiếp nối phát huy tinh thần Tháng Thanh niên - 2004.
Thực tiễn cho thấy việc tổ chức, chỉ đạo Tháng Thanh niên 2004 là một chủ trương đúng đắn, thể hiện sinh động sự sáng tạo và cụ thể hóa có hiệu quả quá trình triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ VIII.
Theo báo cáo của 58 tỉnh, thành và đơn vị trực thuộc, cho đến hết tháng 3-2004 kết quả bước đầu nổi lên một số nét, có thể đơn cử:
- 10 triệu lượt đoàn viên, hội viên, thanh niên tham gia các đợt sinh hoạt chính trị, các hoạt động kinh tế - xã hội. 100% tỉnh, thành triển khai nội dung học tập, sinh hoạt chính trị "Tuổi trẻ với tư tưởng Hồ Chí Minh"; thực hiện 9.650 buổi chiếu và thiết trình, trao đổi về bộ phim "Hồ Chí Minh, chân dung một con người"; phát hành 4 vạn bộ tài liệu 6 bài lý luận chính trị cơ bản và triển khai học tập.
- Hưởng ứng cuộc vận động "Vì tuổi trẻ Lai Châu", 56 tỉnh, thành đã đóng góp gần 3 tỷ đồng đến ngày 9-4-2004 để xây dựng một công trình văn hóa - thể thao tặng thanh thiếu nhi thành phố Điện Biên, đồng thời cuộc thi "Âm vang Điện Biên" đã thu hút gần 4 triệu đoàn viên, thanh niên tham gia... Trong dịp tiến tới kỷ niệm 50 năm chiến thắng Điện Biên Phủ.
- Về mặt kinh tế - xã hội, trong Tháng Thanh niên, tuổi trẻ đảm nhận thực hiện 37.766 công trình thanh niên các cấp với tổng giá trị 130 tỷ đồng, tăng gấp 3 lần so với năm 2003. Ban Bí thư Trung ương Đoàn đã chỉ đạo triển khai dự án quốc gia xây dựng 73 chiếc cầu bê tông thay thế cầu khỉ ở đồng bằng sông Cửu Long. Các tổng đội TNXP trên tuyến đường Hồ Chí Minh đã phát động và tổ chức lễ giao ước thi đua với mục tiêu "Chất lượng, hiệu quả, tiết kiệm". Đoàn viên, thanh niên cả nước đã tu sửa và làm mới 2.481,8km đường giao thông liên thôn, trồng mới 226.488 cây xanh các loại. Thành đoàn thành phố Hồ Chí Minh khởi động triển khai chương trình 50.000 máy tính trợ giá cho thanh niên, xây dựng 1.000 công trình vì "Thành phố xanh sạch" công trình làm đường vào Tà Xì Láng của thanh niên Yên Bái thu hút 1.000 thanh niên tham gia, nhất là phong trào "Sáng tạo trẻ" bắt đầu được khởi phát mạnh mẽ.
- Hoạt động đền ơn đáp nghĩa, uống nước nhớ nguồn, nhân đạo, từ thiện... được đẩy mạnh. Theo báo cáo, Cà Mau hoàn thành 506 nhà tình nghĩa trong số hàng nghìn nhà tình nghĩa của tuổi trẻ tặng các gia đình chính sách. Hoạt động hiến máu nhân đạo tính trong 12 cơ sở đã thu được 3.912 đơn vị máu, khám, chữa bệnh, phát thuốc miễn phí cho gần 10.000 dân với tổng số tiền 400 triệu đồng. Cả nước tổ chức 6.000 buổi biểu diễn văn nghệ thu hút hàng triệu đoàn viên thanh niên tham gia, các hoạt động thể dục thể thao được đẩy mạnh khắp nơi với hơn 20.000 vận động viên trẻ có triển vọng.
Tháng Thanh niên 2004, từ các hoạt động nêu trên hơn 208.272 thanh niên được kết nạp vào đoàn (tăng gấp đôi so với Tháng Thanh niên năm 2003), toàn đoàn giới thiệu với Đảng 34.064 đoàn viên ưu tú, trong đó có 7.073 đồng chí được kết nạp vào Đảng.
Với những cống hiến xuất sắc trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc qua các thời kỳ cách mạng, tổ chức Đoàn, Hội, Đội và phong trào thanh thiếu nhi nước ta đã được Đảng, Nhà nước tặng thưởng nhiều Huân chương cao quý:
- Huân chương Hồ Chí Minh (2 lần) và Huân chương Sao vàng cho Đoàn Thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh và phong trào thanh niên.
- Huân chương Hồ Chí Minh và danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân cho lực lượng thanh niên xung phong.
- Huân chương Sao vàng cho Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh và danh hiệu Đơn vị Anh hùng cho Báo Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh.
- Huân chương Độc lâp hạng Nhất cho Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam và phong trào thanh niên.
- Huân chương Độc lập hạng Nhất cho Hội Sinh viên Việt Nam và phong trào sinh viên.
Lịch sử Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh và phong trào thanh niên nước ta là một bộ phận hữu cơ trong lịch sử Đảng và lịch sử dân tộc. Được Đảng và Bác Hồ kính yêu trực tiếp tổ chức, rèn luyện, lãnh đạo, suốt gần 70 năm qua lớp lớp đoàn viên, thanh niên nước ta nối tiếp nhau nêu cao chủ nghĩa anh hùng cách mạng, chiến đấu hy sinh oanh liệt, lao động sáng tạo kiên cường góp phần xứng đáng làm rạng rỡ Tổ quốc ta đưa đất nước và dân tộc đến vị trí vinh quang như ngày nay. Từ Lý Tự Trọng, người đại diện vẻ vang cho lớp thanh niên cộng sản đầu tiên vinh dự được Bác Hồ trực tiếp giáo dục, rèn luyện đã sống, chiến đấu như một người cộng sản đến hơi thở cuối cùng đến Võ Thị Sáu, người con gái Đất Đỏ, anh dũng nhìn thẳng vào họng súng quân thù hát vang Quốc ca trên địa ngục Côn Đảo; đến Nguyễn Văn Trỗi trong chín phút cuối cùng làm nên lịch sử hô to ba lần “Hồ Chí Minh muôn năm” với khí thế lẫm liệt cũng như hàng vạn, hàng triệu chiến sĩ, anh hùng trẻ tuổi khác đang tiếp bước cha anh lập nên những kỳ tích lớn lao trong sự nghiệp lao động sản xuất, học tập, sáng tạo và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa ngày nay đã và đang được khắc ghi vào lịch sự.
Với những cống hiến xuất sắc trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc qua các thời kỳ cách mạng, tổ chức Đoàn và phong trào TN nước ta đã được Nhà nước tặng thưởng nhiều Huân chương cao quý:
- Huân chương Hồ Chí Minh hạng Nhì.
- Huân chương Hồ Chí Minh hạng Nhất.
- Huân chương Sao Vàng.
Quá trình gần 70 năm hoạt động của Đoàn và phong trào thanh niên nước ta dưới ngọn cờ của Đảng và Bác Hồ vĩ đại cho phép chúng ta rút ra những bài học kinh nghiệm lớn và những truyền thống vẻ vang.

Bài học kinh nghiệm lớn:
- Một là, mọi thắng lợi và kết quả công tác Đoàn và phong trào thanh thiếu niên từ trước đến nay đều bắt nguồn từ sự lãnh đạo trực tiếp, toàn diện của Đảng, sự quan tâm ân cần của Nhà nước, sự phối hợp chặt chẽ giữa tổ chức Đoàn và các ngành, đoàn thể, gia đình và xã hội. Vì vậy, trong bất cứ điều kiện, hoàn cảnh nào, mọi mặt hoạt động của Đoàn đều phải đặt dưới sự lãnh đạo trực tiếp, toàn diện của Đảng, tranh thủ sự quan tâm của Nhà nước và sự phối hợp trên quy mô toàn xã hội. Tổ chức Đoàn phải thường xuyên quán triệt sâu sắc quan điểm của Đảng đồng thời nắm bắt đầy đủ kịp thời đường lối, chủ trương, chính sách, nhiệm vụ chính trị, kinh tế, quốc phòng, an ninh xã hội, văn hoá của Đảng và Nhà nước trong từng thời kỳ, từng giai đoạn cách mạng, nhằm từ đó đề ra nhiệm vụ công tác Đoàn đúng đắn, sáng tạo.
- Hai là, xây dựng, củng cố tổ chức Đoàn vững mạnh về chính trị, tư tưởng và tổ chức đúng với tính chất là tổ chức của những người cộng sản trẻ tuổi dưới sự lãnh đạo của Đảng là nhân tố quyết định cho quá trình mở rộng mặt trận đoàn kết, tập hợp các tầng lớp đối tượng thanh niên, vào Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam, Hội Sinh viên Việt Nam do Đoàn TNCS Hồ Chí Minh làm nòng cốt; là điều kiện quan trọng hàng đầu để tổ chức Đoàn thực hiện chức năng là đội hậu bị tin cậy của Đảng, tích cực tham gia xây dựng Đảng có hiệu quả và giúp Đảng chăm sóc, giáo dục thiếu niên, nhi đồng, xây dựng Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh vững mạnh.
- Ba là, thực hiện đổi mới nội dung hình thức, phương pháp công tác Đoàn phù hợp với yêu cầu nhiệm vụ cách mạng, điều kiện và cơ chế từng thời kỳ; phù hợp với đặc điểm của các đối tượng thanh niên và luôn hướng về cơ sở, đi sâu, đi sát cơ sở. Tích cực tạo ra động lực để đẩy mạnh các phong trào hành động cách mạng, các cuộc vận động trong đoàn viên, hội viên và thanh niên trên cơ sở kết hợp nhuần nhuyễn mối quan hệ giữa nghĩa vụ và lợi ích chính đáng của thanh niên, giữa bồi dưỡng, đào tạo và phát huy thanh niên. Khắc phục bệnh quan liêu, hành chính, thái độ thụ động… trong đội ngũ cán bộ Đoàn, Hội, Đội đồng thời quan tâm đào tạo, bồi dưỡng về chính trị tư tưởng, học vấn và trình độ nghiệp vụ công tác thanh thiếu niên; quan tâm tạo điều kiện và có yêu cầu cao về sự tu dưỡng, rèn luyện, để đội ngũ cán bộ Đoàn, Hội, Đội luôn nêu gương tốt cho thanh thiếu nhi.
Những truyền thống vẻ vang:
- Truyền thống yêu nước nồng nàn, gắn bó thiết tha, trung thành tuyệt đối với Đảng, với nhân dân và chế độ xã hội chủ nghĩa. Truyền thống quý báu này đã tạo nên động lực tinh thần vô giá xuyên suốt các thời kỳ lịch sử được thể hiện trong hành động cách mạng, nhất là ở những bước ngoặt của lịch sử trong suốt gần 70 năm qua. Trong bất kỳ hoàn cảnh nào, điều kiện nào, tuyệt đại bộ phận thanh niên ta luôn siết chặt hàng ngũ chung quanh Đảng lãnh đạo, chấp hành nghiêm chỉnh các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước.
- Truyền thống của đội quân xung kích cách mạng, dám đón lấy những nhiệm vụ nặng nề, dám đi đến những nơi khó khăn, gian khổ, dám suy nghĩ sáng tạo… để hoàn thành nhiệm vụ được giao. Thực hiện lời dạy của Bác Hồ: “Đâu cần thanh niên có, việc gì khó thanh niên đi đầu”, thế hệ trẻ nước ta luôn nêu cao tinh thần hăng hái sẵn sàng xung phong đến những nơi Tổ quốc cần, dù đó là biên cương hay hải đảo, dù công việc đó là mới mẻ hay khó khăn.
- Truyền thống gắn bó đoàn kết trong lớp người cùng lứa tuổi, trong các tổ chức Đoàn và Hội; đoàn kết gắn bó với nhân dân; thương yêu giúp đỡ lẫn nhau trong hoạn nạn, đặc biệt là vào những thời điểm phải đối mặt với kẻ thù hay thiên tai. Đoàn kết dân tộc và đoàn kết quốc tế luôn hoà quyện với nhau, thông cảm và đồng tâm hợp lực vì những mục tiêu cao cả của dân tộc và thời đại.
- Truyền thống hiếu học, ham hiểu biết để tự mình nân cao trình độ chính trị, văn hoá, khoa học, kỹ thuật, quản lý và quân sự… say mê sáng tạo trong hoạt động thực tiễn, để cống hiến cho sự nghiệp của dân tộc và của Đảng. Học ở nhà trường, học trong cuộc sống, học để làm người có ích cho xã hội, luôn được các thế hệ thanh niên ta phấn đấu, thực hiện ngày càng tốt hơn.
Phát huy những truyền thống quý báu nêu trên, các thế hệ đoàn viên, hội viên, thanh niên, đội viên thiếu niên và nhi đồng ở nước ta đã tiếp bước theo nhau dưới ngọn cờ của Đảng Cộng sản Việt Nam quang vinh và Bác Hồ vĩ đại làm cho đội ngũ những người cách mạng trẻ tuổi ngày càng hùng hậu, góp phần đưa sự nghiệp cách mạng của nước ta ngày càng phát triển mạnh mẽ, vượt qua mọi khó khăn, thử thách đạt nhiều thắng lợi hết sức to lớn, những kỳ tích vẻ vang trong thế kỷ XX làm cho Tổ quốc XHCN của chúng ta có vị thế xứng đáng trong cộng đồng quốc tế, vững bước tiến vào thế kỷ XXI.